БЗТЗХ-ны Дэд ерөнхийлөгч, “Хатанбаатар” ХХК-ийн Захирал М.Батбаяр: Стандартыг өндөр тогтоож, түүнийгээ дагаж хөгждөг байх ёстой

Барилгын салбарын түүчээ болж явдаг зураг төслийн инженерүүд, архитекторууд, мэргэжлийн компаниудынхаа дуу хоолой болсон Барилгын Зураг Төсөл Зохиогчдын холбоог удирдаж яваа залуу эрхмийг Дугаарын зочноор урьж, үзэл бодлыг нь хуваалцлаа.

- Бидний урилгыг хүлээн авсан танд баярлалаа. Барилгын зураг төслийн салбарыг яагаад сонгон ажиллах болов?

- Миний хувьд тэс өөр мэргэжилтэй хүн шүү дээ. Гэр бүлийн “Хатанбаатар” компанид 2001 оноос ажиллаж эхэлснээр энэ салбарт хөл тавьсан даа. Энэ хугацаанд АНУ-д Бизнесийн удирдлагаар суралцаж төгсөөд, 2008 оноос компанидаа Гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж эхэлсэн. Харин Барилгын Зураг Төсөл Зохиогчдын Холбоонд (БЗТЗХ) 2009 онд орж, хоёр жилийн өмнөөс Дэд ерөнхийлөгч, Гүйцэтгэх захирлын үүргийг хавсран гүйцэтгэж байна.

- Таны бодлоор барилгын зураг төслийн инженер хүнд заавал байх ёстой, гол чадвар юу вэ?

- Архитектор-инженер хүн чөлөөт сэтгэлгээтэй байх ёстой. Аливаа зүйлийг чөлөөтэй сэтгэж, бүтээлч байж, шинэ зүйлд тэмүүлж чаддаг байх хэрэгтэй. Үүнтэй уялдуулан тухайн хүний ажил болон аливаа зүйлд хандах хандлага чухал. Зөвхөн архитектор, инженерүүд гэлтгүй хүмүүсийн ажилдаа хандах хандлагын асуудалд их ач холбогдол өгдөг. Чин сэтгэлээсээ ажлаа хийдэг хүнд мэргэжлээ дээшлүүлж, илүү ихийг сурч мэдэх тэмүүлэл байдаг. Тэгж байж өөрөө хөгжинө, бусдыг манлайлна, улс орноо хөгжүүлнэ гэж боддог. Ийм хүмүүсийг би эх оронч гэж томъёолдог. Гэтэл нөгөө талд нь өдөр хоног аргацаагаад цалингаа л аваад явдаг нэг хэсэг мэдээж байдаг. Тийм хүмүүстэй эх орны хөгжлийн талаар ярилцах нь цагийн гарз л юм даа.

- Барилга байгууламжийн чанар, аюулгүй байдалд зураг төслийн инженерийн гүйцэтгэх үүрэг?

- Нэг барилга байгууламжийг л босгоход зураг төсөл, барилга угсралт, материал үйлдвэрлэл, менежментийн багуудаас оролцоод маш олон хүний хүч хөдөлмөр шингэж байдаг. Харин барилга баригдахаас нь өмнө архитектор, инженерүүд цаасан дээр төлөвлөж, тооцоод, барилга байгууламжаа “барьж” үздэг учраас салбарын түүчээ, бас яах аргагүй нэн түрүүнд гол хариуцлагыг нь үүрдэг.

- Инженерүүдийг чадавхжуулахад, мэргэшүүлэхэд, шинэ технологитой танилцахад БЗТЗХ-ноос хэрхэн анхаарч ажиллаж байна вэ?

- Манай холбооноос барилгын салбарт мөрдөгдөж буй норм, дүрмүүдийг цаг алдахгүй шинэчилж, түүнтэй хөл нийлүүлэн алхахад бодлогын талаас нь ихээхэн анхаарч ажилладаг. Барилгын тухай хууль шинэчлэн батлагдаж, дүрэм журмууд нь солигдож байна. Эдгээр дүрэм журмуудаа цаг үетэйгээ нийцүүлэхийн тулд дүрмийн төсөл бүр дээр ажлын хэсэг гарган Барилга, Хот  Байгуулалтын яам болон салбарын бусад ТББ-уудтай хамтран ажиллаж байгаа.

