Ундны ус, ариутгах татуургын аюулгүй байдлыг хангах хэлэлцүүлгээс
Нийслэлийн хүн амын ундны усны чанар, аюулгүй байдалд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг шийдвэрлэх, бохир усыг татан зайлуулах, ариутгах татуургын системийн аюулгүй ажиллагааг хангах, гэр хорооллын айлуудын хөрсний бохирдлыг бууруулах, ариун цэврийн байгууламжийг боловсронгуй болгох асуудлыг шийдвэрлэх зорилго бүхий салбар хоорондын хэлэлцүүлэг зохион байгуулагдлаа.
“Улаанбаатар хотын хүн амын ундны усны аюулгүй байдлын хөтөлбөрийг тогтвортой хөгжүүлэх, ариутгах татуургын аюулгүй байдлыг хангах” сэдэвт уг хэлэлцүүлгийг Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын алба, Ус сувгийн удирдах газар зохион байгуулж, ЭМЯ, БХБЯ, БОАЖЯ болон ДЭМБ хамтрагч байгууллагаар ажиллажээ.
Хэлэлцүүлэгт,
- Ус хангамж, ариутгах татуургын системийг боловсронгуй болгох талаар төрөөс баримталж буй бодлого,
- Нийслэлээс ус хангамж, ариутгах татуургын системийг хөгжүүлэх чиглэлээр хийгдэж буй ажил, цаашид авах арга хэмжээ,
- Улаанбаатар хотын УСУГ-аас хүн амын ундны усны чанар, аюулгүй байдлыг хангах чиглэлээр хийсэн ажлууд, төлөвлөж буй зорилт
- Улаанбаатар хотын гэр хорооллын орчны бохирдолд хийсэн судалгааны дүн
- Ус хангамж, ариутгах татуургын аюулгүй байдлын тогтвортой хөгжлийг хангах чиглэлээр ДЭМБ-аас баримталж буй чиг хандлага зэрэг сэдвээр холбогдох байгууллагуудын мэргэжилтнүүд илтгэл тавьж, хэлэлцүүлгийг өрнүүлсэн юм.
Улаанбаатар хотын ЗАА-ны дарга Т.Гантөмөр:
Нийслэл хотын газар дорх инженерийн шугам сүлжээ ашиглалтын хугацаа нэлээд хэтэрчихсэн, 60 орчим хувь нь 10 ба түүнээс дээш жил хэтэрсэн. Жил бүр улс, нийслэл, гадаадын зээл тусламж, хөрөнгө оруулалтаар инженерийн шугам сүлжээг дулааны болон усны шугам сүлжээгээр сольж байна. Гэвч төсөв мөнгөний хүрэлцээнээс болоод өнөөгийн тавигдаж байгаа шаардлагад нийцэхгүй байгаа юм. Улаанбаатар хотын усан хангамжийн аюулгүй байдлыг хангах хөтөлбөрийг 2015 онд НИТХ-аар батлаад, түүнийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг жил бүр нийслэлийн засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт, мөн тухайн он тус бүрийн үндсэн зорилтод тусгадаг. Мөн усан хангамжаас гадна ариутгах татуургын асуудлыг мөн ярилцах ёстой юм. Нийслэлчүүд бидэн шиг ундныхаа усыг жорлон, ахуйн бохирдолтоо цэвэрлэхэд ашигладаг улс орон гэж байхгүй. Тиймээс ариутгах татуургын өнөөгийн байдал, цаашдын хандлага, төрөөс баримталж буй бодлого, эрхзүйн орчинд нь ямар өөрчлөлт зохицуулалт хийх шаардлагатай талаар авч хэлэлцэж байна.
Эрхзүйн орчин нь тодорхой болвол энэ салбарт тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх боломж бүрдэнэ. Гэхдээ Монгол Улсын засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан олон үе шаттай ажил хэвийн явагдаж байгаа ч, хөрөнгө санхүүгийн асуудлаас шалтгаалж системтэй хэрэгжиж чадахгүй байгаагаас цаашид салбарт тулгамдсан асуудлуудыг эрэмбэлэх, ахиу санхүүжилт тусгах хэрэгтэй байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, тодорхой асуудлыг цогцоор шийдэх нь чухал байна. Мөн төрөөс нийтийн аж ахуйн салбарт баримтлах бодлого одоог хүртэл цэгцэрч, нэгдсэн ойлголтод хүрч чадаагүй байсныг тодорхой болгох санал тавьж байна.
Түүнчлэн олон жилийн турш яригдсан гадаргуугийн ус, хөрсний усыг дахин цэвэршүүлэх асуудалд гадны шинэ технологийг нэвтрүүлэн ашиглах, бодлогын баримт бичгийг тодорхой болгох, томоохон ТЭЗҮ судалгаа хийж, хэрэгжүүлэх шаардлага тулгарч буй. Дараагийн чухал асуудал нь тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл. Сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжийг дорвитой нэвтрүүлэх шаардлага гарцаагүй тулгарч байгаагаас Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламж, иргэдийн ундны усны асуудалд ч бэрхшээл тулгарсаар байна.
