Архитектор З.Оюунбилэг (PhD)

     Нэгэн жарнаас хол өмнө, тэртээ гуч, дөчөөд оны үед Улаанбаатар хотноо давхар байшин гэдэг хуруу дарам цөөхөн торойдог эд байлаа. Монгол Улсад үндэсний архитектор байгаагүй тэр үед ЗХУ-ын Гавъяат архитектор Н.М.Щепетильников 1941 оноос манай улсад зургаахан жил ажиллахдаа Монголын шинэ үеийн уран барилгыг хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж, МУИС-ийн төв байр, Засгийн газрын ордон, Гадаад хэргийн яам, “Алтай” зочид буудал, Элдэв-Очирын нэрэмжит кино театр зэрэг олон сайхан барилгын зураг төслийг боловсруулсан юм. Улс түүний хөдөлмөрийг өндрөөс үнэлж, БНМАУ-ын “Алтан гадас” одонгоор шагнажээ. “Дурсгалт барилга”-аар энэ удаад түүний зураг төслөөр барьсан, өнөөгийн манай улсын дурсгалт барилгад зүй ёсоор тооцогдох “МАРШАЛЫН ӨРГӨӨ”-ний тухайд өгүүлэх гэж байна.
 
                Түүхийн хуудсыг эргэн харвал, Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Өрлөг жанжин, Маршал Х.Чойбалсангийн өвлийн орд өргөөний газрыг хуучнаар Түшээт хан аймгийн Дархан Чин вангийн хошууны нутаг, Хүрээний баруун өмнө талд байсан Хүрээ сайд, Дархан ван Пунцагцэрэн бэйсийн орд өргөөний суурин дээр барихаар болсон байна. Барилгын ажлыг 1943 оны 6 дугаар сарын 1-нд эхэлж, 1945 онд ашиглалтад оруулахаар төлөвлөсөн боловч Дэлхийн II даны үеээр Монголын нийгэм, эдийн засгийн байдал хүнд байсны улмаас хугацаанд нь ашиглалтад оруулах боломжгүй байлаа. Маршалын өргөөг хоригдлуудаар бариулж байсан ч 1946 оны 4-р сард хоригдлуудыг шоронгоос суллах үед 72 хүн уг барилгын ажлаас чөлөөлөгджээ. Ийнхүү ажиллах хүчин ихээхэн дутагдаж байсан чухам тэр үеэс Японы олзлогдогсдыг барилгад ажиллуулах болсноор барилгын ажил эргэн сэргэсэн түүхтэй.
                Барилгын талбайд нийтдээ 2580 куб метр газар ухах, тэгшлэх ажлыг дуусгах, суурийн 142 куб метр чулуу өрөх, туйпуу өрж, ханыг босгох, гадна, дотно шавардлагыг бүрэн дуусгах, нэлээд газарт бетон цутгах, олон хаалга, цонх, шат хийх, гантиг чулууны заслалыг гүйцэтгэх зэрэг ихээхэн цаг хугацаа шаардсан ажил их байсан учраас ашиглалтад өгөх хугацаанаас нэлээдгүй хойшилсон байдаг. 

Маршалын өргөөний барилгын ажил. 1947 он

Гол барилга, гараж, уурын зуух, агуулах, уран баримал, туслах барилгуудаас бүрдсэн Маршалын өргөөний цогцолборыг 1947 оны 12 дугаар сарын 8-нд ашиглалтад оруулсан байна. Хоёр давхар гол барилга нь 6860 метр талбайтай, киноны өрөө, зочдын өрөө, хүүхдийн өрөө, номын сан, бильярдын өрөө зэргээс бүрдэж байжээ. Гараж нь таван хөнгөн тэрэгний багтаамжтай, уурын зуух нь 407 дөрвөлжин метр дан чулуун байшин байсан бөгөөд агуулах нь 640 дөрвөлжин метр, гол барилгын урд болон хойд талд усан оргилуур, анчин, бөх, саальчин зэрэг хэд хэдэн уран барималтай, цогцолборын хашаан дотор мод тарьж цэцэрлэгжүүлсэн байна. Гол барилгын хойд талд янзаганы хамт хэвтэж буй гөрөөсний баримал бүхий төрөл бүрийн мод цэцэг тарьсан хагас задгай хэлбэртэй хүлэмжтэй. 

