Барилгын тухай хуулийн шинэчлэлийн дагуу Барилга, хот байгуулалтын яамны зарим чиг үүргийг төрийн бус байгууллагууд хэрэгжүүлэхээр болсон. Тодруулбал, “Монголын барилгын үндэсний ассоциаци”-аар толгойлуулсан “Монголын зураг төсөл зохиогчдын холбоо”, “Монголын өргөн тээвэрлэх машин, тоног төхөөрөмжийн үндэсний холбоо”, “Монголын барилгын гүйцэтгэгч байгууллагуудын холбоо” зэрэг найман төрийн бус байгууллага хамтран барилга барих зөвшөөрлийг олгохоор болжээ.

Оны өмнөхөн Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделханы тушаал гарч, төрийн бус байгууллагууд ажлаа хүлээж аваад байгаа юм. Энэ талаар “Монголын барилгын үндэсний ассоциаци” ТББ-ын дэд ерөнхийлөгч, гавьяат барилгачин Б.Нэмэхбаатартай ярилцлаа.

-2016 онд шинэчлэн батлагдсан Барилгын хуулийн дагуу төрийн зарим үүргийг төрийн бус байгууллагуудад шилжүүлэхээр болсон. Энэ хуулийн дагуу яамнаас сонгон шалгаруулалт зарласан. Сонгон шалгаруулалтад та бүхэн тэнцэж ажлаа хүлээж аваад байгаа юм байна. Олон жилийн өмнөөс энэ асуудал яригдаж, маргаан дагуулж байсан. Төрийн бус байгууллагууд яг ямар чиг үүргийг хэрэгжүүлэх юм бэ?

-2014 онд Засгийн газрын 250 дугаар тогтоол гарсан. Энэ тогтоолд “Төрийн бус байгууллагуудад сонгон шалгаруулалтаар тусгай зөвшөөрөл олгоно” гэж заасан байдаг.

Гэвч энэ нь тухайн үед шийдэгдэхгүй, маргаан дагуулсаар 2016 онд Барилгын тухай хууль гарсан. Энэ хуульд ‘Төрийн зарим үүргийг төрийн бус байгууллагуудад шилжүүлж болно” гэсэн заалт нэмсэн. Энэ хуулийн дагуу яамнаас сонгон шалгаруулалт зарласан. Сонгон шалгаруулалтад манай “Монголын барилгын үндэсний ассоциаци” толгойлоод гал, гол төрийн бус байгууллагууд болох “Монголын зураг төсөл зохиогчдын холбоо", “Монголын өргөн тээвэрлэх машин, тоног төхөөрөмжийн үндэсний холбоо”, “Монголын барилгын гүйцэтгэгч байгууллагуудын холбоо" зэрэг төрийн бус байгууллагууд хамтарч оролцоод тэнцсэн.

Ингээд Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделханы 2017 оны арванхоёрдугаар сарын 28-ны “Сонгон шалгаруулалтын ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийг үндэслэн барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, барилгын ажил гүйцэтгэх, өргөх байгууламж, түүний эд ангийн үйлдвэрлэл, угсралт, засвар үйлчилгээ эрхлэх хуулийн этгээдэд тусгай зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагааг зохион байгуулах чиг үүргийг барилгын салбарын төрийн бус найман байгууллагын түншлэлийг төлөөлж, “Монголын барилгын үндэсний ассоциаци” төрийн бус байгууллагаар гэрээний үндсэн дээр гүйцэтгүүлсүгэй” гэсэн сайдын тушаал гарсан.

Бид юу хэрэгжүүлэх вэ гэхээр нэгдүгээрт, барилгын ажил гүйцэтгэх зөвшөөрлийг олгоно. Үүнийг өмнө нь яамнаас олгож байсан юм. Хоёрдугаарт, зураг төсвийн ажлыг гүйцэтгэнэ. Гуравдугаарт, өргөн тээвэрлэх механизм явуулах ажилд зөвшөөрөл олгоно. 

-Ер нь барилгын зөвшөөрлийг төрийн бус байгууллага олгох нь ямар ач холбогдолтой вэ?

-Монголд дөрвөн мянга орчим барилгын инженер байдаг. Барилгын компани байгуулах журмаар нэг барилгын компани байгуулахад 4-10 инженер ажиллах ёстой байдаг юм. Хүний нөөцөө бодохоор манайд 700 орчим компани байх ёстой. Гэтэл өнөөдөр долоон мянга орчим тусгай зөвшөөрлийг барилгын компаниудад олгоод байна. Энэ бол манай салбарыг сүүлийн жилүүдэд хууль бус, авлигажсан, хүнд сурталтай болгосны тод жишээ юм.

