Өвөр Монголын хойд нутгуудаар зорчсон Хятад, Монголын сэтгүүлчдийн хамтарсан сурвалжлагын баг арав хоногийн турш 10 000 бээр аялаад ирлээ. Автобусаар аялаад байдаггүй над мэтэд холын аян чанга санагдаж байсан ч басхүү гэж сурч буй янзтай, сүүлдээ аяллын сэтгэгдэл хөөрүү байсныг хэлэх үү бүхээгт нь орж суумагц ая тухыг олдог боллоо.

ӨМӨЗО-ны Ардын Засгийн газрын Хэвлэл мэдээллийн албаны албан ёсны урилгаар аяны дөрөө тавагласан бидний хэдэн сэтгүүлчид Эрээний галт тэрэгнээс бууж, өдрийн зоог хүртээд, Өвөр Монголын ахан дүүсийн амьдрал, зан заншлын ойлголтыг нэмэгдүүлэх, орчин үеийн чиг хандлагатай хэрхэн мөр зэрэгцэж, гэрлийн хурдаар хөгжиж явааг Монголын зон олондоо таниулах гол зорилгын дор Эрээн хотын олон улсын дээд сургуулиас аяллаа эхлүүлсэн юм. Тус сургуулийн барилгын уламжлалт зан заншлыг илтгэсэн шийдэл, нүсэр том бүтэц, ашигласан материалын сонголт гээд цөм гайхалтай сайхан. Барилгын нийт талбай 190 мянган ам метр бөгөөд дотуур байр болон хоолны газар нь нэгэн зэрэг 2000 хүнд үйлчлэх хүчин чадалтай. Энэхүү үл хөдлөх хөрөнгө нь 12 сая 170 мянган юаниар үнэлэгдэж буй.



     Маргааш өглөө нь үд хэлбийсэн хойно аян замдаа гарсан нь саруул талын үлэг гүрвэлийн паркыг сүлжин өнгөрч, тэгш сайхан хаяа захгүй хээр үзэж, хаа ганц таарах өнгөөр жигдэрсэн, ижил төстэй байшин сэлт нүд баясгам хормыг алдалгүй бас харах олз тохиосон хэрэг. Хээр талын тэр олон га газрын зүлэгжүүлэлтийг хүний гараар тарьсан гэлтэй нэгэн жигд эгнээтэй байх аж. Өвөр Монголд ажиллаж амьдарч буй аялалын хамтрагчаасаа асуухад онгоцоор үр цацдаг гэнэм. Зам харгуй чухам сайхан бөгөөд савтай ус булгилаж асгарахгүй дардан, түүнийг дагах гэрэлтүүлэг, зүлэгжүүлэлт гээд цөмийг шийдвэрлэжээ. 



     Энэ удаагийн аялалд халуун дулаан уур амьсгалаар дүүрэн хамтран аялагч сэтгүүлчидтэйгээ нөхөрлөж, хөөрөлдөхийг эн тэргүүнд тавихыг хүссэндээ аяллын тэмдэглэлийн дэвтэртэйгээ нэг их зууралдахыг хүссэнгүй. Гэсэн ч Монголчуудын өв уламжлалын гал голомт, Өвөр Монголчуудын соёлын үсрэнгүй хөгжлийг өрнүүлэн яваа эл улсад саатан зочлох өлзий учралаа бэлгэдэхийн зэрэгцээ олсон олзоо бусдадаа хүргэдэг сэтгүүлчийн аалиар сэтгэлд тодрон үлдсэн газар, уснаа товчлон мөрлөн үлдээж, эвхэн цэгцэллээ.
 

Хятад дахь Монголчуудын анхны нийслэл
-Хубилай хааны дээд нийслэл Шанду хот-

     Хоёр орны сэтгүүлчдийн хамтарсан сурвалжлагын баг Шилийн гол аймгийн Шулуун хөх хошуунд байрладаг Юань гүрний дээд нийслэлийн туурь болон түүний музейтэй танилцлаа. Энэ бол миний сэтгэл ганихарсан газар байв. Цагтаа үзэмж төгс орд харшийнх нь алдар суу дэгдэж, мянга мянган хүлэг баатрууд нум сумаа эвшээлгэн, хурц илдээ агсаж, уухайн дуу хадаан, ихэс дээдэс найр хуримын дуугаа тэнгэрт нисгэж байсан даа гэхээс тэрхүү төсөөлөл минь нүдэнд үзэгдэх шиг. Харин одоо өвс ногоонд дарагдаж, он цагийг амьсгалах төдий үдэх хуучин хотын туурь их түүхийн оршуулга мэт уйтай тааж хэлэхийн аргагүй мэдрэмжийг өгсөн юм.  

Тухайн үед төв ордон нь одоогийн 20-иод давхар байшинтай дүйцэхүйц байсан бөгөөд хот бүхэлдээ 2400 м-ийн урттай. 1369 онд Мин улсын арми хотыг эзэлж, галдан шатааснаар Шанду хот бүр мөсөн мөхсөн байна. Дайн гэдэг ийм л нигууртай. 
 

                                                            Шанду хотын ерөнхий зураглал

     Сүүлд 2002 оноос хамгаалалтад авч, 2008 онд Хятадын Засгийн газраас ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өв соёлд бүртгүүлжээ. Одоогийн туурь 1430 оноос хойш хадгалагдсан туурь бөгөөд “Хубилай хааны ордон хот”, “Дотоод ордон”, “Гадна ордон”-оос гадна хотын ус зайлуулах систем, зээлийн гудамж, булш, хотын хэрэм, хаалга, зам, сүм хийд, худалдааны төв, орон сууц, сан хөмрөгийн байшин зэрэг 30 гаруй барилгын ором үлджээ. Тайлбарлагч бүсгүйн хэлснээр, хотыг бүхэлд нь ухаж, судалж дуустал даруй дахин 600 жил шаардагдана гэв.