Мөн гишүүдэд зориулсан сургалтуудыг жилд дунджаар 15-20 удаагийн шинэ сургалтуудыг хоёр төрлөөр явуулдаг. Нэгдүгээрт, инженер техникийн ажилтнуудыг мэргэжлийн ур чадварыг нь сайжруулахад чиглэгдсэн, ерөнхий төлөвлөгөө, өндөржилт, галын аюулгүй байдлын төлөвлөлт гэх мэт цуврал сургалтууд бий. Хоёрдугаарт, Монголд нэвтрүүлж байгаа шинэ бүтээгдэхүүн танилцуулах семинаруудыг оруулж ирсэн компаниудтай нь хамтран зохион байгуулдаг. Хамгийн сүүлд “Росторг” компанитай хамтраад барилгын дулаан болон ус тусгаарлагч материалын танилцуулгыг хийсэн.
 

- Дэлхийд хамгийн өргөн хэрэглэгддэг, зураг төслийн дэвшилтэт программ гэвэл та ямар программыг онцлох вэ?

- Хамгийн өргөн хэрэглэгдэж байгаа нь “AutoDesk”-ийн “AutoCad” бүтээгдэхүүнүүд. Энэ нь “AutoCad architecture”, “AutoCad structural engineer” гэх мэтээр салбарлаад янз бүрийн бүтээгдэхүүнтэй. Бид ч эдгээр программуудыг ашиглаж байгаа. Хамгийн сүүлийн ололт нь барилгын зураг төслийн салбарынхан Revit, Archicat, Allplan гээд BIM дэмждэг программуудыг ашиглаж эхэлж байна.

“AutoDesk”-ийнхэн ч гэсэн BIM дэмждэг А360 бүтээгдэхүүн гаргасан. Өмнөх программууд нь төлөвлөлтийг цаасан дээр зурж буй мэт 2D хэмжээст байсан бол эдгээр нь 3D орчинд зурдаг. Барилгыг жинхэнэ утгаар нь угсралтаасаа өмнө виртуаль барьж байна гэсэн үг. Одоогоор 20-иос дээш зураг төслийн инженертэй компаниудын 80 хувь нь энэ чиглэл дээр ажиллаж байна. “Building Smart Mongolia” ТББ-тай хамтран сургалтуудаа явуулж, БХБЯ, НХОГ-ын дэмжлэгээр Монгол улсдаа бас нэгэн шат ахисан алхмыг хийх гэж хичээж байгаа.

Бид 1990-ээд оны сүүлчээс “AutoCad” программд шилжиж эхэлсэн ч, Монгол улс даяараа дөнгөж 18 жилийн дараа 2016 онд л компьютер дээр зурсан “эталон” зургийг анх удаа гаргаж байна. Тэгэхээр BIM дэмждэг программууд дээр ийм хоцрогдол гаргахгүйн тулд бидэнд их олон асуудлыг цаг алдалгүй шийдвэрлэх шаардлага үүсч байгаа. Хүссэн, хүсээгүй BIM бол дэлхий нийтийн чиг хандлага учраас бид хөл нийлүүлэн алхах ёстой.

- AutoCad, BIM-ийн хоорондын ялгаа нь юу билээ?

- “AutoCad” нь зөвхөн зургийн программ, харин BIM бол технологи юм. BIM дэмждэг програмууд дээр түрүүн хэлсэнчлэн зураг төслөө төлөвлөхөөс гадна, барилгад ашиглах материалын брэндийн нэр, үнэ ханшийг хүртэл суулгаж өгдгөөрөө маш чухал ач холбогдолтой. Тиймээс BIM дэмждэг программаар ажилладаг болчихвол чиглэл бүрийн барилгын материал үйлдвэрлэгчидтэйгээ нягт холбоотой ажиллана гэсэн үг. Зурсан төлөвлөлт нь барилгыг 3D орчинд бодит мэт харагдуулах учраас угсралтынхан барилга барихдаа ашиглахад маш дөхөм юм.