Нэг албан тушаалтан тендер авахын тулд шууд авлига өгч, хэний ч мэдэхгүй барилгын компани байгуулчихдаг. Тэгээд ажлаа ч олигтой хийж чаддаггүй. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал доод төвшиндөө очсон. Барилгын чанар муудсан. Ялангуяа улсын төсвийн хөрөнгөөр хийж байгаа барилгуудын чанар муу байдаг. Ихэнх нь нь ар, өврийн хаалгаар хийж байгаа шүү дээ. Харин ч хувийн компаниуд муу ажил хийхгүй. Байнга хэвлэл мэдээллээр тусгай зөвшөөрөл зарна гэсэн мэдээлэл явдаг нь нууц биш. 

Хятадууд орж ирээд л барилгын тусгай зөвшөөрөл худалдаад авчихдаг. Ер нь барилгын салбарт хамгийн уваагүй явж ирсэн зүйл бол тусгай зөвшөөрлийн асуудал. Тэгээд 2008 оноос эхлэн барилгын зөвшөөрөл өгөх ажлыг арван жилийн турш төрийн бус байгууллагууд өөрсдөдөө шилжүүлж авахаар идэвхтэй хөөцөлдсөн. Үе үеийн сайд нар үүнийг хийдэггүй. Яаж ийгээд аргалаад л байдаг байлаа. Ингээд өнөөдөр л энэ ажлыг хүлээж авч байна.

Энэ ажил бидэнд ирснээр авлига, хүнд суртал, зах замбараагүй байдал зогсооно. Барилгын чиглэлийн 30 орчим төрийн бус байгууллагууд байдаг. Төрийн бус байгууллагууд олон улсын стандартын дагуу ажиллах зорилгоор олон улсын байгууллагатай хамтарч ажилладаг.

“Жайка” байгууллагын шугамаар хоёр дахь төслөө хэрэгжүүлээд явж байна. Мөн Европын сэргээн босголтын банкны тендерт нь шалгараад сургалт, семинараа хийгээд явж байна. Бид төрийн бус байгууллагууд хэрхэн ажиллах ёстой юм бэ гэдэг чиглэлээр нэлээд чадавхажсан. Байнгын ажлын аппараттай, яамны нэг газраас ч илүү мэргэжлийн байгууллага болчихсон.

-Тэгвэл зарим нэг хүмүүс барилгын зөвшөөрлийг төрийн бус байгууллага олгох нь буруу гэж ярьсан байна билээ. Тухайлбал, Барилга, хот байгуулалтын яамны сайдын орон тооны бус зөвлөх Б.Баасан гэдэг хүн маш ихээр эсэргүүцсэн байсан. Үүнд та ямар тайлбар өгөх вэ?

-Б.Баасан гэдэг хүн хэвлэлд ярилцлага өгөхдөө, “Барилгын салбарын төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх зарим чиг үүргийг төрийн бус байгууллагад салгаж, уялдаагүй шилжүүлсэн. Барилгын салбарын олон талт үйл ажиллагааны уялдаа холбоог алдагдуулсан, салбарын төрийн бус байгууллагуудыг өөр хооронд нь ялгавартай хандсан нь өнөөгийн Барилга, хот байгуулалтын яамны удирдлагууд энэ том эрх ашгийг хувийн эрх ашгаар солилоо” гэж хэлсэн байсан.

Бас “Барилгын ассоциаци нь гишүүнчлэлтэй байгууллагадаа үйлчлэхийг зөвшөөрөөд гэрээ хийсэн. Барилгын 160 компанийг ямар нэгэн хэлбэрээр төрөөс дэмжиж, бусад компанийг эрх ашгийг зөрчих, зах зээлийн шударга өрсөлдөөнд харшилсан" гэж ярьсан байна билээ. Биднийг гишүүн 160 компанидаа үйлчлээд бусад компаниудад үйлчлэхгүй гэсэн байгаа юм. Уучлаарай, тийм зүйл гэж хаана ч байхгүй.

