Барилга, эрчим хүчний салбарт шинэ технологийн хэрэглээ, хэрэгцээ шаардлага өсөн нэмэгдсээр байна. Харин холбогдох салбарынхны хийж буй ажил хангалтгүй байгаагаас хүний тав тухтай, аюулгүй амьдрах нөхцөлд аюул заналхийлэл өдөр тутам тулгарч буй тухай эрчим хүчний салбарт олон жил ажилласан туршлагатай, Монгол Улсын Зөвлөх инженер эрхэм санаа зовнин ярьж, бидэнтэй санал бодлоо хуваалцлаа.

- Цахилгаан, эрчим хүчний талаарх иргэдийн мэдлэг мэдээлэл хэр байна вэ?

- Монгол Улсын хувьд үйлдвэрлэл дөнгөж хөгжиж эхэлж байгаа, техникийн талаарх иргэдийн мэдлэг мэдээлэл дутуу, боловсрох процесс нь маш удаан явагдаж байгаа орон юм. Тиймээс шинжлэх ухаан, техникийн салбар нь өндөр хөгжсөн орнуудын иргэдтэй харьцуулахад асар их ялгаатай. Жишээлбэл, хөгжингүй орнуудад стандартчиллын системдээ ихээхэн анхаарал хандуулдаг.

Стандартчиллын систем гэдэг тухайн оронд мөрдөгдөж байгаа технологи юм. Өөрөөр хэлбэл, энэхүү технологио орчин үеийн түвшинд, хоцрогдохгүй байлгахын тулд судалгаа шинжилгээ, туршилтыг байнга хийж, стандартчиллынхаа бичиг баримтуудыг шинэчлэхэд онцгой анхаарал тавьж байдаг.

- Манай барилгын цахилгаан эрчим хүчний стандарт аль түвшинд байна вэ?

- Бид стандартчиллынхаа бичиг баримтуудыг хөгжингүй орнуудынхтай харьцуулбал бараг байхгүй гэж хэлж болохоор. Үүний учир шалтгаан нь манайд үйлдвэрлэл, технологи хөгжөөгүйтэй холбоотой. Сүүлийн жилүүдэд төрөл бүрийн барилга байгууламжууд олноор баригдаж, тэнд бүтээн байгуулалт явагдахад энэ үйл ажиллагаа нь ямар стандартаар явагдах вэ гэсэн асуудлууд урган гарч байна. Тэрхүү объектыг барьж байгуулахад хэрэг болох сайн, муу олон техникийн шийдлээс алийг нь хэрэгжүүлбэл илүү нийцтэй, аль нь хамгийн орчин үеийнх вэ гэдэг асуулт тулгарна.

- Тэгвэл эдгээр тулгарч буй асуудлыг хэрхэн ялгаж, салгах ёстой вэ?

- Юун түрүүнд аль нь илүү найдвартай вэ гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Би дахиад хэлье! Стандартчиллын бичиг баримтууд дутмаг байгаагаас шалтгаалаад барьж байгуулж байгаа объектууд янз бүрийн шийдлээр хийгдэж байна. Жишээ нь, чанарын шаардлага хангаагүй зэсийн орц багатай цахилгааны кабелууд, бас шаардлага хангахгүй холболтууд, буруу хаягжилттай, бүр кабел, тоноглолдоо хаягжилт хийгээгүй, чангалгаа, кабелын нугалах градусыг заагаагүй гэгчлэн Хятад, Орос кабелуудаа хольж хутган хэрэглэсэн барилгууд баригдсаар л байна.

Яг ийм барилга дээр гаргасан алдааг нь залруулахаар ажиллаж байлаа. Барилга барьтал цахилгааны тоноглолууд нь ажилладаггүй, асдаггүй, тасалж залгадаг хэрэгслүүд нь ажилласан ч холболтууд нь алдаатай хийгдсэнийг засварлаж, сүүлийн үеийн “TNS” системээр цахилгааныг холбон ажиллуулж байлаа.

Монголд барилгын доторх цахилгааныг Оросын хуучны системээр хоёр утастай разеткаар холбох уу, эсвэл сүүлийн үеийн систем гэгдэж буй гурван утастай тоног төхөөрөмжүүд дээр таван утастай системээр холбож байх уу? Үүнийг шийдэх хэрэгтэй байна.

- Манайд ер нь цахилгаан угсралтын стандарт байхгүй байна уу?

