Д.Жаргалсайханы Нийслэлийн газрын алба, газар зохион байгуулалттай холбоотойгоор зохион байгуулсан олон нийтийн нээлттэй хэлэлцүүлэгт уншсан илтгэлийн эх:

Нийтийн хөрөнгө болох нийслэлийн газруудыг хот, дүүргийн болон БОАЖЯ-ны үе үеийн удирдлага зохион байгуулалттайгаар үгсэн луйвардаж, ил далд зарж борлуулан баяжих хэрэгсэл болгосоор ирснийг Улаанбаатарын иргэд бид хичнээн удаан тэсэх ёстой юм бэ? Тэснэ тэснэ гэхэд тийм удаан, 20-30 жилээр тэсэж болох уу?

БОАЖЯ-наас нэхэмжлэх нь

Газрын наймаа газар авч, Тусгай хамгаалалтын хууль гээчийг УИХ баталж, Туул, Тэрэлжийн сав газруудаас 4,000 га газрыг нь БОАЖЯ-ны сайд байсан МАХН-ын У.Барсболд гэгч зарж баяжсан. Богд уулын бүх амыг зарчихлаа гээд хэрэг нээж, шүүх ээлжит жүжиг тавиад л өнгөрсөн.

БОАЖЯ-ны үе үеийн сайд нар, тэдэнтэй холбоотой хүмүүс дархан цаазтай газрыг нүдлэн, хамгаалах нэрээр хотын газрыг эзэнгүй болгож, түүний дотор Яармагийн дэнжийг нууцаар борлуулсан юм. Хэн авсан нэрсийг нь гаргахаас яамныхан одоо болтол айсаар байна.

Эдүгээ Богд уулын аманд газрын жижиглэнгийн худалдаа ид өрнөж байна. Урд уулын бүх амыг хулгайлж хуваагаад, хашаа бариад, харуул, нохойгоор мануулж байна. Богд уулын ам болгон аугаа авлигын түүх болжээ.

Туул голоо, Яармагийн газраа эргүүлж өгөхийг УБ-ын иргэд монголын төрөөс шаардаж байна. Төр хулгайгаа зогсоо. Уг нь та нарыг хулгайл гэж биш, хамгаал гэж сонгодог юм аа.

Нийслэлийн удирдлагаас нэхэмжлэх нь

Хотын болон дүүргийн үе үеийн дарга нар нийслэлийн газрыг зувчуулж хөрөнгөждөг. Жишээ нь гэхэд л сургуулийн гаднах биеийн тамирын талбайнууд. Тухайлбал Орос 3-р сургуулийн хашаанд барьсан хоёр том орон сууцны хороолол.

Засаг дарга асан М.Энхболд 2003-2004 онд одоогийн Дүнжингарав хорооллоос зүүн тийш Амгалан хүртэлх хотын цэвэр усны худагтай, 970 га зэлүүд газрыг ганцхан Мон-Уран компанид бөөндөж “бэлэглэснээр” газрын жижиглэнгийн худалдаа гаарсан юм.

Засаг дарга асан МАН-ын М.Энхболд, Ц.Батбаяр, Г.Мөнхбаяр нар Улаанбаатар Банк, Худалдаа Хөгжлийн Банкинд “онцгой хайртай” буюу бидний хөрөнгөөр босгосон банк, даатгал бүгдийг нь ганцхан этгээдэд өгчихсөн учир хотын төвийн, нийтийн эзэмшлийн, өндөр үнэлгээтэй олон газар, талбай, цэцэрлэгийг энэ хоёр банкны мэдэлд “шилжүүлж” ирлээ.

Жишээ нь Нийслэлийн засаг дарга, Барилга, хот байгуулалтын сайд асан Г.Мөнхбаяр 2012 оны сонгуульд нам нь ялагдсаны дараа, хотын шинэ захиргаа байгуулагдахаас урьтаж наадмын өмнөх өдөр Сүхбаатарын талбайн урд хэсгийг өмнөх цэцэрлэгтэй нь хамт, УБ зочид буудлын өмнөх цэцэрлэг, Тагнуулын Ерөнхий Газрын өмнөх цэцэрлэг, Ю.Цэдэнбалын талбай ба цэцэрлэг, Академич Б.Ширэндэвийн хөшөөтэй Оюутны талбайг цэцэрлэгтэй нь Улаанбаатар Банкны эзэмшилд “бэлэглэчихээд” оджээ.