Төрийн бус байгууллагуудын хамтралын гол чиг үүрэг бол “Монголын барилгын үндэсний ассоциаци” тусгай зөвшөөрлийг нь ерөнхийд нь хариуцна. “Монголын зураг төсөл зохиогчдын холбоо” зураг төсөл зохиодог компаниудыг ерөнхийд нь хариуцна. “Инженерүүдийн холбоо" инженерүүдээ хянаж жинхэнэ мэргэжлийн талаас нь үйл ажиллагаа явуулах юм. Барилгын салбарын бүх мэдээлэл бидэнд бий шүү дээ. Хаана ямар компани, юу хийдэг вэ гэдгийг бид мэднэ. Эцэс сүүлд нь барилгын бүх компаниудыг дүрэм, журамд нь оруулах юм. Өмнө нь яаманд дарга хийж байсан, тусгай зөвшөөрөлд оролцож, авлигажиж байсан хүмүүс одоо давчдаад янз бүрийн зүйл яриад байгаа юм.

Барилга, хот байгуулалтын яам “Барилгын хөгжлийн төв” гэж ашгийн төлөө байгууллага байгуулсан. Энэ байгууллага нь барилгын компаниудын бүх материалыг авч яамандаа өгдөг. Логикийн хувьд төрийн үйлчилгээг ашгийн төлөө байгууллагаар хийлгэх нь тийм зохистой биш. Мэдээж далдуур хэчнээн хэмжээний авлига авдгийг нь бид мэдэхгүй шүү дээ. Бодит байдал нь ийм. “Барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбоо”-нд барилгын материал үйлдвэрлэх тусгай зөвшөөрлийг олон жилийн өмнө олгосон байдаг.

Энэ байгууллага ямар ч асуудалгүй ажлаа хийж байгаа шүү дээ.

-Та бүхнийг тэгвэл хуулийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж байхад яагаад зарим нэг нь эсэргүүцээд байгаа юм. Үүнд ямар нэгэн асуудал байна уу. Тэд ямар үр дүнд хүрэх гээд байгаа юм бол?

-Бидний нэр хүндийг унагах гээд байгаа юм. Уг нь энэ бол сайн шийдвэр шүү дээ. Барилга, хот байгуулалтын яам зарчмын асуудал шийдэж байхад “Барилгын салбарыг унагаж байна” гэж яриад байгаа юм. Төрийн байгууллага нь төрийн бус байгууллагатайгаа хамтраад салбартаа бугшсан асуудлыг шийдье, барилгын салбарын өрсөлдөх чадварыг сайжруулна гэсэн зорилго л энд байгаа.

Төрийн бус байгууллагууд хамтарч байгаа учраас өөр өөрсдийн компаниудын эрх ашгийг бодно гэдэг асуудал огт байхгүй. Барилгын салбарын тулгамдаж байгаа асуудлыг хэрхэн шийдэх вэ гэдгийн төлөө л явна шүү дээ.

-Барилгын салбарт ямар асуудал тулгамдаж байгаа вэ. Юуг засаж, залруулах шаардлагатай гэж та бодож байна вэ?

-Манай барилгын салбарт гол хөндөгдөж байгаа асуудал бол эрдэм, шин-жилгээ судалгааны ажил огт байхгүй болчихсон. Үүнд норм, норматив стандартын асуудал яригдана. Төрийн үндсэн чиг үүрэг бол стандартаа тогтоочхоод тэрэнд нь хяналт тавих ёстой. Түүнээс биш бүх зүйлд нь оролцож, бужигнуулаад авлигажсан олон компани байгуулахын нэр биш. Манай салбарын гол тулгамдсан асуудал нь нэгдүгээрт, судалгаа, шинжилгээ, норм нормативаа шинэчлэх хэрэгтэй. 

Үргэлж хуучин ЗХУ-ын системээр явдаг. Үүнийг шийдэх нь чухал. Жил болоод л сайд нь солигдоод байхаар техникийн салбарын бодлого нь алдагдсан. Өнөөдөр судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажлыг тогтвортой бүтцээр авч явах нь чухал байна. Түүнчлэн хэдэн мянгаар нь барилгын компани байгуулж дампууруулдаг асуудлыг шийдэх ёстой. Энэ хоёр асуудал барилгын салбарт тулгамдаж байна. Бид үүнийг шийдээд явж байгаа.

Түүнчлэн “Барилгын хөгжлийн төв”-өө өөрчлөх гээд санал энэ тэр аваад явж байгаа юм билээ. Ийм байдлаар явбал ажил нь овоо зүгшрэх шинжтэй болно. Өөрөөр хэлбэл, барилгын салбарын төрийн бус байгууллагуудад мэргэжилтнүүд, эрдэмтдийнхээ үгийг сонгодог, хамтарч ажиллах нөхцөл бололцоо нь байна. Ийм байхад олон жил хийрхсэн хүмүүс нь асуудлыг шийдэхгүй шүү дээ.

