Монгол Улсын Гавьяат барилгачин, Зөвлөх инженер Д.Намсрайн
 дэвшүүлж байгаа санал

   Бидний өвөл болохоор л шуугиж, урин дулааны цагт мартаж орхидог нэгэн сэдэв бол утаа. Улаанбаатарчууд бидний эрүүл амьдрах эрхийг “булаагаад” буй энэ л гамшиг өнөөдөр дээр доргүй яригдаж байгаа ч шийдэх гарцаа оновчгүй тодорхойлж, түүндээ их хэмжээний хөрөнгө мөнгө, цаг хугацаа зарцуулж байгаад харамсаад баршгүй. “Үр дүнд” нь утааг далимдуулж ашиг олох гэсэн бизнес сэтгэлгээ газар авч, үр өгөөж муутай төслүүд ар араасаа хөвөрсөөр...

   Уршигт нь аргаа барсан эцэг, эхчүүд үр хүүхдээ өвдөж зовохоос айхдаа өндөр үнэтэй агаар цэвэршүүлэгч, эм тариа, амин дэмд мөнгөө дэмий зарцуулж байна. Ингээд тоочоод байвал агаарын бохирдлыг дагасан асуудал, учирч буй бэрхшээл мундахгүй олон. Иймээс одоо үр дүнгүй ярих биш, бодитоор хийж хэрэгжүүлэх цаг нь тулаад байна. Улс төрчдийн, бизнес эрхлэгчдийн бизнесийг цэцэглүүлэхээс илүүтэй, асуудалд шинжлэх ухаанчаар дүгнэлт хийх, үндэслэлтэй таамаг дэвшүүлэх, эрдэмтэн судлаач, инженер, мэргэжилтнүүдийнхээ үгийг сонсох шаардлагатайг өнгөрсөн хэдэн жилийн “түүхэн замнал” тодхон харууллаа.

   Энэ үүднээс Монголын барилга, дэд бүтцийн салбарт насан туршийн бүтээлч хөдөлмөрөө зориулж яваа Монгол улсын Гавьяат барилгачин, Зөвлөх инженер Д.Намсрайн олон жилийн өмнөөс гаргаж, аргачлалыг нь боловсруулж байсан нэгэн санаачилгыг онцлон хүргэхийг зорилоо.
 

 
   Д.Намсрайн үзэж байгаагаар Улаанбаатарын утааг арилгах үндсэн арга зам нь нийслэлийг дайрсан “салхин хоолой” байгуулах явдал аж. Тэрээр хотын утааг зайлуулах нэг чухал гарц бол дөрвөн уулын дундах хонхорт тогтсон агаарын бохирдлыг тодорхой хэмжээгээр салхилуулж алга болгох шаардлагатай гэж үзжээ.

   Тэрээр, би энэ асуудлыг олон талаас нь судалж явна. 50 жилийн турш өглөө болгон 120 мянгатаас гараад Зайсан толгой хүртэл шогшчихоод эргээд ирдэг байсан хүн шүү дээ, би. Тэр үед Энхтайвны гүүр, Дунд голоос урагш утаагүй байсан сан. Гэтэл одоо Зайсан хүртэл утаатай болж. Миний ажигласнаар Улаанбаатарын зонхилох салхи Туул голын хөндийг өгсөж уруудан, ихэнхдээ өглөөнөөс бага үд хүртэл салхилдаг. Энэхүү салхи нь Хойд мөсөн далай, хойд туйлаас өндрийн урсгалгүй салхилсаар Сибирийн хүйтэн агаартай нийлэн нийслэл рүү орж ирдэг. Энэ салхийг муслом салхи гэдэг. Тэрхүү салхи зам зуураа Улаанбаатарын ард талын Чингэлтэй хайрхан ууланд хаагдаж сарниадаг. Мөн энэ л салхи Хонхороос нааш Хөлийн гол, Налайхын хойд хэсэгт ирэхдээ бараг л айлын хашааны өндөртэй тэнцэхүйц цас хунгарлуулдаг. Нийслэлийн энэ хэсэгт салхи уулын салхины өндрийн урсгалд цохигдож унаад хүч нь багасдаг юм. Барилгын доорх нуман хаалга /арк/-аар гарахад хүчтэй салхи салхилдаг, хүчтэй салхины даралтанд хүүхэд хатгаа ч авах аюултай байдаг шүү дээ. Энэ мэт амьдралд ойр энгийн жишээнээс ч санаа авч болно гэж тэрбээр ярилаа.