Эдүгээ Шанду хотын туурийг сэргээн засварлаж, хамгаалалт бэхлэлт хийж, аялал жуулчлалын парк болгон, олон зуун мянган жуулчдын урсгалыг чиглүүлэн хөгжүүлж байна.

 

Хөгжилд хамт алхсан малчин зон
 

    Өвөр Монголын Баруун үзэмчин хошууны Хоолтын гол балгасын Шинэ булаг гацааны (сумын) малчин Баатарын хотонд бууж, аж амьдралтай нь танилцав.



Бэлчээрийн даацтай холбоотойгоор Өвөр Монголд малын тоог хязгаарладаг бөгөөд тухайн өрх хэдэн гишүүнтэйгээс нь хамааран бэлчээрийн газрын хэмжээг тогтоодог аж. Нэг хүнд 31 га газар ногддог байна. Үүнтэй холбоотойгоор энд ар Монголынхтой адил нүүдэллэн амьдардаг малчид байхгүй болжээ. Одоо зөвхөн жуулчны баазууд л Монгол гэр барьсан харагдана.

Энэ жишгээр малчин Баатарынх тохилог сууцанд амьдардаг. Энэхүү байшин, малын саравч нь 300 мянган юанийн өртөгтэй ба үүнийг мужийн захиргаа, хошууны захиргаа, малчин өрх гурав тэнцүү хуваан төлжээ. /Төрөөс хэрэгжүүлж буй малчдыг АОС-жуулах энэхүү төслийн мэдээллийг гадагш гаргахыг хориглосон тул цааш дэлгэрүүлж бичсэнгүй./


     Ийнхүү орчин үеийн хот, хөгжлийг сүндэрлүүлээд зогсохгүй эртний Монгол өв соёлоо хадгалан байгааг шагшраад шагшраад барахгүй юм.

Гүрэн улсын хүч чадлыг илтгэх гэсэн мэт энд тэндгүй нүсэр том цогцолбор байгууламж, хөшөө, зам.... Тэдгээрийн архитектур шийдлийг гайхан бахадна. Хот байгуулалт, дэд бүтцийн төлөвлөгөө гэдгийг цогцоор нь хийж, яс баримталж байгаа нь илт. Тухайлбал, Шилийн гол аймгийн Баруун үзэмчин хошууны 2030 он хүртэлх хөгжүүлэлтийн төлөвлөгөөг үзмэр болгон бүтээснээс харж болно. Түүнийхээ дагуу хөгжүүлэлт, бүтээн байгуулалтууд нь ч тасралтгүй хийгдэж байгааг нүдээр үзлээ.
 

Баруун үзэсчин хошууны 2030 оны төлөвлөгөө

Цахар баруун гарын хойд хошуу. Асар аялгуу төв.

 

Бидний сурвалжлагын бас нэгэн зогсоол нь хүүхдийн цэцэрлэг байв
 

    87 мянган хүн амтай Баруун үзэмчин хошуу нь албаны 5, хувийн 5 нийлсэн 10 цэцэрлэгтэй аж. Бидний очсон цэцэрлэг нүсэр том байх бөгөөд талбайн хэмжээг мэдэх хүн байсангүй. Гаднаа 400 автомашины зогсоолтой ба “Амь ахуйн цэцэрлэгт хүрээлэн” нэртэй усан оргилуур бүхий цэцэрлэгт хүрээлэн, хөл бөмбөгийн цэнгэлдэх хүрээлэн, хүүхдийн тоглоомын хэд хэдэн талбай, соёлын хичээл заах гэр зэргийг төвлөрүүлжээ. Дотоод засал, тохижилт, зай талбай ашиглалт, тавилга сонголт гээд цөм хүүхдийн сурч боловсрох хөгжилд зориулагдсан. 

Цэцэрлэгийн ард байрлах Амь ахуйн цэцэрлэгт хүрээлэн
 

Энэ мэтчилэн олон сайхан газар очиж, ард иргэдтэй нь нөхөрлөж, танилцсан боловч өөрийн мэдээллийн хэрэгслийн чиг үүрэг, сэдвийн хүрээнд нэгээхэн хэсгийг нь л онцолж, тэмдэглэн үлдээлээ.

     Манай сурвалжлагын багийг очиход ӨМӨЗО-ны ихэнх нутгаар хур бороо төдийлөн ороогүй байсан юмсанж. Гэтэл биднийг очсон өдрөөс авахуулан, зорьсон газар бүрт зөөлөн шиврээ бороо дагаж явсанд Өвөр Монголчууд ихэд бэлгэшээн “Хувьтай хүн хур борооноор, гантай газрын ган тайлагдлаа” гэх болов. Бид ч очсон газар бүрдээ “Хур бороо дагуулж яваа” хэмээн наадах болов. Аялал маань төгсөж, сэтгүүлчид бид ганзага дүүрэн буцаад ирэхэд ч Улаанбаатарт маань бороо орж орхив. Бидний аясаар тэнгэр хангай бороо оруулна гэж ч юу байхав, гэсэн ч бид дотроо “хөөрөн” баясацгааж, энэ тохиолыг сэтгэлдээ мөнхөлж орхилоо.

БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ноос сурвалжилсан С.Баярмаа