Харин захиалагч байгууллага эх файлыг авч, ашиглалтын явцад засвар үйлчилгээ хийлгэхдээ хэрэглэнэ. Тухайлбал, тухайн цонхны угсралтыг хийсэн компанид нь гарсан эвдрэл гэмтлийг зураг төсөл дээрх кодоор нь мэдэгдэхэд цонх нийлүүлсэн компаниас ирж дахин хэмжээ авч цаг алдах шаардлагагүй, кодын дагуу нийлүүлдэг болно. Ер нь зураг төслийнхөн барилгын салбарын түүчээ болдгийн хувьд энэ цогц системд түрүүлж нэвтэрч байна. Бусад салбарынхан маань ч тун удахгүй нэвтрүүлэх байх.

- Та салбараараа их бахархах юм аа. Түүчээ гэдэг үгийг олон удаа хэллээ. Түүчээ байхын сул тал нь юу вэ?

- Би салбарын түүчээ л гээд яриад байна уу (инээв). Мэдээж аль ч салбарт ажиллаж буй хүмүүс салбараараа бахархана, бусдаас урд тавихыг хичээдэг байх. Гэхдээ ингэж “онгирохоос” гадна салбарынхаа эхэнд явдгийн хувьд бэрхшээлтэй зүйл ч их бий. Эдийн засаг доройтож, уналтанд орох үед хамгийн түрүүнд хүн үл хөдлөх хөрөнгө барих, авахаа зогсооход түүнд нь зураг төслийнхөн өртөж, сэргэхэд нь хүн бусад бүх хэрэгцээгээ хангасныхаа дараа үл хөдлөх рүү ордог учир хамгийн сүүлд сэхдэг. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн үр ашгийг хамгийн сүүлд хүртэж байдаг хэцүү салбар юм.

Хямралын үед хүүхэд гаргах, сургалтанд суух хоёр моодонд ордог юм гэнэ лээ. Тийм болохоор энэ цаг хугацааг ашиглаад БЗТЗХ болон энэ чиглэлийн томоохон компаниуд нэгдэн BIM дэмждэг “Revit”, “Archicat”, “Allplan”, “AutoDesk”-ийн бүтээгдэхүүнүүдийг ашиглаж, суралцаж эхэлж байна даа. Одоо тэгээд барилга бүтээцийн ЛИРА, SAPR зэрэг сүүлийн үеийн тооцооны программууд зах зээлээ мэдэрч, мөн BIM дэмждэг болж байгаа. Бидэнд улам их боломж гарч ирж байна гэсэн үг л дээ.

- ЛИРА программыг ашигласан зургийн тооцоог баталчихаад, бусад программыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна гэдэг шүүмжлэл яригддаг. Энэ тал дээр...

- Энэ бол барилгын бүтээцийн хэсэг буюу арматур бетоны тооцоог хийдэг программ. Барилгыг тогтвортой, бат бөх байлгах гол тооцоог гаргадаг болохоор чухал ач холбогдолтой л доо. Программын хувьд тийм туйлширсан тал байхгүй. Өмнө нь Монгол улсад мөрдөж ашиглаж болно гэсэн баталгаажсан хэд хэдэн программ байсан. Харин одоо тогтсон нэр заагаагүй, ямар ч программ ашиглаж болно. Ихэнх инженерүүд Орос хэлний мэдлэгтэй байдаг болохоор ЛИРА-г түлхүү ашигладаг байх. Туршлагатай экспертүүд ихэвчлэн ЛИРА-г ашигладаг болохоор бусад программ дээр тооцоо хийвэл, тэдний өмнө гаргасан тооцоогоо хамгаалж, батлах л асуудал байдаг байх.

- Гаргасан зураг төслөө барилгын ажлын явцад нь хяналт тавих тогтолцоонд ихээхэн шүүмжлэлтэй ханддаг. Хариуцлага аль шатандаа алдагдаад байна вэ?

