Энэ нян нүдэнд утаа шиг харагдахгүй байгаа учраас л аюул гэж харахгүй байна
-Өдрийн мэнд. Юун түрүүнд жорлон хэмээх сэдвийг зоригтойгоор барьж авч, өөрчлөн байгуулахаар зүтгэж байгаа та бүхэнд талархал илэрхийлье. Олон хүмүүс танай “Жорлонгоо өөрчилье” хөдөлгөөний тухай сонссон болов уу. Та хөдөлгөөнийхөө тухай дэлгэрэнгүй танилцуулаач.
Биднийг дэмжиж байгаад баярлалаа. Дэлхийн долоон тэрбум хүний тал нь муу жорлонтой. Үүний зэрэгцээ усны нөөцийн асуудал хурцаар тавигдаж байна. Энэ долоон тэрбум хүн бүгд ус татдаг жорлонтой байвал дэлхийн усны нөөц хүрэлцэхгүй. Тэгэхээр өөр шийдэл, технологи зайлшгүй хэрэгтэй.
“Нутгийн шийдэл сан” бол жижиг төрийн бус байгууллага. Өнөөдөр гэр хорооллын дахин төлөвлөлт хийх гэж оролдож байгаа ч хүчрэхгүй байна. Бид зүгээр нэг хашаа, байшинг өөрчлөх биш хүний амьдралын хэв маягийг өөрчлөх тухайд ярьж байна. Иймээс бид өөрчилж болох хамгийн жижиг зүйлээс эхэлж байгаа нь жорлон юм. Энэ бол жижиг, хэсэг бүлэг хүмүүсийн төрийн бус байгууллагын хувьд ахадсан зорилт. Гэхдээ бид юун түрүүнд хүмүүсийн тархинд жорлонг барьж, яагаад өөрчлөх шаардлага гэдэг учир шалтгааныг тайлбарлан, технологийг нь зааж байгаа юм. Үүний дараа л өөрчлөх үйл хэрэг иргэдээс өөрсдөөс нь гарах ёстой юм байна гэдгийг ойлгуулах гэж оролдож байна. Төр засгаас энэ асуудлыг бүхлээр нь өөрчилтөл асар их хугацаа орно. Тиймээс иргэн бүр өөрчлөлтийг бий болох нь ойрын ирээдүйд хэрэгжих боломжтой, хамгийн хурдтай хөгжилд хүрч чадах боломж гэдгийг олж харснаар 2017 оны 11 сарын 19-нд Дэлхийн жорлонгийн өдрөөр “Жорлонгоо өөрчилье” номын нээлтийг хийж, шат дараалсан төлөвлөгөөт ажлуудыг хийж эхэлсэн.
Энэ жилийн хувьд дулаарахаас өмнө 3000 мянган хүнд сургалт зохион байгуулахаар шийдсэн. Нэг, хоёрдугаар сард Улаанбаатар хотын 9 дүүрэгт 12 сургалт, үүний дараа хөдөө, орон нутгаар сургалтаа явуулсан. Хамгийн гол нь ид бүтээн байгуулалт эхлэхээс өмнө сургалтаа дуусгаж, дараа дараагийн алхмуудыг хийж эхлэх зорилттой байсан. Энэ зорилгодоо ч хүрч, 3000 хүнд сургалтаа өгсөн байна.
Сургалтын явцад ажиглагдсан зүйл маань иргэд жорлонгоо өөрчлөх маш их хүсэлтэй ч хэрхэн өөрчлөх технологио мэддэггүй. Нөгөөтээгүүр жорлонг барьж өгөх компаниуд байдаггүй. Өөрөөр хэлбэл бизнесийнхэн орж ирж байж л өөрчлөлт явагддаг. Мэдээж улс төрчид холбогдох хуулиа гаргана, бодлогоо барина. Гэхдээ жинхэнэ бодит ажлыг хувийн хэвшлийнхэн, бизнесийнхэн л хийдэг. Гэвч бүтээн байгуулагчдаа дэмжсэн бодлого, татварын урамшуулал, хөнгөлөлт гэх мэт бизнесийн таатай орчин бүрдээгүй байгааг олж харсан.
Жорлонг гэдэг үгнээс цэрвэж, тойрч ярьж, нуусаар байгаад үүнийг дагасан маш олон асуудал дагаад нуугдсан.
-Монголчууд жорлонгоо өөрчлөх шаардлагатай зайлшгүй бий. Гэхдээ чухам яг яагаад өөрчлөх ёстой вэ гэдгийг манай уншигчдад ул суурьтай тайлбарлаж өгөхгүй юу?