2016 онд Төв цэвэрлэх байгууламжид 8.1 тэрбум төгрөгөөр үнэр дарах технологийн шинэчлэлийн ажлыг хийсэн ч шаардагдах хэмжээнд энэ санхүүжилт хүрээгүй. Тиймээс шинэ цэвэрлэх байгууламж барих ажлыг засгийн газрын хэмжээнд хэлэлцэж байна. Одоогийн цэвэрлэх байгууламжийг орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр шинэчилж сайжруулснаар өнөөгийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэх боломж бас бий. Хэлэлцүүлгээр гарсан уриалгаараа хууль тогтоох дээд байгууллага, НИТХ, Нийслэлийн засаг даргад хандаж Улаанбаатар хотын хүн амыг ундны усаар хангах аюулгүй байдлын хөтөлбөрийн хэрэгжилтээ биелүүлэх, түүнийг жил жилээр хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгө оруулалт, эрхзүйн салбарт хэрэгтэй бодлогын баримт бичгүүдээ шийдвэрлэж ажиллаж байхыг уриалж байна.
Эрүүл мэндийн яамны Орчны эрүүл мэндийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулалт хариуцсан мэргэжилтэн Ш.Уранцэцэг:
2012 онд Эрүүл мэндийн яамнаас Ундны усны аюулгүй байдлын төлөвлөгөө гэсэн төслийг Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын дэмжлэгтэйгээр манай улсад хэрэгжүүлж эхэлсэн. Тэр үед Ус сувгийн удирдах газар, Дорноговь аймгийн “Чандмань элч” компанийг загвар болгон сонгож авсан. Үүнд түшиглээд хүн амыг ундны усаар хэрхэн аюулгүй хангах, ундны усыг олборлохоос эхлүүлээд цуглуулах, халдваргүйжүүлэх, хэрэглэгч өрх гэрт аюулгүй хүргэх нь тулгамдсан асуудал болж байсан. Тиймээс ДЭМБ-аас Ази номхон далайн 9 орныг сонгосны дотор манай улс багтсан.
Төвлөрсөн системээр хангаж байгаа усны аюулгүй байдалд эрсдэлийн үнэлгээг хийх олон улсын арга аргачлал, дүрэм журмыг нь Монголд нутагшуулах ажлыг хийсэн. НИТХ, НЗДТГ-аас Ус сувгийн удирдах газар дээр хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагааг дэмжиж, 2014 онд НИТХ-ын тогтоол гаргасан. Энэ тогтоолоор Улаанбаатар хотын хүн амын ундны усны аюулгүй байдлыг хангах төлөвлөгөө, УСУГ-аас хийж гүйцэтгэх ажлын төлөвлөгөө, мөн гурван жилд энэ үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхийн тулд нийслэлийн төсвөөс 22 тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн.
Өнөөдөр 2014 онд батлагдсан НИТХ-ын төлөвлөгөөт ажлын биелэлт үр дүн, УСУГ-аас 74 эрсдэлд суурилсан ажлынхаа хэдэн хувийг хийж гүйцэтгэсэн, ямар ажил нь үлдсэн, ундны усны аюулгүй байдлын шаардлага хангасан усаа нийслэл хотын нийт хүн амд яаж хүргэж байгаа талаар хэлэлцэж байна.
Ер нь устай холбоотой гэдэсний халдварт өвчнүүд нь олон улсын хэмжээнд хэд хэд ангилагддаг. Бохир ус тараагдсантай холбоотой өвчлөл, эсвэл усыг хэрэглэх явцад гаргадаг алдаанаас болж тусах өвчин, мөн усан дотор амьдардаг хорхой шавжтай холбоотой өвчин гарч байдаг. Манай орны хувьд ундны усны хэрэглээтэй холбоотой буюу гэдэсний халдварт өвчнүүд түгээмэл гардаг. Мэдээж төвлөрсөн системээр түгээж буй тохиолдолд стандартын шаардлага хангасан ус иргэдэд хүрч байгаа. Харин хэрэглэгчид ямар зориулалтын саванд усаа хийдэг, усаа зөөх явцад ундны усны савны ариун цэвэр сахидаггүй, хадгалалтын хугацаа хэтрүүлдэг зэрэг дутагдлууд элбэг байна.