Б.Баасан даргад сайн зүйл бий. Салбарын сайн мэргэжилтэн. Барилгын тухай хуулин дээр сайн ажилласан. Тэгсэн хэр нь энэ хүн үйлдвэрлэл дээр нэг ч өдөр ажиллаагүй. Зүгээр л олон жил хүнд суртлын аппаратад ажилласан, бичиг цаасаа сайн боловсруулж, нухдаг л хүн.

-Та бүхэн эхний ээлжинд ямар ажил хийхээр төлөвлөж байгаа вэ. Та бүхний цаашдын зорилго юу вэ?

-Бид cap орчим хугацаанд барилгын компаниуддаа мониторинг хийнэ. Хууль, журмын дагуу шалгаад яваандаа барилгын компаниудыг чадавхжуулах, өрсөлдөх чадварыг нь сайжруулах, олон улсын томоохон төсөл хөтөлбөрт хамруулдаг, хамгийн наад зах нь хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааг нь хангах нь барилгын компаниудад туслах ёстой шүү дээ. Огт инженергүй, ажилтангүй хэдэн хүмүүс барилгын компанийн зөвшөөрөл авчихаад барилга бариад яваад байж таарахгүй.

“Оюутолгой” төслийн барилга дээр маш өндөр шаардлага тавьдаг. Ийм төсөлд манай компаниуд орж чадахгүй байгаа шүү дээ. Тиймээс компаниудынхаа чадавхыг сайжруулахын тулд манай ассоциаци энэ сарын 5-9-ний хооронд Германаас экспертүүд авчирч, сургалт явуулж байгаа.Түүнчлэн тусгай зөвшөөрөл өгөх ажлыг цахимаар хийнэ. Программыг нь хүлээгээд авчихсан. Бид ойрын үед цахимжуулах ажлаа хийнэ. Барилгын компаниуд хүсэлтээ цахимаар өгнө гэсэн үг. Ямар ч хүнд сурталгүй, хүний оролцоогүй болгох ажлыг эхлүүлнэ. Энэ улиралд ажилдаа орно.

-Энэ ажилдаа улсаас мөнгө авах уу?

-Үгүй. Зардлыг нь гишүүдийнхээ хураамжаар шийднэ. Харин олон улсын байгууллагуудаас зохих хэмжээний техникийн тусламж, дэмжлэг авна. “Жайка" төслийн журмаар инженерүүдээ Япон руу явж суралцсан. Тэд манай ажилчдыг чадавхжуулж, норм стандартыг нь зааж өгдөг. Харин Европын сэргээн босголтын банкны журмаар хэрэгжүүлэх төсөл дээр төрийн бус байгууллагууд хэрхэн ажиллах ёстой, олон улсын стандартыг нэвтрүүлэх, авлигагүй байх талаар зааж сургана.

Төрийн бус байгууллага бол ашгийн бус. Нийгэмд хэрхэн зөв тогтолцоог бий болгохын төлөө ажиллана. Энд авлига огт байхгүй. Зөв, шударга номоороо л явна. Солонгос, Хятад, Сингапурт компаниуд нь барилгынхаа зэрэглэлийг тогтоодог. С ангиллын компани өндөр зэрэглэлийн барилга барина. Далай дээрх барилгыг А ангиллын компани барина гэхчлэн бүр зүгширчихсэн. Гэтэл манайд нэг тендер зарлалаа гэхэд хаанаас ч юм нэг шинэ компани гарч ирээд авчихдаг. Үүнийг таслан зогсооно.

Бид олон улсын стандартыг судалж байна. Энэ чиглэл рүү мэргэжлийн талаас нь ажиллана. Мөн одоогийн барилга, хот байгуулалтын салбарт тулгамдсан дээрх асуудал, төв цэвэрлэх байгууламж, гэр хорооллын дэд бүтцийг сайжруулах, ипотекийн хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх зэрэг гол асуудлуудыг зоригтой шийдвэрлэхдээ салбарын эрдэмтэн мэргэжилтнүүд болон төрийн бус байгууллагуудын оролцоотой шийдвэрлэж байгаад салбарын хамт олон талархаж хамтран ажиллах урам зоригтой болж байгаа гэдгийг ярилцлагын төгсгөлд онцгойлон хэлмээр байна.