Нийслэлийн иргэд бид хотынхоо бүх талбай, цэцэрлэгт хүрээлэн, одоо бүр хотын захиргааны байшингаа хулгайд алджээ. Хотын одоогийн дарга Су. Батболд гуай байргүй болж буй учир Яармаг руу нүүхээ зарлав. Яармагт сул газар үлдээгүйг мэдэж л баймаар юм. Нүүх шалтгаан нь хотын захиргааны түүхэн байшинг Голомт Банкинд концессын гэрээгээр бариулж, ашиглуулах нөхцлөөр өмнөх дарга Э.Бат-Үүл “тендерээр” өгчихсөн байна. Тэгээд л тэр Баянхошуу руу нүүх тухай яриад байжээ. Энэ концессын гэрээ засаг солигдсоны дараа шүүхээр цуцлагдсан ч, саяхнаас хэрэг сэргэж, шүүх шийдвэрээ дахин харж үзэх болсон тул хотын захиргаа нүүх гэж байна.

ХХБ болон Голомт Банк нийслэлийн иргэдийн хөрөнгийг үе үеийн, хоёр намын засаг дарга нартай хуйвалдан завшихаас гадна, хотын маань түүхийг баллуурдаж байна. ХХБ Хүүхдийн номын сангийн түүхэн барилгыг буулгаад шил бетон хийцтэй, дөрвөлжин цагаан хайрцаг босгосон. Өмнөх байшингаа буулгачихаад, шинэ цамхаг барихдаа Занабазарын музей руу өнгийх болсныг музейн өмнөх захирал нь халаглан учирлаж байлаа.

Одоо Голомт Банк Хотын захиргааны түүхэн дурсгалт, 1948 онд барьсан Алтай Зочид буудал, дараа нь хотын захиргааны байр болсон байшинг, өөрсдийнхөө 20-иод жилийн өмнө барьж хотын захиргааг хахуульдсан биеийн тамирын заалын хамт буулгаад, оронд нь бас нэг шилэн хайрцаг босгож гурав, гурван давхраар нь хувааж эзэмших “концесс” сэргэж байна.

Хот бол яг хүн шиг өөрийн түүх намтартай, нүүр царайтай “амьд бие” юм. Ядаж гадаад хийцийг нь үлдээх талаар хэн, юу хийж байгаа юм бэ?

Дүгнэлт

Нийтийн бүх өмч бүртгэлгүй, эзэнгүй байна. Тийм ч учраас хотын удирдлага юу дуртайгаа хийж чадаад байна. Нийтийн ба хамтын эзэмшлийн газар, өмч хөрөнгөө тодорхой болгоё, бүртгэе. Үндсэн хөрөнгө хэд байгаа, хэд нь татвар төлдөг, хичнээн төгрөг төлсөн, тэр нь юунд зарцуулагдсан юм бэ?

Энэ бүхэн хийгдэхгүй, хийх сонирхолгүй байгаа учир Улаанбаатар хот үндсэндээ дампуурлаа. Газрын үнэ, хахууль өсөхийн хэрээр орон сууцны үнэ тэнгэрт цойлж, УБ хотын гэр хороолол хэдэн уул давж тэлсээр хорт утаандаа живж, Улаанбаатар “Утаанбаатар” болчихоод байна. Хотоо тойрсон хогон дээр “хүн сүрэг” бий болов. Улаанбаатар хотын дүр төрхийг дайсан ч ингэж зэрэмдэглэж чадахгүй байсан.

Тэр сайд ч, хотын захирагч нар ч, төр барьж ирсэн МАХН, МАН, АН аль нь ч, хэн нь ч дээрх бүх авлигын хэргүүдэд хариуцлага хүлээгээгүй, харин ч гэмт этгээдүүд цэцэглэн хөгжсөөр байна.

Гурван чухал алхам

Үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт гурван шинэчлэл хийх шаардлагатай байна.

Юуны өмнө хотын аль хэсэгт иргэд амьдарч, оршин суурьших, ногоон байгууламж барих, хаана нь үйлдвэр, үйлчилгээний газрууд байхыг бүсчлэн зааглаж, ялган салгаж хуульчилж, амьдарч, ажиллах нийтийг хамарсан тодорхой стандарт тавьж, сахиулах шаардлагатай байна.

Дараа нь үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээг бодитой тогтоож, татварыг нь хурааж, орлогынх нь талыг тухайн үл хөдлөх хөрөнгийн байршлын дэд бүтцийг арчлах, шинэчлэхэд ашиглаж, үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх.

Гурав дахь нь бүх үл хөдлөх хөрөнгийн талбай, хэний өмч болох, ямар үнэлгээтэй, ямар татвар төлсөн, тухайн газар дээр ямар барилга байгууламж хэн барьж байгаа, хэзээ баригдаж дуусах гэх мэт холбогдох бүхий л мэдээллийг олон нийтэд хүргэж чадах вебсайт (public domain) бий болгох шаардлагатай байна.

 Дамбадаржаа Жаргалсайхан