-Энэхүү нийгэмлэгийг хэрхэн, ямар зорилгоор байгуулах болсон бэ?

-Н.Бат-Орших: Миний хувьд Сэтгэл судлалын чиглэлээр магистр зэрэгтэй, барилгын салбараас тэс өөр мэргэжлийн хүн л дээ. Урьд нь энэ салбарт хэд хэдэн янзын чиглэлээр ажиллаж үзсэн хүний хувьд барилгын бригадуудын ажил гүйцэтгэх, гүйцэтгүүлэхтэй холбоотой олон асуудалтай нүүр тулгарч үзсэн. 2014 онд эдгээр асуудлыг хөндөх гэж оролдсон ч хувийн шалтгааны улмаас орхичихсон удаатай. Харин саяхнаас боломж нөхцөл маань таарч, барилгын бригадуудаа нэгтгэж, хамтдаа эрх ашгаа хамгаалах ажлынхаа эхлэлийг тавьж байна даа.

А.Мөнхбат: Бизнесийн удирдлагаар мэргэжил эзэмшсэн ч барилгын салбарт тасралтгүй 10 жилийн хугацаанд ажилласнаас таван жилд нь БНСУ-д ажилласан. Тийм ч учраас барилгын салбарын орхигдсон хамгийн бага нэгж болох бригадуудын эрх ашгийг хамгаалах тухайд Н.Бат-Оршихтойгоо санаа нийлж, хамтран ажиллаж эхэллээ.

-Өнөөгийн байдлаар салбарт ажиллаж буй бригад, хувь хүмүүст ямар бэрхшээл хүндрэлүүд тулгарч байна вэ?

-Н.Бат-Орших: Өнгөрөгч нэг, хоёрдугаар сард нүүр хуудсан дахь “Mongoliin barilgachdiin group”-т яг энэ асуудлыг хөндсөн асуудлуудыг хүмүүс нэлээд бичиж, санаа оноогоо хуваалцсан. Тэндээс харж байхад аль нэг байгууллага, хувь хүмүүст ажил гүйцэтгэж өгчихөөд цалин, хөлсөө авч чадахгүй хохирох асуудал хамгийн их байгаа нь ажиглагдсан. Ганц хөлс мөнгөний асуудал биш, маш олон зүйл энд дурдагдсан учраас дөрвөн жилийн өмнө санаж явсан зүйлээ хэрэгжүүлье гэж бодсон. 2018 оны хоёрдугаар сард тус группт анхны нийтлэлээ оруулж, хүмүүсээс саналыг нь авч, нийгэмлэгээ байгуулах эхлэлээ тавьсан. Одоогийн байдлаар бүх гишүүдийн хурлаа хоёр дахь удаагаа хийгээд байна. Тус бүр 40-50 хүн хүрэлцэн ирж, бидэнтэй санаа нэгдэж, гишүүнээр элсэхээ мэдэгдсэн. Тэдгээрийн ихэнх нь бригадын дарга нар учраас цаана нь олон барилгачдын эрх ашиг хөндөгдөж байгааг энд онцолъё. Тэр хэрээрээ гишүүнчлэл маань ч өргөн хүрээг хамарч байгаа юм.

Бүх гишүүдийн хурлаас гадна бид барилгын салбарынхаа нийт ажилтан, ажиллагсад, бригадуудын талаарх мэдээллийг нарийн тодорхой гаргахын тулд олон газраар явж, тоо баримт цуглуулсан. Одоо ч үргэлжлүүлэн судалгаа хийж байна. Үүнээс гадна биднийг дэмжиж буйгаа илэрхийлж, ирж гарын үсэг зурж байгаа хүмүүсийн тоо одоогийн байдлаар мянга гаруй болчихлоо. Бригадуудад маань тулгамдаж байгаа гол асуудал ажлын хөлсөө авч чадахгүй, мөн гэрээг зохих журмаар нь хийх хууль эрх зүйн мэдлэг дутмаг зэрэг асуудлаас болж хохирох явдал их байна. Нөгөө талаар хариуцлагагүй, ажил цалгардуулж хаяж явдаг нэг хэсэг нөхдөөс болоод захиалагчид бригадуудад итгэх итгэлгүй болж, бусад барилгачдыг тэгж хүлээж авдаг болсон.

А.Мөнхбат: Бас нэг гол асуудал нь ажлын хөлсийг хямдруулж унагадаг явдал. Захиалагч талаас хэт хямд үнэ санал болгоно, гүйцэтгэгч бригадууд ажил орлогоо таслахгүйн тулд зөвшөөрчихдөг. Мөн чадахгүй мөртлөө чадна гэж баахан ажил авчихаад захиалагч талаа хохироодог, ажил гүйцэтгэх чадамжгүй бригадууд ч бий. Тэгсэн мөртлөө ажлын хөлсийг шалд нь буулгаж, бусдыгаа ч хохироодог. Эдийн засгийн байдал, цаг үеэ дагаад инфляциа дагаад үнэ бас өсөх ёстой шүү дээ.