  Д.Намсрай цааш нь өгүүлэхдээ, Улаанбаатар хотын хэмжээнд нам даралтын 200 гаруй зуухыг халах тухай сүүлийн үед ярих боллоо. Миний хувьд нам даралтын 4000 гаруй бүрэн шаталтын зуух үйлдвэрлэж хөдөө орон нутагт суурилуулсан. Анх 1990 онд Сэлэнгэ аймгийн Орхон суманд тавьж байлаа. Хэрэв бид уурын зуухны янданг 20-30 метр өндөр хийж өгвөл тухайн яндангийн урт дээр, түүний 30 хувийг нэмсэнтэй тэнцэхүйц өндөрт утааг хаядаг. Янданг өндөрлөх тусам утаа төдий чинээ хол хаягдана гэсэн үг. Уг нь манай нам даралтын зуухнуудын хотын утаанд үзүүлэх нөлөө нь тийм ч их биш шүү дээ. Яндангийн өндрийг тааруулж чадвал уурын зуухнуудыг заавал халах, солих шаардлагагүй. Үнэндээ бол утаа уурын зуухнаас биш, салхигүйгээс болж л хонхорт төвлөрөөд байна. Өнгөрсөн онд Агаарын чанарын албанаас нийслэл хотод байгаа зуухнуудад судалгаа хийж үзэхэд утаа багатайгаараа эхний гуравт нь “НРЖ зуух” маань орж байсан. Бүрэн шаталттай учраас агаар бохирдуулах нь ч бага. Нормын дагуу бол ашигт үйлийн илтгэлцүүр нь 60 хувиас дээш бол тухайн зуухыг ашиглаж болно гэж зуухны стандартад заасан байдаг.

   Улаанхуарангийн орчимд утаа илэрхий нэмэгдсэн нь Амгалангийн дулааны цахилгаан станц баригдсантай ч холбоотой. Тэр хэсэгт утаа тунарч, улам ихэссэн. Харин салхитай өдрүүдэд нийслэлийн утаа харьцангуй гайгүй байдаг шүү дээ. Тийм учраас салхи үүсгэх ганц арга бол хотын хойд даваануудыг сэтлэх асуудал юм. Тэгэхээр Төв аймгийн Эрдэнэ сумын нутаг-Сэлбийн голоор уруудаад Ар минжийн голын зүүн талд, Санзайн амралтын газрын орчимд Халзангийн даваа, наашлаад Майхан толгойн хойд талын Мухарын даваа, Ар гүнт, Өвөр гүнтийн даваануудыг сэтэлье. Салхи эдгээр давааны цаанаас хоолойгоо өгссөөр Партизаны сангийн аж ахуй, Зүүнхараа талаас ирдэг юм. Мөн Самбалхүндэв /одоогийнхны нэрлэдгээр Далан давхар/ болон Шижирийн даваа орчмыг сэтлэх хэрэгтэй.

   Дээрх даваануудыг сэтлэх явцад гарсан уулын дайргыг боловсруулан бетоны дүүргэгч, авто замын суурь үед ашиглах боломжтой. Энэ ажилд шаардагдах машин механизм, тоног төхөөрөмжөөр сайтар хангагдсан мэргэжлийн байгуулагууд бэлэн байгаа. Нийслэлээс хөрөнгө мөнгө шаардагдахгүй, зөвхөн зөвшөөрөл л хэрэгтэй.
 

