-Монголын тэргэнцэртэй иргэдийн нийгмийн оролцоог дэмжих зорилготой энэхүү төслийг хэрэгжүүлэх болсон гэл үү?

-Монгол улс 2009 онд Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн олон улсын конвенцид нэгдэн орсон. Ингэснээр 2012 онд Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөгжлийн хэлтэс Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яаманд /ХНХЯ/ байгуулагдсан юм. Гэвч саад бэрхшээлүүд тулгарсаар л байсан учир Монголын Засгийн газраас хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг дэмжихэд дэлхийн бусад улс орон ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлдгийг судлах үүднээс Японы олон улсын хамтын ажиллагааны Жайка байгууллагад дээрх төслийг Монголд хэрэгжүүлэх саналыг анх тавьсан юм. Жайка саналыг хүлээн авч, 2013-2014 онд судалгаа хийж үзээд 2016 онд ХНХЯ-тай хамтран төслийг албан ёсоор хэрэгжүүлж эхэлсэн.

Миний дээр нэрлэсэн олон улсын конвенци нь “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг эмчилж халамжлахаасаа илүү тэдгээр хүмүүс энэ нийгэмд амьдрахад нь таатай, саадгүй нөхцөл, хүртээмжтэй орчныг бий болгох нь чухал юм” гэсэн үзэл баримтлалыг мөрдөж ажилладаг. Энэ утгаараа Монголд хэрэгжүүлж байгаа манай төсөл ч хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд бусдын адил нийгмийн харилцаанд саадгүй оролцох нөхцөлийг нь дэмжих, түүнд шаардлагатай бодлого, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд нь төрийн байгууллагад зөвлөгөө өгөх зорилгоор ажиллаж байна.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд нийгмийн харилцаанд оролцоход барилга байгууламжийн хүртээмжтэй байдал, дэд бүтцийн хөгжил ихээхэн чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Тийм учраас төслийнхөө нэг чиглэл болгож дэд бүтэц, орчны хүртээмжийг сайжруулахад анхаарч байгаа.

-Тэгвэл дэд бүтэц, барилга байгууламж руу чиглэсэн ямар төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна вэ?

-Юуны өмнө бодит нөхцөл байдлыг тодорхойлж, түүнд үнэлэлт дүгнэлт хийх ажилд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг өөрсдийг нь хамруулж, судалгаа хийлгэсэн. Тэдгээр иргэд маань өөрсдөө гадагш гараад олон нийтийн газруудаар явахад ямар саад бэрхшээл тулгарч байгааг судалж дүгнэхэд төслийн ажилтнууд, төрийн байгууллагын төлөөллүүд багаараа хамт ажилласан юм.

Аливаа барилга байгууламж, дэд бүтцийн бүрдэл хэсгүүд хууль журам, норм стандартын дагуу хийгдсэн эсэхийг дүгнэхээс гадна хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд маань бодит байдал дээр тэдгээрийг хэрэглэж чадаж байна уу, үгүй юу гэдэг нь чухал. Налуу замаар явахад хэр хялбар байна, эсвэл төвөгтэй байна уу гэдгийг зөв дүгнэж цэгнэх хэрэгтэй байдаг. Ингэж төрийн байгууллагынхантай хамт үнэлэлт дүгнэлт өгч ажилласнаар төр, засгийн бодлого шийдвэр, хууль журамд оновчтой өөрчлөлт оруулахад их үр дүнтэй. Гэхдээ асуудлыг шууд шийдэж, өөрчлөх боломж нь хязгаарлагдмал байдаг л даа. Энэ мэтчилэн олон асуудал бий.

Барилгын салбарынхан, зураг төсөлчид, барилга байгууламжийн зөвшөөрөл олгодог эрх бүхий байгууллагууд бүгдээрээ хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд ямар хэрэгцээ шаардлага байгааг мэдэрч ойлгох нь их чухал. Зөвхөн хууль боловсруулагчид хууль журамд өөрчлөлт оруулах бус, барилгын зураг төсөлчид, компаниуд өөрсдөө асуудлыг ойлгохгүй бол энэ ажил үр дүнгүй юм. Тийм учраас шат шатандаа, салбар тус бүртээ хүмүүс хөгжлийн бэрхшээлийн талаар зөв ойлголтой болж, тэдэнд тулгардаг асуудал бэрхшээлийг мэдрэх нь чухал. Тэгэхээр цаашид дэд бүтцийн салбарын бодлого боловсруулагчид, ажилтан албан хаагчдад зөв ойлголт өгөх сургалтыг тогтмол зохион байгуулах нь зүйтэй гэж үзсэн. Дээр нь олон нийтийн хандлага ойлголтыг сайжруулахад хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл маш чухал үүрэгтэй. Тийм ч учраас өнөөдөр “Барилга.МН” сэтгүүлээс ярилцлага авч байгаа явдалд бид баяртай байна.