- Зохиогчийн хяналтын тал дээр “Гээндээ ч бий, гоондоо ч бий”. Зураг төслийн гэх бүгдийг нь өмөөрөхгүй. Зургаа зурчихаад зохиогчийн хяналтаа хийхгүй явсаар сүүлд нь Зохиогчийн хяналтын нэгдсэн дүгнэлт гэдэг зүйл бичээд өгчихдөг хүмүүс байгааг үгүйсгэхгүй. Ийм хариуцлагагүй компаниуд мэр сэр байдаг тухай гомдол зөндөө л гардаг. Улсын хэмжээнд тусгай зөвшөөрөлтэй, зураг төслийн 500 гаруй компани байдаг гэдэг. БЗТЗХ-нд харьяалагддаг 140 орчим компанийн хувьд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулдаг, зураг төслийг жинхэнэ бизнесээ болгосон байгууллагууд юм. Ийм компаниуд зохиогчийн хяналтыг заавал хийдэг гэдэгт итгэдэг. Учир нь захиалагчдаас ирдэг гомдлуудад гишүүдийн маань нэрс харагддаггүйд их баярладаг.

Зохиогчийн хяналтын дүрмийг 2015 оны 10 дугаар сард шинэчлээд, барилгын төсөвт өртгийн нэг хувиар тооцдог болгож, зохиогчийн хяналтын төлбөрийг нэмэгдүүлсэн. Үүнтэй уялдуулаад зохиогчийн хяналт хийх хариуцлагыг нь өндөрсгөж, талбай дээр барилгын ажлын үе шат тус бүрт хяналт тавих “чек лист” /шалгах хуудас/ гэдэг зүйлийг тодорхой болгож өгсөн. Энэ нь 2016 онд батлагдан гарсан Барилгын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгатай уялдуулан бага зэргийн өөрчлөлттэй орохоор болж хүлээгдэж байгаа. Ингэснээр зургийн зохиогч талбай дээр дуртай үедээ очдог хариуцлагагүй байдлыг халж, хяналт тавихдаа заавал үзэж шалгах хэсгүүдийг нь тодорхой зааж, хариуцлагыг өндөржүүлсэн.

Ер нь барилга барьж байгаа, бариулж байгаа хүмүүс барилгын баталгаат засварын хугацааг гурван жил л гэж бодоод байдаг. Гэтэл жишээ нь карказан барилга 100 жилийн настай гэж үзье. Тэр хугацаанд л зурсан, барьсан нөхдүүд нь хариуцлагаа хүлээнэ гэсэн үг. Тэгэхээр үүрч байгаа хариуцлагадаа уялдуулаад үзвэл тэр төлбөр нь өндөр биш юм. Нөгөө талаар хариуцлагыг өндөржүүлэх шаардлага мэдээж байсан учраас төлбөрийг нэмэгдүүлсэн.

Хуучин дүрмээ захиалагчийн хяналтын зардлын 20 хувь гэхээр төсвийн хөрөнгөөр санхүүжигдсэн, Баян-Өлгийн аймгийн нэг суманд баригдах 10 ортой эмнэлгээр жишээ авахад хөлс нь 300-400 мянган төгрөг л болдог. Гэтэл зураг төслийн компани тухайн аймаг руу нь архитектор, инженер, дагалдах ажилтнуудаа онгоцоор хэд хэдэн удаа явуулна, тэнд нь байрлуулна, цалин, хоол гэх мэт бусад зардлыг гаргана гэхээр төлбөрөөс нь давсан их зардал гаргадаг. Тийм болохоор зохиогчийн хяналт хийхээр маш их алдагдал хүлээдэг байсан. Зардалдаа захирагдаад олон дахин очиж чаддаггүйгээс зохиогчийн хяналт хийхгүй байна гэсэн гомдол гардаг байсан. Одоо цалинг нь нэмэгдүүлж, хариуцлагыг нь өндөржүүлж, хяналт тавих үе шатуудыг нь тодорхой болгосон болохоор зохиогчийн хяналтын асуудал цаашид цэгцрэх байх аа.

- Барилгын зураг төслийн үе шатуудыг бүрэн хэмжээгээр ойлгомжтой тодорхойлсон тодорхойлолт, стандарт байхгүй гэж яригдаж байна. Тэгэхээр стандарт, норм дүрмийн тал дээр?

