Орон сууцны зах зээл агшиж байна. Энэ зах зээлийг тэтгэх урт хугацаат санхүүжилт хомстож, улмаар иргэдийн орон сууцтай болох тэмүүлэл бага багаар цуцаж эхэллээ.

Урьдчилгаа 30 хувиа богино хугацаанд бүрдүүлж, найман хувийн хүүтэй зээлд хамрагдах гэсэн өрхүүд өөрсдийн зарлагаа танадаг байсан. Өмсөж зүүх, идэж уухаа хүртэл хязгаарласан иргэд илүү тодорхой зорилготой болж байлаа. Ажилтай, орлоготой байх гэж шамддаг байв. Тэгвэл зээл олголт 2016 оны хоёрдугаар хагасаас хойш буурч эхэлснээр иргэд хуримтлуулах сонирхлоо гээж, дийлэнх нь өдөр тутмын хэрэглээндээ орлогоо зарах үзэгдэл хавтгайрч байна. Хэрэглээний зээл энэ хугацаанд нэмэгдэж, өрхийн орлого импортыг тэтгэх болов. Ханшийн нөлөө орсон импортын бараа, бүтээгдэхүүн худалдан авахаас иргэд аль болох татгалзаж, дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжсэн худалдан авалт хийдэг байв. Энэ нь өрхийн эдийн засагт хэмнэлт болж, орон сууцны зээлдээ ойртох нэг гарц байлаа.

Гүйлгээнд гаргасан бэлэн мөнгөний хэмжээ өнгөрсөн сард л гэхэд 850.4 тэрбум төгрөг болж, нэг их наяд руу ойртжээ.

Харин одоо урьдын эл байдал өөрчлөгдөж, гадаад худалдааг тулах импортын гаралтай бараа, бүтээгдэхүүнийг өрхийн төсөв урамшуулж, худалдаа, үйлчилгээний салбарт цутгах мөнгөний нийлүүлэлт инфляц өсөх дарамт нэмлээ. Гүйлгээнд гаргасан бэлэн мөнгөний хэмжээ өнгөрсөн сард л гэхэд 850.4 тэрбум төгрөг болж, нэг их наяд руу ойртжээ. Эдийн засаг хямралтай байгаа атал бараг л сар бүр тохиох баярыг тэмдэглэх цар хүрээ улам томорч байна. Ам.доллар, юань тэргүүтэй гадаад валюттай харьцах төгрөгийн ханшийн уналт өнгөрсөн хугацаанд нэмэгдсэн. Тухайлбал, манай улсын гадаад худалдааны гол түнш БНХАУ-ын мөнгөн тэмдэгт болох юаньтай харьцах төгрөгийн нэрлэсэн дундаж ханш энэ оны хоёрдугаар сард жилийн өмнөхтэй харьцуулахад 5.5 хувиар суларчээ. Тогтворжиж байсан инфляц хэрэглээ тэлэх хэрээр сэдэрч, төгрөгийн худалдан авах чадвар хоёр дахин буурчхаад байна. Гэтэл iPhone гар утасны шинэ загварын захиалга Монголоос тасралтгүй нэмэгдэж, бэлэн хувцас болон нийтийн хоолны томоохон сүлжээ, дэлгүүр, үйлчилгээний газрууд Монголд үүдээ нээх нь олширч байна. Энэ нь хэрэглээний эдийн засагт хэрхэн олноороо автаж байгааг илтгэх аж. “Хэрэглэгчийн итгэлийн индекс” судалгаанд тэмдэглэснээр, иргэдээс үл хөдлөх хөрөнгө худалдан авахаар төлөвлөж байгаа эсэхийг асуухад нийт хэрэглэгчдийн дөнгөж 9.3 хувь “тийм” гэсэн хариулт өгсөн байна. Энэ нь өмнөх мөн үетэй харьцуулахад 1.1 нэгжээр буурсан үзүүлэлт. Хэрэглэгчдийн 15.4 хувь нь томоохон эд хогшил, цахилгаан бараа худалдан авах төлөвлөгөөтэй байгаагаас 4.6 хувь нь зурагт, 1.1 хувь компьютер, 3.9 хувь нь хөргөгч авахаа илэрхийлжээ. Тус судалгааны дүгнэлтээс харахад, өрхийн санхүүгийн байдал жилийн өмнөхөөс муудсан гэж нийт өрхийн гуравны нэг нь үзжээ. Өрхийн хэрэглээний зардлыг илүү ухаалаг болгож, өр бус үл хөдлөх хөрөнгө болж үлдэх орон сууцны зээл олголт ийнхүү хумигдсан нь бэлэн мөнгөний урьдын замбараагүй хэрэглээг өдөөв. Нийгэм, эдийн засгийн хоёрдугаар сарын статистик үзүүлэлтээр, импорт өмнөх оны мөн үеэс 235 сая ам.доллараар өсөхөд автомашин, түүний эд анги, сэлбэг хэрэгсэл 46.6 сая ам.доллараар нэмэгдсэн нь нөлөөлсөн байна. Орон сууцны зээл олголт буурснаар уг зээлд хамрагдахаар цуглуулсан мөнгөө иргэд хөл дүүжлэх унаа болгож, автомашины түгжрэлд нэгдлээ.