УСУГ-ын Инженерийн бодлогын хэлтсийн горимын инженер Х.Чимгээ:
Барилгын хөгжлийн төвөөс саарал устай холбогдолтой стандартыг гаргасан ч үүнийг ашиглах, хэрэглээнд нэвтрүүлэх ажил зогсонги байна. Саарал усыг ашиглаж эхэлбэл барилга байгууламжийн зураг төслөөс нь эхлэх ёстой юм. Ер нь саарал усны талаарх ойлголт иргэдийн дунд өөр өөр байна. Цэвэрлэх байгууламжаас гарч байгаа усыг л саарал ус гэж ойлгоод байдаг. Харин жорлонгоос бусад хэсгээс гарч буй усыг л саарал ус гэж нэрлэнэ.
Энэ саарал усыг дахин цэвэршүүлж угаалга, цэвэрлэгээ, ногоон байгууламж болон зам талбайн усалгаанд хэрэглэх ёстой. Ингэхийн тулд барилга байгууламжийг барихдаа жорлон болон угаалгын усыг тусад нь дамжуулах шугам сүлжээг анхнаас нь төлөвлөлтөд хийх шаардлагатай. Саарал ус дамжуулах хоолой, түүнийг цэвэрлэх байгууламжийг нь барилгыг анх төлөвлөхдөө гаргаж байх ёстой.
Нийслэл хотын газар дорх инженерийн шугам сүлжээ ашиглалтын хугацаа нэлээд хэтэрчихсэн, 60 орчим хувь нь 10 ба түүнээс дээш жил хэтэрсэн. Жил бүр улс, нийслэл, гадаадын зээл тусламж, хөрөнгө оруулалтаар инженерийн шугам сүлжээг дулааны болон усны шугам сүлжээгээр сольж байна. Гэвч төсөв мөнгөний хүрэлцээнээс болоод өнөөгийн тавигдаж байгаа шаардлагад нийцэхгүй байгаа юм. Улаанбаатар хотын усан хангамжийн аюулгүй байдлыг хангах хөтөлбөрийг 2015 онд НИТХ-аар батлаад, түүнийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг жил бүр нийслэлийн засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт, мөн тухайн он тус бүрийн үндсэн зорилтод тусгадаг. Мөн усан хангамжаас гадна ариутгах татуургын асуудлыг мөн ярилцах ёстой юм. Нийслэлчүүд бидэн шиг ундныхаа усыг жорлон, ахуйн бохирдолтоо цэвэрлэхэд ашигладаг улс орон гэж байхгүй. Тиймээс ариутгах татуургын өнөөгийн байдал, цаашдын хандлага, төрөөс баримталж буй бодлого, эрхзүйн орчинд нь ямар өөрчлөлт зохицуулалт хийх шаардлагатай талаар авч хэлэлцэж байна.
Эрхзүйн орчин нь тодорхой болвол энэ салбарт тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх боломж бүрдэнэ. Гэхдээ Монгол Улсын засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан олон үе шаттай ажил хэвийн явагдаж байгаа ч, хөрөнгө санхүүгийн асуудлаас шалтгаалж системтэй хэрэгжиж чадахгүй байгаагаас цаашид салбарт тулгамдсан асуудлуудыг эрэмбэлэх, ахиу санхүүжилт тусгах хэрэгтэй байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, тодорхой асуудлыг цогцоор шийдэх нь чухал байна. Мөн төрөөс нийтийн аж ахуйн салбарт баримтлах бодлого одоог хүртэл цэгцэрч, нэгдсэн ойлголтод хүрч чадаагүй байсныг тодорхой болгох санал тавьж байна.
Түүнчлэн олон жилийн турш яригдсан гадаргуугийн ус, хөрсний усыг дахин цэвэршүүлэх асуудалд гадны шинэ технологийг нэвтрүүлэн ашиглах, бодлогын баримт бичгийг тодорхой болгох, томоохон ТЭЗҮ судалгаа хийж, хэрэгжүүлэх шаардлага тулгарч буй. Дараагийн чухал асуудал нь тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл. Сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжийг дорвитой нэвтрүүлэх шаардлага гарцаагүй тулгарч байгаагаас Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламж, иргэдийн ундны усны асуудалд ч бэрхшээл тулгарсаар байна.
2016 онд Төв цэвэрлэх байгууламжид 8.1 тэрбум төгрөгөөр үнэр дарах технологийн шинэчлэлийн ажлыг хийсэн ч шаардагдах хэмжээнд энэ санхүүжилт хүрээгүй. Тиймээс шинэ цэвэрлэх байгууламж барих ажлыг засгийн газрын хэмжээнд хэлэлцэж байна. Одоогийн цэвэрлэх байгууламжийг орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр шинэчилж сайжруулснаар өнөөгийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэх боломж бас бий. Хэлэлцүүлгээр гарсан уриалгаараа хууль тогтоох дээд байгууллага, НИТХ, Нийслэлийн засаг даргад хандаж Улаанбаатар хотын хүн амыг ундны усаар хангах аюулгүй байдлын хөтөлбөрийн хэрэгжилтээ биелүүлэх, түүнийг жил жилээр хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгө оруулалт, эрхзүйн салбарт хэрэгтэй бодлогын баримт бичгүүдээ шийдвэрлэж ажиллаж байхыг уриалж байна.