Монголчууд нүүдэлчин соёл иргэншлээрээ бие биенээсээ хол зайтай айл саахалтаараа амьдарч байхад байгаль өөрөө цэвэрлэчихдэг байсан. Гэтэл өнөөгийн 0,7 га газарт амьдарч байгаа шахуу нөхцөлд байгаль цэвэрлэж хүчрэхгүй. Хотын A, Б бүсүүдэд 0,7 га дээрээ 3-4 айл хүртэл оршин сууж байгаа шүү дээ. Судалгаанд нийслэл хотын 88 хувь нь хөрсний бохирдлоор бохирдсон гэж гарсан. Энэ бол бүх төрлийн гэдэсний халдварт өвчин гарах үндэс нь юм. Энэ нян нүдэнд утаа шиг харагдахгүй байгаа учраас л аюул гэж харахгүй байгаад байна. Төр эрүүл мэндийн төсөв, эмнэлгийн ороо нэмэгдүүлээд л байдаг, иргэд нь эм тариандаа мөнгө зарцуулаад л байдаг. Гэтэл энэхүү үзэгдэлд нь л мөнгө гаргахаас бус, уг үндсэнд нь мөнгө зарцуулдаггүй.
Сүүлийн тав, зургаан жилд “Өтгөн мөрийн өвчин” гээд анагаах ухаанд шинэ хэллэг, шинэ өвчин орж ирсэн. Бохир орчноос үүссэн нийт өвчлөлийг Өтгөн мөрийн өвчин гээд байгаа юм. Дээрээс нь ам, хөл, гарын өвчин гээд харшлын шинж чанартай өвчлөл шинээр бүртгэгдэж байна. Энэ бүхэн бүгд бохир жорлонгоос үүдэлтэй. Элэгний шарыг хүртэл дэлхийд бохир жорлонгийн өвчин л гэдэг шүү дээ.
Хог хаягдлын тухай хуульд жорлонгийн тухай бүлэг оруулах гээд хэлэлцэж байхад УИХ-ын Тамгын газрын ажилтнууд төрийн сүлдтэй баланкны дор жорлон гэдэг муухай үг оруулахгүй гээд тэр бүлгийг бүхэлд нь хасахаар хөөцөлдөөд гүйж байсан.
-“Жорлонгоо өөрчилье” хэмээн шууд бөгөөд зоригтой илэрхийлж, уриа үгээ болгосон нь маш зөв шийдэл байсан. Та бүхний зорилго ч тэр жорлон гэдэг үгнээс цэрвэхгүй болгох шүү дээ.
“Нутгийн шийдэл сан”-ийн тэргүүн Оюунгэрэл УИХ-ын гишүүн байхдаа Соёл, спорт, аялал жуулчлалын Сайдын ажлыг 2012 онд авсан. Энэ үед жуулчлалын салбарын хамгийн их хүн үргээдэг хэсэг нь жорлон гэдгийг харж, төрөөс жорлонд мөнгө тавих, хөрөнгө оруулах хэрэгтэй хэмээн хандсан ч, Сангийн яам зөвхөн хуульд байгаа зүйлд л хөрөнгө оруулдаг юм билээ. Гэтэл Монгол Улсын аль ч хуулинд “жорлон” гэдэг үг байхгүй. Жорлонг гэдэг үгнээс цэрвэж, тойрч ярьж, нуусаар байгаад үүнийг дагасан маш олон асуудал дагаад нуугдсан байгаа юм. Тэгэхээр ядаж жорлон гэдэг үгийг цэрвэхгүй хэлж чаддаг байх ёстой.
Бодит жишээ татъя л даа. Хог хаягдлын тухай хуульд жорлонгийн тухай бүлэг оруулах гээд хэлэлцэж байхад УИХ-ын Тамгын газрын ажилтнууд төрийн сүлдтэй баланкны дор жорлон гэдэг муухай үг оруулахгүй гээд тэр бүлгийг бүхэлд нь хасахаар хөөцөлдөөд гүйж байсан жишээ ч бий. 2018 оны 11-р сарын 19-нд бид бүтэн жилийнхээ ажлыг дүгнэхэд ядаж нийт хүн амын 50 хувь нь, шийдвэр гаргагчид маань өөрсдөө энэ үгнээс цэрвэхгүй болсон байх ёстой л доо.
-Жорлонг өөрчлөх шийдлийг та бүхэн олсон юм байна. Харин ажил хэрэг болгох санхүүгийн шийдэл, гаргалгааг хэрхэн харж байна. Өнгөрсөн долоо хоногт танай байгууллага Капитрон банктай гэрээ байгуулж байсан. Энэ нэг дэмжлэг болж байгаа болов уу.