Хөгжлийн бэрхшээл ба тэгш байдлын тухай DET сургалтыг төслийнхөө хүрээнд иргэдэд хөгжлийн бэрхшээлийн талаар, нийгмийн загвар талаас нь зөв ойлголт өгөхийг хичээж байгаа. Бэрхшээл гэж юу юм бэ, бэрхшээл хаана нь байна вэ гэдгийг зөв тодорхойлохын тулд энэ сургалтыг явуулдаг. Өнөөг хүртэл сургалтанд маань 5000 орчим хүн хамрагдсан. Цаашид төрийн байгууллагынхнаас гадна олон нийтийн үзвэр үйлчилгээний газар, “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын ажилтнууд гээд бүхий л шатанд хүмүүсийн хандлага, ойлголтыг өөрчлөхөд сургалт маань чиглэгдэнэ.

-Таны дурдсан энэ хэсэгт барилгын салбарынхан бас чухал байр суурь эзэлнэ гэж бодож байна. Тэдэнд хандсан ямар ажлуудыг хийж байгаа вэ?

-Үнэнийг хэлэхэд бид эдгээр сургалтад барилгын салбарынхан нэн түрүүнд хамрагдаасай гэж хүсч байна. Энэ салбарынхан бусдаас түрүүлж хандлага, ойлголтоо өөрчилж чадвал маш их үр дүнд хүрэх юм. Тиймээс зураг төсөлчид, инженерүүд, барилгачид идэвхтэй оролцоорой гэж хүсье.

-Жишээлбэл Японд барилга байгууламжуудын стандартыг хангуулахад ямар зарчим баримталдаг бол?

-Японд ямарваа нэг хууль журам батлагдвал түүнийг дагаж мөрдөх нь хүмүүсийн үндсэн үүрэг гэж үздэг. Тийм болохоор хуулийг мөрдлөг болгохыг аль аль шатандаа ойлгож ухамсарласан байдаг. Дэд бүтэц, барилга байгууламжтай холбоотой шинэ хууль батлагдвал төрийн байгууллага нь холбогдох салбарынхандаа түүнийг сурталчлан таниулах ажлыг идэвхтэй явуулж, мэдлэг мэдээлэл өгөхийн тулд төрөл бүрийн арга хэрэглэдэг. Харин хуулиа мөрдөхгүй, стандартаа баримтлахгүй бол тухайн байгууллагад ашиглалтын лицензийг нь олгодоггүй. Тэгэхээр лицензээ авахын тулд саадгүй орчинг бүрдүүлэх стандартуудыг заавал тусгасан байдаг.



Сүүлийн үед хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн зүгээс нэг саналыг дэвшүүлж байгаа. Тэр нь юу вэ гэхээр, хууль журам, стандартад тусгасан хүртээмжтэй орчны стандарт нь өөрөө шаардлага хангахгүй байгаа тухай их яригдах болсон. Бодит байдал дээр тэдгээр иргэдийн хэрэгцээнд нийцэж чадахгүй байна гэсэн шүүмж их гарсны дүнд тухайн барилгын зураг төслийн үе шатнаас эхлээд ажлын бүх явцад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг оролцуулах болсон. Аливаа барилга байгууламжийн зураг төслийг боловсруулах, барих, ашиглалтад хүлээлгэн өгөх, лиценз олгох гэх мэт бүх шатанд заавал оролцуулж байгаа. Төрийн байгууллагын албан хаагчид, барилгын компаниуд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд гэсэн энэ бүлгүүдийн төлөөллүүд нэгдэж байж барилга байгууламжийг хүн бүрт хүртээмжтэйгээр барьж байгуулахад нөлөөлж чаддаг. Яг энэ чиглэлээр Монголын Тэргэнцэртэй иргэдийн үндэсний холбооны тэргүүн Б.Чулуундолгор манай төслийн шугамаар Японд суралцаад ирсэн.