Тэрчлэн тайлант хугацаанд дизелийн түлшний импорт 43.8 сая ам.доллараар өссөн байна. Автомашины тоо өсөх хэрээр түүний “тэжээл” нэмэгдэх нь гарцаагүй. Өнгөрсөн онд гэхэд дөнгөж 5600 орчим зээлдэгчийн орон сууцны зээлийг Монголбанк, Засгийн газар шийдвэрлэж, үүнд 354 тэрбум төгрөг зарцуулсан. Үүний дийлэнх хэсэг буюу 243 тэрбум нь Монголбанк дангаар санхүүжүүлсэн хөрөнгө байсан юм. Харин энэ онд 300 тэрбум төгрөгийг ипотект төлөвлөсөн. Монгол банк Энэ нь ердөө л 5000 иргэний зээлийг шийдэх хөрөнгө. Гэтэл ипотект хамрагдах хүсэлтэй өрхийн тоо үүнээс хэдэн мянга дахин өндөр хэвээр байна. Ипотект олголт өнгөрсөн онд огцом буурч, Монголбанк ч санхүүжилтээ хумьж эхэлсэн. Сард хамгийн багадаа 800-1000 иргэний орон сууцны зээл нааштай шийдэгдэж байсан бол одоо 400 иргэн тэвчээртэй хүлээсний эцэст баяртай мэдээ дуулж байгаа. Гэтэл банкнуудад зээл авахаар хандах иргэдийн хүсэлт шийдэгдэж байгаа зээлээс 2-3 дахин өндөр байх аж. Орон сууц олноор үйлдвэрлэж байсан барилгын салбар бүхэлдээ царцаж, уг салбарт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ үзүүлсэн компаниуд ч хүндхэн байдал руу шилжсэн. Барилга, хот байгуулалтын яамны мэдээллээр, Улаанбаатар хотод 80 орчим мянган айлын орон сууцны барилга угсралтын ажил үргэлжилж буй. Үүнээс 30 мянга нь ашиглалтад орсон боловч борлуулалт нь дөнгөж 30 хүрэхгүй хувьтай гарлаа. Банкууд орон сууцны зээл олгох урт хугацааны эх үүсвэргүй тул энэ он гарсаар иргэдийн зээлийн хүсэлт хүлээж авахаас цааш хэтрэхгүй байна. МУИС-ийн Бизнесийн сургуулийн багш, эдийн засагч Л.Оюун, “Зээл олголт саарсан нь орон сууцтай болохоор зорьж, хөдөлмөрлөж байсан өрхүүдэд хүндхэн цохилт болж байна. Урьдчилгаагаа идэвхтэй хөдөлмөрлөж бүрдүүлэхээр зорилго тавьчихсан залуу гэр бүл Монголд олон.

Гэтэл санхүүжилтээс болоод хүлээх шаардлага гарч байна” хэмээн өгүүлсэн юм. Тэрчлэн залуучууд нэгэнт зээлээр орон сууцтай болж чадахгүй байгаа тул ажлаасаа гарч БНСУ-д ажиллах сонирхол сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд эрс нэмэгджээ. Энэ нь хөдөлмөрийн зах зээлд төдийгүй гэр бүлийн тогтвортой байдалд ч сөрөг үр дагавартай гэдгийг зарим судлаач хэлж байна. Эдийн засгийн судалгаа, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн судлаач З.Манлайбаатар, “Ипотект хамрагдсан өрхийн сарын цалингийн зарцуулалт илүү зөв, зохистой болж ирдэг. Энэ нь инфляц, мөнгөний бодлогод хүртэл шууд бус байдлаар нөлөөлж байдаг” гэв. Орон сууцны зээлд хамрагдсан иргэдийн тоо 93 мянга байдаг. Энэхүү зээлийн нийт үлдэгдэл 4.3 их наяд төгрөгт хүрсэн бөгөөд уг төрлийн зээлд чанаргүй болон хугацаа хэтэрсэн зээл хамгийн бага хувьтай байдаг. Өрхийн төсвийн сахилга батыг сайжруулж байдаг ипотек байснаар өрхийн хадгаламж нэмэгдэж, хэрэглээ жигдэрдэг.