 Маршалын өргөөний цогцолборын ерөнхий байдал. 1950-иад он

                Барилгын нээлтийн ёслол дээр Ерөнхий сайд Х.Чойбалсан хэлсэн үгэндээ “Би зориглож өөртөө нэг барилга бариуллаа. Намайг шүүмжилбэл шүүмжлэг. Энэ байр Х.Чойбалсангийн өмч бус, Монгол Улсын өмч. Надаас хойш төрийн тэргүүн нар амьдрах болно.” гэсэн байдаг. Энэхүү байрандаа Х.Чойбалсан гэр бүлийн хамт амьдарч, ажил төрлөө ч хийдэг байжээ. 1952 онд Х.Чойбалсанг нас барсны дараа 1953 оноос “Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан нарын ордон музей” болгосон байна.

Маршалын өргөөнд зочид төлөөлөгчдийг хүлээн авах, төр засгийн зарим ёслол, хүндэтгэлийн хүлээн авалт зэргийг зохион байгуулсаар иржээ. 1961 оноос уг байрыг Нийгмийн аюулаас хамгаалах яамны мэдэлд шилжүүлж, гадаадын өндөр зэрэглэлийн зочдыг хүлээн авах зочид буудал болгон ашиглах болжээ. 1986 онд өргөтгөл хийж, 20 гаруй өрөө тасалгаа шинээр нэмж тохижуулж, зарим тавилгыг шинэчилэв. 1990 оноос Төр, засгийн үйлчилгээ, аж ахуйг эрхлэх газарт, 1996 оноос Төрийн тусгай хамгаалалтын газарт харъяалагдах болов. Сүүлд цогцолборын хойд талын туслах барилга болон баруун талын хашааны хэсгээс хасч шинэ зам тавьжээ.

Барилгын архитектур. Маршалын өргөө нь архитектурын хувьд неоклассизмын төлөөлөл бөгөөд интерьер нь үндэсний хэв маягтай болно. Энэхүү барилгын дотоод чимэглэл буюу мөг (карниз)-ийн хээ угалз, таазны зураг, хээ, хийц хэсэглэл, баганын толгойн чимэглэл, гадна чимэглэл, уран баримал зэргийг урлан бүтээхэд тухайн үеийн Монголын шилдэг зураач, уран барималч, сийлбэрчид тухайлбал, Д.Чойдог, Д.Маньбадар, О.Цэвэгжав, Ү.Ядамсүрэн, Д.Лувсанжамц, С.Чоймбол, Н.Жамбаа, Д.Данзан, н.Чойгоо, П.Доржготов, Б.Гэлэгдандар, Д.Гэвшээхүү зэрэг урчууд оролцож, өөрсдийн оюун ухаан, уран гараар сор бүтээл хийсэн нь бидний үед мөнхрөн үлдсэн юм. 



Хаалгаар ороод хүндэтгэлийн өргөн шатаар хоёрдугаар давхарт гарч, хоёр талын жигүүрээр явж  өрөө тасалгаанд орох бөгөөд Маршал Х.Чойбалсангийн ажлын өрөөний ерөнхий зохион байгуулалт, өөрийнх нь хэрэглэж байсан тавилга зэргийг хуучин янзаар байрлуулжээ. 


Маршалын өргөөний гол шат

Гол шатны хоёрдугаар давхрын гурван талыг баганат галерей, хайсаар чимж, таазыг дагнаас гарган хээлсэн угалз бүхий хүрээ дотор Монгол орны дөрвөн улирлын байгалийн байдлыг тухайн улирлын онцлог үйл явдлыг дүрсэлсэн уран зургаар чимжээ. Тухайлбал, зуны улирлын зурагт эрийн гурван наадмыг дүрсэлсэн бол намрын зурагт хадлангийн ажлыг, өвлийн зурагт өвөлжөө, дөн өвлийн хүйтэнд ачаа тээхээр явж буй тэмээ жингийн цувааг дүрсэлсэн бол хаврын зурагт цас мөс хайлж, хүн малын зоо тэнийсэн байдлыг хоньчин бүсгүйгээр төлөөлөн үзүүлснийг харж болно.