Н.Бат-Орших: Бригадуудаас ирж байгаа саналд дундын зуучлагч нарын тухай яриа их байсан. Аливаа ажил гүйцэтгэх захиалгыг танил талаараа дамжуулж авчихаад цааш нь өөр бригадад зуучилж, дундаас нь ашиг унагадаг хэсэг бүлэг байгаад байна. Тэд дундаас нь ашиг унагадаг хэрнээ хариуцлага хүлээдэггүй. Зарим захиалагч талууд өөрсдөө бригадуудыг хохироох гол асуудал болж байна. Аль нэг бригадаар ажлаа гүйцэтгүүлэх явцдаа хангалтгүй байна хэмээн шалтаглаж, ажлын хөлсийг нь өгөлгүй цуцалж, дараагийн бригадаар гүйцэтгүүлдэг нэг муухай жишиг тогтчихлоо. Мөнгөнөөс гадна өмнөх бригадын гүйцэтгэж байсан ажлыг дараагийнх нь үргэлжлүүлэн гүйцэтгэхэд багагүй хүндрэлтэй тулгардаг. Хүний дутуу хийсэн ажлыг үргэлжлүүлэхэд цаг хугацаа, хүч хөдөлмөр нэлээд шаардагддагаас болоод бас л чадваргүй хэмээн шүүмжлэл хүртэх тохиолдол олонтаа.

-Барилгын бригадуудыг нэлээд судалж байгаа гэсэн. Тэдгээрээс хэчнээн нь барилгын мэргэжлийнх, хэд орчим нь мэргэжлийн бус байгаа бол?

-А.Мөнхбат: Одоогоор нарийн мэдээлэл гаргаж амжаагүй байна. Бид УЗ-өөрөө гишүүнчлэлээр элсэх журмаа хэлэлцэж батлаад, элссэн гишүүдээсээ нарийн судалгаа авах юм. Түүнд үндэслэн барилгачдынхаа нийгмийн эрх ашгийг хамгаалах, сайжруулахад чиглэсэн үйл ажиллагаануудыг төлөвлөж ажиллана.

Н.Бат-Орших: Бригадын зохион байгуулалтаар ажиллагсдын ихэнх нь барилгын өргөн мэргэжлийн чадавхыг практикаар сурсан хүмүүс байдаг. Барилгын ажлыг бүр багаас нь эхэлж хийсээр мэргэжлийн хүнээс дутахааргүй чадвар эзэмшсэн хүмүүс ч бий. Бүр өндөр чадвартай нь ч байгаа.

-Бригадуудын хувьд хууль эрх зүйн холбогдолтой асуудлыг цэгцлэх, мэдлэг мэдээллээ дээшлүүлэх шаардлагатай санагдсан. Энэ тухайд...

-А.Мөнхбат: Бид барилгын салбар дахь хууль эрх зүйн талаар мэдлэг туршлагатай хоёр хуульч, хоёр өмгөөлөгчтэй хамтран ажиллаж байгаа. Барилгын бригадууд үндсэн нэг жишиг гэрээтэй болохоор зорьж байна. Бригадуудын ашиглаж байсан гэрээнүүд дээр үндэслээд дундын гэрээтэй болъё гэж шийдсэн. Аль аль талынхаа эрх ашгийг хамгаалсан гэрээг бэлтгэж, түүнд үндэслэн хууль эрх зүйн зохицуулалтыг хийх боломжоо бүрдүүлэхийг хичээж байна. Тухайлбал, Барилгын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад барилгын бригадууд болон хувь хүмүүсийн талаарх нэр томъёо бараг байдаггүй юм билээ. Тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүд болон инженер, техникийн ажилтнуудын талаар л дурдсан байдаг. Тэгэхээр цаашид тус хуулинд барилгын ажлыг хувиараа гүйцэтгэж буй хүмүүс, бригадуудын талаар тусгах шаардлага бас бий. Үүний тулд ч бид хичээх болно. Салбарынхаа чиглэлээр олон талын мэдээлэл цуглуулахад Монголын барилгачдын нэгдсэн холбоо бидэнд тусалсан. Гэсэн ч бригад, хувь хүмүүсийн тоог гаргахад хүндрэлтэй л байна.

Н.Бат-Орших: Албан бус тоогоор бригадын шугамаар ажиллаж буй 45-60 мянга орчим хүн байна гэсэн баримжаа бий. Энэ хүмүүс маань нэгдэж чадвал хуулийн зохицуулалтанд тэдний эрх ашгийг хөндсөн заалтуудыг тусгуулах боломж бүрдэнэ гэж үзэж байна. Ер нь барилгын ажил гүйцэтгэлд багагүй байр суурь эзэлж байгаа хэрнээ салбартаа орхигдчихсон энэ бригадуудынхаа дуу хоолой, байр суурийг Төрийн болон холбогдох байгууллагуудад нь хүргэж, тэднийхээ эрх ашгийг хамгаалж, хариуцлагатай болгохын төлөө ажиллахыг бид зорьж байна даа.