-Төслийн хэрэгжих хугацаа дуусах үед та бүхэн ямар үр дүнд хүрсэн байгаасай гэж бодож байна?

-Юуны өмнө барилга байгууламж, дэд бүтцийн стандарт, нормууд нь сайжирч, эмх цэгцтэй болно байх. Ер нь Япон гэлтгүй, аль ч улс оронд Хүртээмжийн тухай хууль гэж байдаг. Энэ хууль Монголд батлагдаасай. Төслийн үр дүнд уг хууль 2020 он гэхэд батлагдаж чадахгүй ч, батлагдах үндэс суурь нь тавигдана гэж найдаж байна. Мөн төрийн байгууллагуудын өөрсдийнх нь хүртээмжтэй байдал сайжрах болов уу. Техникийн хамтын ажиллагааны энэхүү төслөө хэрэгжүүлээд дуусахад 2020 оноос хойш аливаа барилга байгууламжууд стандарт, дүрэм журмынхаа дагуу баригдаж, хүн бүрт хүртээмжтэй болж эхлээсэй.

Улаанбаатар хотод төрөл бүрийн гоёмсог барилгууд баригдаж, өргөжин тэлж байна. Гэтэл нэгэнт төсөв мөнгө гарган барьж байгаа шинэ барилгуудад хүнд хэрэгцээгүй хэлбэр төдий хийгдэж байгаа зүйлс цөөнгүй бий. Хэрэглэх гэж байгаа нэгэндээ ч, хийж байгаа талдаа ч хайран хөрөнгө мөнгө, цаг хугацаа баймаар. Тийм болохоор анхнаас нь зөв хийх нь чухал юм. Жишээлбэл, налуу шатаар тэргэнцэртэй хүн өөрөө явах ёстой байтал бусдын тусламжийг авсан ч түүгээр явж чадахааргүй, бодит байдал дээр хэрэглэгдэх боломжгүй “пандус” хийсэн газар зөндөө бий. “Оргүйгээс дээр дээ” гэж бодох хүн байж магадгүй. Гэвч тухайн налуу замыг хэрэглэх гэж байгаа хүний байр сууринаас бодож үзээрэй. Яг энэ асуудлыг хөндөж, дэвшүүлмээр байна.

-Таны зүгээс нэмж анхааруулах зүйл бий юу?

-Хүртээмжтэй орчныг бий болгоно гэдэг нь зөвхөн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулж байгаа хэрэг биш, нийгмийн бүхий л бүлгүүдэд чухал ач холбогдолтой. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн тэрхүү гудамж талбай, зам, барилга байгууламжаар чөлөөтэй зорчиж чадаж байвал өндөр настнууд, жирэмсэн эхчүүд, тэрэгтэй хүүхдээ түрсэн ээжүүд, хүнд ачаатай хүмүүс, гадны жуулчдад ч ээлтэй, таатай орчин бүрдэнэ гэсэн үг. Тиймээс хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан саадгүй орчинг бий болгож, тоноглож өгвөл бүх хүнд зориулагдаж байгаа хэрэг юм.

Танай сэтгүүл дээр ч мөн хөндсөн дөө. “Universal Design” нь түгээмэл загвараар бүх хүнд хэрэглэгдэх нийгмийн орчныг бүрдүүлнэ гэсэн санаа. Бас нэг чухал зүйл бол, дэд бүтцийн материаллаг баазыг бий болгосноор хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд аятай тухтай нөхцөлийг хангасан гэсэн үг биш. Хүний харилцаа, үйлчилгээний хандлага маш чухал. Олон нийтийн болон төр захиргааны үйлчилгээний байгууллагуудын ажилтнууд ухамсартай байж, хандлага, ойлголт нь зөв байх ёстой юм шүү. Тэр утгаараа бүх хүн амьдрахад аятай тухтай, ээлтэй орчин бүхий нийгмийг бүрдүүлэхийн төлөө энэхүү төслийг Монголд хэрэгжүүлж байгаа учраас барилгын салбарынхан маань бидэнтэй хамтарч ажиллавал баяртай байх болно оо.