   Эдгээр уулыг сэтэлж нийслэлийн баруун хойд, хойд зүгээс үлээх салхины урсгалыг нийслэлийн зүүн, зүүн урд зүг рүү чиглүүлж чадваас Улаанбаатарыг утаанаас салгах боломжтой. Сэтэлгээг 50 метр өргөн, 20 метр гүн хийвэл том хоолой гарна. Тэр сэтэрхий хэсэгт хотын хойд хэсгээр тархсан айлуудыг эрчим хүчээр хангах салхин цахилгаан станц тавих хэрэгтэй гэж үзэж байна. Тэр салхин цахилгаан станцуудын салхин сэнсүүд агаарын урсгалын эрчийг нэмэгдүүлэхэд сайн нөлөө үзүүлнэ. Одоогийн байдлаар нийслэлд дээд тал нь 10 м/сек-ийн хурдтай салхи орж ирж байгаа.



   Хэрэв уулсыг сэтэлчихвэл салхины хурд нэмэгдсэнээр хотгор газар тогтсон утаа туугдаж, Хоолтын даваа давна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, хотын баруун хойноос зүүн урагш чиглэсэн агаарын урсгал үүсэх юм. Салхины хүч ч нэмэгдэж, Туул голыг сөрж салхилна. Салхин цахилгаан станцуудыг байгуулснаар хотын хойд чиглэлийн зуслангийн айлуудыг эрчим хүчээр хангачихна. Тэгэхээр уул даваануудыг зөвхөн сэтлэх биш, түүнийг ашиглаж салхин станц байгуулах, цаашлаад хойд чиглэл рүү буюу Булган аймгийн Рашаант сумын чиглэлд авто зам тавих боломжтой.


 

 

   Улаанбаатар хотыг нүүлгэн шилжүүлэх тухай асуудлыг зайлшгүй хөндөх ёстой. Дээр нэрлэсэн даваануудыг сэтлээд, тэдгээрийг дайруулан авто зам тавьчихвал нийслэлийн иргэдийг гэнэтийн аюулын үед нүүлгэн шилжүүлэх боломж бүрдэнэ. Нэг сая гаруй хүн амыг нүүлгэн шилжүүлнэ гэдэг тийм амархан хийчих ажил биш юм. Манай төрийн холбогдох байгууллагынхан 1957, 1967 оны үерийн үед авсан телевизийн бичлэг, зургуудыг сайтар харж дүгнэлт хийгээсэй гэж боддог. Байгалийн болзошгүй аюул хэзээ нүүрлэхийг мэдэхгүй ч бид гэнэтийн ямар ч гамшигт бэлэн байх л ёстой. Газар хөдлөлт, үер усны аюул гээд давагдашгүй хүчин зүйл хэзээ ч тулгарч болно. Гагцхүү тэр үед бид хотоос гарах, нүүх авто замаа бэлдсэн байх учиртай. “61-ийн” гарам өнгөрөөд Рашаантын аманд хоргодох байр байдаг ч энэ нь хаанаа ч хүрэлцэхээргүй жижиг юм.

  Эдгээр асуудлаар шийдвэр гаргагчид, мэргэжилтнүүдийг оролцуулсан уулзалтыг эхний ээлжинд хийж, цаашлаад Цаг уур, орчны шинжилгээний газар, Нийслэлийн байгаль орчны газар хамтарч, бизнесийнхнийг татан оролцуулж, хэлэлцээд шаардлагатай судалгаа хийсний үндсэн дээр бодитой эсэхийг баримтаар нотлох, нэгдсэн шийдэлд хүрэх хэрэгтэй юм. Энэ санаачилгыг хэрэгжүүлэх төслийг санал нэгтэйгээр эхлүүлчихвэл хөрөнгө мөнгө их хэмжээгээр шаардагдахгүй, бизнесийн зарчмаараа компаниуд цааш нь аваад явчихна гэж тэрбээр өгүүлсэн юм.

Дэлгэрэнгүйг "БАРИЛГА.МН" сэтгүүлээс...