Эрүүл мэндийн яамны Орчны эрүүл мэндийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулалт хариуцсан мэргэжилтэн Ш.Уранцэцэг:
2012 онд Эрүүл мэндийн яамнаас Ундны усны аюулгүй байдлын төлөвлөгөө гэсэн төслийг Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын дэмжлэгтэйгээр манай улсад хэрэгжүүлж эхэлсэн. Тэр үед Ус сувгийн удирдах газар, Дорноговь аймгийн “Чандмань элч” компанийг загвар болгон сонгож авсан. Үүнд түшиглээд хүн амыг ундны усаар хэрхэн аюулгүй хангах, ундны усыг олборлохоос эхлүүлээд цуглуулах, халдваргүйжүүлэх, хэрэглэгч өрх гэрт аюулгүй хүргэх нь тулгамдсан асуудал болж байсан. Тиймээс ДЭМБ-аас Ази номхон далайн 9 орныг сонгосны дотор манай улс багтсан.
Төвлөрсөн системээр хангаж байгаа усны аюулгүй байдалд эрсдэлийн үнэлгээг хийх олон улсын арга аргачлал, дүрэм журмыг нь Монголд нутагшуулах ажлыг хийсэн. НИТХ, НЗДТГ-аас Ус сувгийн удирдах газар дээр хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагааг дэмжиж, 2014 онд НИТХ-ын тогтоол гаргасан. Энэ тогтоолоор Улаанбаатар хотын хүн амын ундны усны аюулгүй байдлыг хангах төлөвлөгөө, УСУГ-аас хийж гүйцэтгэх ажлын төлөвлөгөө, мөн гурван жилд энэ үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхийн тулд нийслэлийн төсвөөс 22 тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн.
Өнөөдөр 2014 онд батлагдсан НИТХ-ын төлөвлөгөөт ажлын биелэлт үр дүн, УСУГ-аас 74 эрсдэлд суурилсан ажлынхаа хэдэн хувийг хийж гүйцэтгэсэн, ямар ажил нь үлдсэн, ундны усны аюулгүй байдлын шаардлага хангасан усаа нийслэл хотын нийт хүн амд яаж хүргэж байгаа талаар хэлэлцэж байна.
Ер нь устай холбоотой гэдэсний халдварт өвчнүүд нь олон улсын хэмжээнд хэд хэд ангилагддаг. Бохир ус тараагдсантай холбоотой өвчлөл, эсвэл усыг хэрэглэх явцад гаргадаг алдаанаас болж тусах өвчин, мөн усан дотор амьдардаг хорхой шавжтай холбоотой өвчин гарч байдаг. Манай орны хувьд ундны усны хэрэглээтэй холбоотой буюу гэдэсний халдварт өвчнүүд түгээмэл гардаг. Мэдээж төвлөрсөн системээр түгээж буй тохиолдолд стандартын шаардлага хангасан ус иргэдэд хүрч байгаа. Харин хэрэглэгчид ямар зориулалтын саванд усаа хийдэг, усаа зөөх явцад ундны усны савны ариун цэвэр сахидаггүй, хадгалалтын хугацаа хэтрүүлдэг зэрэг дутагдлууд элбэг байна.
УСУГ-ын Инженерийн бодлогын хэлтсийн горимын инженер Х.Чимгээ:
Барилгын хөгжлийн төвөөс саарал устай холбогдолтой стандартыг гаргасан ч үүнийг ашиглах, хэрэглээнд нэвтрүүлэх ажил зогсонги байна. Саарал усыг ашиглаж эхэлбэл барилга байгууламжийн зураг төслөөс нь эхлэх ёстой юм. Ер нь саарал усны талаарх ойлголт иргэдийн дунд өөр өөр байна. Цэвэрлэх байгууламжаас гарч байгаа усыг л саарал ус гэж ойлгоод байдаг. Харин жорлонгоос бусад хэсгээс гарч буй усыг л саарал ус гэж нэрлэнэ.
Энэ саарал усыг дахин цэвэршүүлж угаалга, цэвэрлэгээ, ногоон байгууламж болон зам талбайн усалгаанд хэрэглэх ёстой. Ингэхийн тулд барилга байгууламжийг барихдаа жорлон болон угаалгын усыг тусад нь дамжуулах шугам сүлжээг анхнаас нь төлөвлөлтөд хийх шаардлагатай. Саарал ус дамжуулах хоолой, түүнийг цэвэрлэх байгууламжийг нь барилгыг анх төлөвлөхдөө гаргаж байх ёстой.