Бэлчээрийн мал аж ахуй зонхилсон Монгол оронд мал аж ахуйг тодорхой бүс нутагт хязгаарлагдмал хүрээнд эрхлэж байна. Мал услах систем нь эрчимжсэн маллагаатай газар түлхүү механик байдлаар шийдэгдсэн байдаг бөгөөд бэлчээрийн маллагааны үед гараар болон бензин мотор ашиглан насосыг ажиллуулж усалдаг. Энэ нь эдийн засгийн хувьд зардал өндөр, гараар услахад биеийн хүч их шаарддаг. Нөгөөтэйгүүр ил задгай усгүй нутагт мал сүрэг бэлчээрлэх цагийн 30 хүртэлх хувийг худаг дээр өнгөрдөг тул идээшлэлтийн хугацаа буурч байдаг тухай эрдэмтэд нэгэнт нотолжээ.
 
Тэгвэл хөдөө орон нутагт худгийн ажиллагааг хүний оролцоогүйгээр, мал услах автомат ажиллагаатай болгож, сэргээгдэх эрчим хүчээр тэжээгдэж, автоматаар ажиллах төхөөрөмжийг зохион бүтээжээ. Энэхүү төхөөрөмжийг ХААИС-ийн Инженер, технологийн сургуулийн сургалт эрхэлсэн орлогч захирал доктор (Ph. D) Д.Баатархүү тэргүүтэй Г.Нямдорж, Ж.Амгаланзул, “Багануур Зүүн Өмнөд Бүсийн Цахилгаан Түгээх Сүлжээ” ТӨХК–ийн техникч З.Түвшинтөр нар зохион бүтээсэн юм.

     Тус бүтээл 2015 онд нь ерөнхий сайдын ивээл дор зохиогддог ЭВРИКА залуу багш, оюутны эрдэм шинжилгээний их хуралд (хөдөө аж ахуйн салбарт) тэргүүн байр, 2016 онд залуу зохион бүтээх тэмцээнд шилдэг 15-н бүтээлийн нэгээр шалгарч 9-р байр эзэлж, үйлдвэрлэлд олон тоогоор нийлүүлэх боломжтой бүтээлээр шалгараад байна.

Автомат удирдлагын ажиллагаа
               
Автомат удирдлагын төхөөрөмж нь хөдөлгөөн болон усны түвшин мэдрэгчүүдийн тусламжтайгаар мэдээлэл авч, програмчилж өгсөн “Arduino mega” хавтан дээр мэдээллийг боловсруулж, худгийн насосын ажиллагааг автоматаар удирдах үүрэгтэй.

Худгийн насосын ажиллагааны автоматжуулалтын бүдүүвч, удирдлагын зарчмын схем
 
Хөдөлгөөн мэдрэгч (2) нь худгийн онгоцон дээр ирэх малын хөдөлгөөнийг мэдэрч, автомат удирдлагын төхөөрөмж (3)-д мэдээлэл дамжуулахад насос (6) ажиллаж эхэлнэ. Усны түвшин дээд мэдрэгч (7)–д хүрэхэд авматоат удирдлагын төхөөрөмж нь насосыг зогсооно. Онгоцны ус дундран, түвшингийн хэмжээ багасч, доод мэдрэгч (8) ил гарахад насос ажиллаж эхэлнэ. Худгийн автомат удирдлагын төхөөрөмж нь нарны зай (1)–н бие даасан тэжээлийн эх үүсвэртэй. Өдрийн нартай үед зай хураагуур (4) – ыг цэнэглэж, хуримтлуулсан цэнэгээрээ системийг цахилгаан эрчим хүчээр найдвартай хангах юм.
 
Нарны зай худгийн насосны хүчин чадал
 
Төслийн багийн хамт олон автомат удирдлагын төхөөрөмжийг байрлуулах газраар Дундговь аймгийн Говь-Угтаал сумын хамгийн өндөр ачаалалтай байдаг Морьт багт орших Жирмийн худгийг сонгон авлаа. Жирэмийн худгаас ус уудаг малын тоог 2015 оны мал тооллогын  дүнгээс авч, таван хошуу мал бүрийн уух усны нормыг дараах харуулав.
 
Таван хошуу малын уух усны норм, тоо
Худгаас ус уух мал тоо, уух усны хэмжээнээс хамааруулан, нарны зайн системийн хүчин чадлын тооцоог гүйцэтгэв.
 
Нарны зайгаар ажиллах худгийн насосын хүчин чадал
 


Автоматжуулах төхөөрөмжийн суурилуулж, ашигласан байдал
 
Зохион бүтээсэн автомат ажиллагаатай худгийн насосын системийг ИТС–ийн Цахилгаан хангамж, электроникийн тэнхимийн багш, судлаачид Дундговь аймгийн Говь-Угтаал сумын Морьт багт орших Жирмийн худаг дээр 2016 оны 04–р сарын 9, 10 өдрүүдэд тоног төхөөрөмжөө суурилуулж, ашиглалтад оруулав.

     Худгийн ажиллагааг автоматжуулах тоноглолын нийт зардал 4,6 сая төгрөг аж. Тус төхөөрөмжийг суурилуулсны дараа малчид цаг хугацааг хэмнэж, хөдөлмөрийг хөнгөвчилж өгснөөр мал услах цагаа өөр ажилд зарцуулж байгаагаа хэлж байлаа. Мөн бензин мотор ажиллуулахгүй илүү зардал гарахгүй эдийн засгийн бодит хэмнэлтийг бий болгоод зогсохгүй мал сүргийн идээшлэх хугацааг нэмэгдүүлж, тарга тэвээргэнд сайнаар нөлөөлж байгаад талархлаа илэрхийлж байв.
 

 
Холбоо барих: 
Утас: 99958493, 91170742
Хаяг: Хан–Уул дүүрэг 11–р хороо, ХААИС–ийн төв байр 113 тоот