- Саяхан сошиалаар явсан хэлэлцүүлэгт үндэслээд асуучихав аа даа (инээв). Наадах чинь тун зөв сэдэв байгаа юм. Гадныхан зураг төслийн ажлыг “Concept design, Preliminary design, Design development, Construction document, shop drawings” гээд маш олон үе шатанд хуваадаг. Манайд эх загвар зураг буюу эскиз, техникийн төсөл, ажлын зураг гээд хуулинд тусгачихсан. Гэтэл үүнээс болоод манайхан гадаадын зураг төслийн байгууллагатай хамтран ажиллах үед ойлголтын маш их зөрүү гардаг. Энэ нь манай талын хүлээсэн үүрэг, танай талын хүлээсэн үүрэг гээд цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгөний алдагдал хүлээдэг талтай. Ажлын явцад алдаа гарсан тохиолдолд хариуцлага нь буух эзэнгүй болж, маргаан үүсдэг. Тэгэхээр энэ ойлголтуудыг нэгтгэх хэрэгтэй. БЗТЗХ-ноос энэ тал дээр архитектор, инженерүүдтэйгээ уулзаж зөвлөлдөж, тэдний саналыг авч, нэгдсэн ойлголтод хүрэх нь зүйтэй гэж үзсэн. Сошиал орчин цаг зав их хумсалдаг ч давуу тал олонтой шүү.

- Монголын барилгын салбарын норм дүрмийн шинэчлэлийн талаар та ямар бодолтой байдаг вэ?

- Шуудхан хэлэхэд зөвхөн Монгол улсад зураг төслийн биш, бүх салбарын норм дүрэм орчин цагтайгаа хөл нийлүүлж чадахгүй байна. Бид барилгын зураг төслийн стандарт, норм дүрмүүдийг боловсруулаад л байгаа ч, түүнд зарцуулдаг төсөв мөнгө нь хүрэлцэхгүй байна. Бүхэл бүтэн орон сууцны халаалт, салхивчийн норм дүрмийн асуудлыг шийдэхэд дунджаар 5 сая төгрөг л өгдөг учраас олон мэргэжилтэн ажиллуулж чаддаггүй. Чадалтай хүмүүс нь цалинг нь голоод байна. Норм дүрэм боловсруулахад асар их зүйл уншина, орчуулна, судална, түүнийгээ ойлгож эх хэл дээрээ буулгана, Монголын хөрсөндөө тааруулж тохируулна. Цаг зав их зарцуулна. Тийм байтал авах цалин нь бага болохоор хүмүүс оролцох тун ч дургүй дээ. Тэрний оронд зураг төслөө хийвэл илүү хөлс мөнгө олно шүү дээ. Гэхдээ манай холбооны зүгээс “Салбараа дэмжиж байгаа юм шүү” гэж тайлбарлаад хүчээр хийлгээд л байна. Ийм байдлаар хол явахгүй л болов уу. Зарим нэг норм дүрэм маань “халтуурдуулчихсан”, Монгол хэлээр уншаад байгаа хэрнээ ойлгохгүй хэмжээний хангалтгүй гарч байгаа нь ийм л шалтгаантай.

Тэгэхээр “Санхүүжилтээ нэмж болдоггүй юм уу?” гэдэг асуудал гарна аа даа. Барилга бүрийн төсвөөс 0,18 хувийг нормчлолын санд татдаг. Гэтэл тэр сангийн зарцуулалт нь шилэн бус. Сангийн яаманд мөнгө нь зарцуулагдаагүйн улмаас татагдлаа, яамныхан зориулалтын бусаар зарцууллаа л гэнэ гээд түмэн хардлага дагуулаастай. Шилэн бус болохоор аргагүй шүү дээ. Тийм болохоор нээлттэй болгоод, тэр хөрөнгийг энэ салбарт бүрэн зарцуулдаг байгаасай гэж хүсдэг. Байгууллагууд хүртэл ажилтнуудаасаа хоцролтонд нь суутгасан мөнгийг  өөрсдийнх нь хөгжилд зарцуулдаг шүү дээ. Миний бодлоор Нормчлолын санд төвлөрсөн хөрөнгийг бүтнээр нь, мөн шаардлагатай санхүүжилтийг нь нэмж шийдээд судалгааны институт байгуулж байж л бид энэ яст мэлхийн хурднаас салж, жинхэнэ шинэчлэлтийг хийх болов уу. Энэ хүрээлэн нь мэргэжлийн баг бүрдүүлж, олон улсад ашиглагддаг стандартуудыг судалж, алийг нь өөрийн оронд хэрхэн хөрвүүлж ашиглахыг тооцоолж гаргадаг байгууллага байх юм. Уг нь институт маань байгуулагдаад чиглэл нь буруу явсаар татан буугдчихлаа.

