Хот суурин газрыг дахин хөгжүүлэх тухай хууль болон Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх үйл ажиллагааны нөхөх олгох журмын төслийн талаарх мэдээллийг бэлтгэн хүргэж байна. Бидний нэрлэж заншсанаар дахин төлөвлөлттэй холбоотой асуудал юм.

  Монгол Улсын Их Хурлаас 2015 оны 6 дугаар сарын 26-ны өдөр Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх тухай хуулийг баталсан. Тус хуулиар хот суурин газрыг дахин хөгжүүлэх зорилгоор дахин төлөвлөн барилгажуулах, гэр хорооллын газрыг дахин зохион байгуулах, барилгажуулах болон түүнтэй холбоотой харилцааг зохицуулсан.

  Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх үйл ажиллагааны нөхөх олговор олгох, төсөл хэрэгжүүлэх талбайг нөхөх олговортойгоор улсын мэдэлд авах, газар, үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөгч, эзэмшигчийн хууль ёсны эрхийг хамгаалахын зэрэгцээ шаардлагатай тохиолдолд эдгээр эрхийг хуульд заасан үндэслэлээр хязгаарлах эрх зүйн орчин бүрдсэн. 

  Хууль батлагдсанаар Улаанбаатар хот төдийгүй орон нутгийн гэр хорооллын газрыг дахин зохион байгуулах, дахин төлөвлөн барилгажуулж хөгжүүлэх эрх зүйн орчин бүрдсэнээрээ чухал ач холбогдолтой.

Хот суурин газрыг дахин хөгжүүлэх үйл ажиллагаа гэдэг нь:

  Төсөл хэрэгжүүлэх буюу дахин төлөвлөлтөд хамрагдах газрын байршил, хэмжээ, хил зааг, зориулалтыг аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал шийдвэрлэнэ.

  Хууль батлагдсантай холбоотойгоор хуулийн хэрэгжилтийг хангах зорилгоор “Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх үйл ажиллагааны нөхөх олговор олгох журам”-ын төслийг Барилга, хот байгуулалтын яамнаас боловсруулсан. Журмын төсөлд зарим нэр томъёоны тодорхойлолт, нөхөх олговрын хэмжээг тогтоох зарчим, хэн, ямар зүйлийг хэрхэн үнэлэх, нөхөх олговрын төлбөрийг хэн хариуцах, гомдол маргааныг хэрхэн шийдвэрлэх талаар тусгасан. Журмын төсөл нь 8 зүйлээс бүрдэнэ.

Нөхөх олговор гэдэг нь дахин төлөвлөлтөд хамрагдсан газар, үл хөдлөх хөрөнгийн өмчлөгч, эзэмшигчийн газар, үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ, газар чөлөөлөх, түр суурьшуулах зардал, ажлын байр бүхий этгээдийн олох ашгийг тус тус үнэлэн тогтоож, олгох төлбөрийг хэлнэ. 

Нөхөх олговрын хэмжээг тодорхойлох Талууд харилцан тохиролцож, тухайн газар үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээг тогтооно. Харилцан тохиролцож чадаагүй тохиолдолд Хяналтын хороо холбогдох хууль дүрмийн дагуу үнэлгээг хийнэ. Уг хяналтын хороог тухайн нутаг дэвсгэрийн удирдлага, газар үл хөдлөх хөрөнгийн өмчлөгч, эзэмшигч, төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллагын төлөөллийг оролцуулан тухайн шатны засаг даргын шийдвэрээр байгуулна.

Нөхөх олговрыг олгох Тухайн газарт төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллага нь нөхөх олговрыг хариуцна. Хот суурин газрыг дахин хөгжүүлэх тухай хуульд хэдэн үндэслэлээр нөхөх олговрыг аймаг, нийслэл, сум дүүргийн засаг дарга хариуцна. Тухайлбал: “хот, суурин газар, дүүрэг, хорооллын чанартай инженерийн болон нийгмийн дэд бүтэц, нийтээр ашиглах барилга байгууламж барих” тохиолдолд хариуцна. Нөхөн олговрыг мөнгөөр, эсхүл эд хөрөнгөөр дүйцүүлэн олгоно.

Дахин төлөвлөлтөд хамрагдсан газар, үл хөдлөх хөрөнгийн өмчлөгч, эзэмшигчийн газар үл хөдлөх хөрөнгийг дараах байдлаар төсөл хэрэгжүүлэгч нь шилжүүлэн авна. Үүнд

  Нөхөх олговрын үнэлгээнд төсөл хэрэгжүүлэхээр сонгосон талбай дахь өмчлөх, эзэмших эрх бүхий газар, чөлөөлөх газар дээрх үл хөдлөх эд хөрөнгийн үнэ, газар чөлөөлөх зардал, түр суурьшуулах зардал, ажлын байр бүхий этгээдийн газар чөлөөлж, гурван талт гэрээнд заасан хугацаанд олох үйл ажиллагааны ашгийг хамруулан тооцох ба төсөл хэрэгжүүлэгч болон төсөл хэрэгжүүлэхээр сонгосон талбай дахь газар, үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөгч, эзэмшигч иргэн, хуулийн этгээд харилцан тохиролцож, бүхэлд нь эсвэл хэсэгчлэн сонгож болохоор журмын төсөлд тусгасан. Мөн нөхөх олговрын үнэлгээг Хөрөнгийн үнэлгээний хууль тогтоомжид заасан зарчим, аргын дагуу, эрх бүхий үнэлгээчин хийхээр журмын төслийн 5-д нарийвчлан тусгажээ.
 
  Үйл ажиллагаа нь үргэлжлэх боломжгүй болсон ажлын байр бүхий этгээдийн үйл ажиллагааны ашгийн нөхөх олговрыг татвар, санхүүгийн баримтаар нотлогдсон сүүлийн 3 хүртэлх жилийн дундаж ашгаар тооцож олгох бөгөөд хугацааг талууд тохиролцож, гурван талт гэрээнд тусгана. Үйл ажиллагаа нь үргэлжлэх боломжгүй болсон ажлын байр гэдэг нь дахин төлөвлөлтөд хамрагдсан газар дээр үйл ажиллагаа явуулдаг иргэн аж ахуйн нэгж байгууллагыг хэлнэ. Ийм тохиолдолд тухайн газар дээр үйл ажиллагаа явуулж буй иргэн аж ахуйн нэгж байгууллага нь төсөл хэрэгжүүлэгч болон тухайн шатны засаг даргатай гурван талт гэрээ байгуулна.

  Газар, үл хөдлөх эд хөрөнгөтэй холбоотой барьцаа ипотек, өр төлбөр, холбогдох бусад үүргийг тухайн газар, үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөгч, эзэмшигч хариуцах бөгөөд нөхөх олговорт оруулж тооцохгүй байх, нөхөх олговор тогтоохтой холбоотой зардлыг үнэлгээ хийлгэгч тал хариуцах, олгох хугацаа, хэмжээг гурван талт гэрээгээр зохицуулах тухай заалтыг журмын төслийн 5, 6 дугаар зүйлд тусгасан.

  Төр, иргэн, төсөл хэрэгжүүлэгчийн хооронд байгуулсан гурван талт гэрээний дагуу нөхөх олговрыг олгох, нөхөх олговрыг ямар нөхцөлд төсөл хэрэгжүүлэгч хариуцах, хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын нөхөх олговортой холбоотой эрх, үүргийг тодорхойлж, мөн гомдол, санал, маргааныг хэрхэн шийдвэрлэх талаар журмын төслийн 6,7,8 дугаар зүйлд тусгасан болно.