Гэр хорооллын хөгжлийн хамгийн гол дэмжлэг нь орон сууцны найман хувийн зээл. Энэ зээлийг олгож эхлээд иргэд орон сууц идэвхтэй авч, эрэлт бий болсон. Гэтэл хашаандаа сайхан амьдрахыг хүсч байгаа олон хүн бий. Тэдгээр хүмүүс жижигхэн өөрчлөлт хийх найман хувийн зээлийг хэн ч олгохгүй байна. Энэ тал дээр бид олон банканд хандсанаас Капитрон хамгийн түрүүнд маш сайхан хүлээж авсан. Капитрон банк найман хувийн хүүтэй “Эко жорлонгийн зээл” гэсэн шинэ бүтээгдэхүүнийг гаргаж байгаа. Эхний ээлжид энэ ондоо 500 сая төгрөгийн эх үүсвэртэй байгаа. Энэ зээлийг дурын хүнд олгохгүй. Яг манай фокус сургалтад суусан хүмүүст л олгох юм. Зээл өөрөө амжилттай хэрэгжиж, бодит үр дүн гаргахын тулд тархинд нь өөрчлөлтийг суулгах ёстой гэдгийг банк ойлгосон байгаа юм. Тус банкны Гүйцэтгэх захирал Л.Ариунаа эмэгтэй хүн болоод тэр үү, үүнд маш мэдрэмжтэй хандсан. Орон сууцны ипотекийн найман хувийн зээл хэрэгжиж, орон сууцны бизнес цэцэглэсэнтэй адил жорлонгийн зах зээл хөгжинө гэдэгт итгэж байна.
-Жуулчны баазад модон жорлонг ашиглахыг хориглосон. Тэгвэл энэ төрлийн газруудад ямар жорлонг ашиглавал тохиромжтой юм бэ?
Жуулчид Монголд унаган байгаль харж, Монгол гэрт хонох гэж ирдэг болохоос таван одтой зочид буудал үзэх гэж ирдэггүй. Тэдний сонирхол нь амьдралдаа харж үзээгүй, хонож үзээгүй газартаа ирэх юм. Иймд жорлонг нь л зөв шийдэж, гэрээ бариад угтах нь л дээд зэрэглэлийн аялал байхгүй юу.
Айл өрхүүдийн жорлонд судалгаа хийхэд бүгд амархан дүүрчихнэ гээд гүнзгий ухаж барьж байна. Гэтэл байгаль дээрх хэрэгцээт амьд биетүүд ургамлын үндэс хавьд, нэг метр орчимд л байдаг. Өвөрхангай аймгийн Хужирт суманд дахь жуулчны баазад нүүлгээд авч явах боломжтой жорлонг хийсэн. Энэ жорлон миний дээр хэлсэн амьд биетүүдээр цэвэрлүүлэх ухаалаг аргыг ашигласан. Нэг жил ашиглаад зориулалтын тагаар таглаад 2 жил өнжүүлдэг. Хоёр жилийн дараа эргүүлээд ухахад хар шороо л үлдсэн байдаг. Ийм маягаар ердөө гурван нүх сэлгэж ашигладаг.
Өвөрхангай аймгийн Хужирт суманд дахь жуулчны баазын жорлон
Хөгжингүй орнуудад дархан цаазтай газартаа ямар нэгэн байгалийн бус байгууламж, жорлон барихыг хориглодог. Жуулчдадаа жижиг хүрз өгдөг. Улмаар багахан газар сэндийлж, бие зассанаар ургамалд ашигтай амьд биетүүдийг хооллох давхар ашигтай байдаг байна. Бид иймхэн зүйлийг л шийдэж чадахгүй явна шүү дээ. Богд ууланд алхаж байгаа хүмүүст доор нь хүрзийг нь шалгадаг, байхгүй бол зардаг байдлаар л шийдмээр байгаа юм.
20 зуун химийн зуун байсан бол 21-р зуун биологийн зуун юм. Газар тариалангийн бордоог хүртэл химийн гаралтайгаас нь татгалзаж, биологийн бордоог хэрэглэхийг эрмэлзэх болсон. Бид өөрсдөө биологийн амьтан учраас биологийн үйл явцыг мэдэж байх ёстой. Монголчууд малын баасыг нь хүртэл хаядаггүй гээд магтаад байдаг ш дээ. Гэтэл хүн ч гэсэн ижилхэн.
Хэчнээн найман хувийн зээл өглөө ч барилгын компаниуд орж ирэхгүй л бол энэ салбар явахгүй. Барилгачид орж ирэхэд нэн түрүүнд стандарт хэрэгтэй. Учир нь стандартгүй, хууль эрхзүйн орчингүй газар бизнесийнхэн хөрөнгө оруулдаггүй. Энэ нь асар их эрсдэлийг бий болгодог.
-Танай сургалтад хүмүүс яаж холбогдож хамрагддаг юм бэ?