Стандарт дээр миний бухимддаг бас нэг зүйл бий. Олон улсад ашиглагддаг стандарт, норм дүрмийг нэвтрүүлэх гэхээр бид өнөөгийн хөрөнгө, технологи, барилгын салбарын ажилтнуудынхаа мэдлэгт нь тааруулж боловсруулах гээд зүтгэчихдэг. Ийм дэвшилтэт зүйл байна гэсээр байхад “Манайхан тэгж хийхгүй шүү дээ” л гэнэ. Ингэхээр олон улсын хэмжээнд биш, хүмүүсийн сэтгэхүй, хэвшиж дассан түвшинд нь тааруулж стандарт тогтоогоод байна.

Нэгэн эрхэм, “Би Монголд атомын цахилгаан станц барих технологиос айхгүй байна. Түүн дотор ажиллах хүмүүсээс айж байна” гэж хэлсэн байдаг даа. Тийм баймааргүй байна шүү дээ бид. Өнөөдөр дэлхийтэй эн зэрэгцэн амжилт гаргаж ажиллахын тулд бид “Хүндээ таарсан стандарттай бус, стандартад тохирохуйц хүнтэй” болох хэрэгтэй. Зориглоод хөдөлвөл бид үүнийг хийж чадна. Улсын хөгжлийн бодлого хүнээ дагаж биш, хүнээ дагуулж хөгждөгт чиглэсэн байх ёстой. Технологийн дэвшил өөд тэмүүлсэн бодлогыг баримталж, тэр хэрээр өндөр шаардлага тавьж, шаардлагад нийцүүлэхийн тулд улам илүү хөгжиж, боловсорч ажиллах хэрэгтэй.

- Барилгын зэрэглэл, стандартуудыг хэрхэн тогтоох ёстой вэ?

- Манайхан ч том нэрэнд дуртай хүмүүс шүү дээ. Компани байгуулахаараа групп, 5-аас дээш давхартай барилгыг “плаза”, 9-өөс дээш давхартайг нь “тауэр” гэж нэрлээд л. Мөн хүнсний дэлгүүр болгон л “Supermarket”, Монголоор дүүрэн “Hotel” нэртэй дэн буудлууд болчихоод байна. Гадныхан харахаараа дооглодог л байх. Уг нь энэ бүхнийг зохицуулж, зэрэглэл тогтоох стандартуудыг бид нэвтрүүлж, дагаж мөрдөх ёстой. Орон сууцны хотхонууд хүссэн зэрэглэлээрээ өөрсдийгөө нэрлэж, тансаг хэмээн өргөмжлөх нь зөв ч юм уу, буруу ч юм уу бүү мэд. Зах зээлийн хөгжлийн нэг үе шат нь юм болов уу гэж хардаг. Маркетингаа хийхэд нь л энэ нь хэрэгтэй байдаг юм болов уу даа. Гэхдээ энэ нь манай барилгын салбарын маркетинг “0” байгааг л илэрхийлж буй нэг хэлбэр.

Жишээ нь, Газар хөдлөлтийн 8 баллд тэсвэртэй гэж орон сууцаа сурталчилж байгаа газруудыг би гайхдаг. Бодоод үзвэл тийм өндөр баллын газар хөдлөлт болж болзошгүй газарт байр худалдаж ав аа гээд л рекламдаад байгаа юм. Зүй нь манайх 6 баллын бүсэд байрладаг гэж хэлж чадахгүй “ичээд” байгаа газрууд харин эсрэгээрээ сурталчилгаагаа хиймээр ч юм шиг. 24 цагийн лифттэй гээд л. Лифт чинь 24 цаг л үйлчлэх ёстой биз дээ. Маркетинг нь үндсэн хэрэгцээг хэрхэн хангаснаар бус, хэрэгцээг илүү сайн хангаж чадсан шийдлийг гаргаж ирэх хэрэгтэй л дээ. Тийм шийдлүүд дээр үндэслэгдээд яваандаа зэрэглэл, стандартуудын ойлголт тогтоод ирэх цаг үе ирнэ.

Дэлгэрэнгүйг "БАРИЛГА.МН" сэтгүүлээс