Нэг удаагийн сургалтад 60-150 хүнийг л хамруулдаг. Энэ нь бүтэн өдрийн сургалт. Ганцхан технологи заадаггүй. Хор уршиг, учир шалтгаан, санхүү босгох, зохион байгуулалтыг хэрхэн хийх, хууль эрх зүйн орчны нөхцөл байдал гээд цогцоор нь заадаг. Ямар нэгэн байдлаар жорлонгоо өөрчлөөд, хуучин жорлонгоо булаж, халдваргүйжүүлэх, байгалийн өөрийнх нь цэвэрлэгээ болох модыг хэрхэн тарихыг хүртэл заадаг. Үүн дээр дадлага ажил хийлгэдэг. Сургалтад нутаг орондоо нөлөөлж чадах, багадаа 10 хүнд мэдээлэл түгээж чадах хүмүүсийг сонгож хамруулдаг. Энэ хүмүүс мэдлэг мэдээллийг түгээх зорилготой. Тэд өөрсдийнхөө жорлонг баривал сайн, гэхдээ гол нь мэдээлэл түгээх юм. Өмнө нь хэлсэнчлэн 3000 хүнийг сургаад 10 хүнд нөлөөлөхөөр ойлгож, нийт 30 мянган хүнд түгээхээр тооцсон. Ер нь соён гэгээрлийн ажил гэж ойлгож болно.
Хүлээлт бол нийгмийн салбар болгонд байсан гэдэг нь сургалтаар харагдаж байна.
-Сургалтын багийнхны тухайд?
Сум, аймгийн хэмжээнд зохион байгуулалтыг хийх талаар бодит өөрчлөлт хийж чадсан Дундговь аймгийн Гурвансайхан сумын багийнхнаас, Санхүү босгох талаас нь МУИС-ийн доктор, профессор Л.Оюун багш болон Гэр хороолол төлөвлөлтийн ажилд олон улсын байгууллагад 20-иод жил зөвлөх хийсэн, гэр хорооллын бүх төрлийн судалгаан дээр ажиллаж байсан н.Дашням гэдэг хүнийг сургалтынхаа багийн нэг хэсэг болгоод, манай нөхцөлд тохирох жорлонгийн тухай судалгаатай илтгэл тавиулж байна. Энэ мэтчилэн сургалтын загвараа гаргахдаа л багаа бүрдүүлсэн. Хүмүүст зайлшгүй шаардлагатай мэдлэгийг олгоход тухайн салбартаа хамгийн чадварлаг хүмүүсийг цуглуулсан. Бүтэн өдрийн сургалт орж байхад нэг ч хүн орхиж явдаггүй нь сургалтынхаа загварыг зөв гаргасан гэдэг нь харагддаг.
-Жишиг жорлонг хаана барьж байна вэ?
Хэчнээн найман хувийн зээл өглөө ч барилгын компаниуд орж ирэхгүй л бол энэ салбар явахгүй. Барилгачид орж ирэхэд нэн түрүүнд стандарт хэрэгтэй. Учир нь стандартгүй, хууль эрхзүйн орчингүй газар бизнесийнхэн хөрөнгө оруулдаггүй. Энэ нь асар их эрсдэлийг бий болгодог. Бариад эхэлж байтал МХЕГ ирээд хаачихвал ажил зогсоно шүү дээ. Стандартыг бий болгоход энэ жил дахиад бид 15 хүний бүрэлдэхүүнтэй судалгааны баг гаргаж, Монголд тохирох 5-6 стандартын жорлонг бодитоор бариад судалж, хэмжилт хийх гэж байна. Энэ стандарт амжилттай болоод батлагдвал бизнесийнхэн орж ирэх таатай нөхцөл бүрдэх юм.
Сумын хэмжээнд жорлонг шийдсэн жишиг газрыг бий болгохын тулд Өмнөговь аймгийн гурван сумыг сонгож авсан. Учир нь нэгдүгээрт, өөрсдөө хөрөнгө мөнгөө шийдэх боломжтой, хамгийн өндөр хадгаламжтай орон нутаг нь Өмнөговь аймаг юм билээ. Хоёрдугаарт, ус багатай учир жорлонгийн хуурай аргын технологи хамгийн их хэрэгтэй. Хэрэв зөв технологийг сонгоод баривал нэлээд хэсэг бэлчээрийн нөөцөлсөн газрын бордоо болох боломжтой. Тиймээс хийх гэж байгаа жорлон маань эргээд үр ашигтай байх байдлаас нь харж тус аймгийг сонгосон.
Barilga.mn сайт ирж ярилцлага авсанд маш их баярлалаа. Энэ нь сайн дурын үйлсийн маань маш том дэмжлэг юм шүү.
-Ярилцсанд баярлалаа.