- Зайлшгүй мөрдөх ёстой, нарийн бичиг баримтууд дутмаг, шинээр гаргасан ч түүнийг таниулах, мэдээлэл өгөх ажил хангалтгүйгээс дагаж мөрддөггүй асуудлууд бий. Энэ бүхнийг анхнаас нь цэгцтэй явуулахын тулд зураг төслийг сайн хийх ёстой.

Зураг төсөлд хэрэглэх тоног төхөөрөмж, гүйцэтгэх ажил гэх мэт бүхий л стандартыг нь хамгийн сүүлийн үеийн байдлаар тусгах ёстой байтал зураг төслийн байгууллагууд хангалтгүй ажиллаж байгаагаас тодорхойгүй асуудлууд гарч байна. Мөн холбогдох стандартуудыг нь тусгасан ч захиалагч талын хүсэлтээр хямд материал ашиглачихдаг. Ер нь барилга байгууламжийн инженерийн шугам сүлжээнд хямд, чанар муутай тоног төхөөрөмж ашиглана гэдэг маш том аюул. Барилгад гал түймэр гарах, хүний амь нас эрсдэх, эд хөрөнгийн хохирол амсах гээд хор хохирол нь асар их.

- Энэ тал дээр хэрхэн, ямар арга хэмжээ авах вэ?

- ОХУ-д дээрхтэй холбоотой 4000 гаруй бичиг баримтыг боловсруулсан байдгаас манай эрчим хүчний салбарт орчуулж авсан нь нэг хувьд ч хүрдэггүй. Тиймээс манай эрчим хүчний салбарт технологийн горимыг мөрдөхгүй, тоног төхөөрөмждөө үзлэг шалгалт хийдэггүй, угсралтын үйл ажиллагаа нь алдаатай хийгддэг зэргээс ашиглалтын үед томоохон аваар саатал гарах, гамшигт хүргэх эрсдэлүүд тулгардаг.

Жишээлбэл, энэ онд Туул голын эрэг дээрх Өмнөд дэд станц гэх объект тоггүй болсноос хэд хоног цахилгаан тасалж, хэрэглэгчдийг хохироогоод авсан. Энэ нь нөгөө л Монгол дахь технологийн дутуу дулимаг баримт бичгүүдтэй холбоотой. Өөрөөр хэлбэл, бид цахилгаанаар аюулгүй, найдвартай хангах үйл ажиллагааг сайн мэдэхгүй, гүйцэтгэлийг дутуу дулимаг хийж байгаагаас аваар саатал гамшиг тохиолдож байна. Мөн сүүлийн үед эрчимтэй хөгжиж байгаа барилгын салбарт ч технологийн бичиг баримтууд дутмаг байгаа нь нууц биш. Гэхдээ манай улсад нэгдүгээрт барилга, хоёрдугаарт эрчим хүчний салбар дахь стандартчиллын бичиг баримтууд арай гайгүй, боломжийн гэж тооцогддог. Бусад салбаруудад бүр байхгүй ч гэж хэлж болно. Бид энэ бүх хоцрогдлоо засч сайжруулах шаардлага хэдийн тулж ирчихээд байна.

Ер нь хойшид Монголд бүтээн байгуулж байгаа объектуудын найдвартай ажиллагааг хангахын тулд цахилгаан, холбоо дохиолол, барилгын хийц гээд бүхий л салбарууд нэгдэх хэрэгтэй. Хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт ололтуудыг тусгасан бичиг баримтуудад үндэслэн шийдлээ боловсруулж, зураг төслөө гарган, түүнийгээ мөрдөж байж барилга байгууламжууд найдвартай, бат бөх байх ёстой.

Эдгээр бичиг баримтуудын дагуу зураг төслийг гүйцэтгэх ёстой учраас Европоос онцолбол Герман улс, мөн АНУ-ын стандартчиллын бичиг баримтуудыг Монгол хэл дээр орчуулж, ядахдаа танилцуулах байдлаар гаргах хэрэгтэй байна. Бүгдээрээ Англи хэл эзэмшчихээгүй учраас мэргэжлийнхэн нь орчуулж, бусад зураг төслийн, угсралтын, ашиглалтын байгууллагууд түүнээс дэвшилттэйг нь амьдралдаа хэрэгжүүлээд явах боломжтой болно шүү дээ.

АНУ-д олон жил ажилласан туршлагатай Ш.Баярсайхан гэдэг хүн тэндхийн барилга байгууламж барихад дагаж мөрддөг дэвшилттэй, хамгийн сүүлийн үеийн стандартуудыг  Монголдоо нэвтрүүлье, орчуулж өгье гэдэг саналыг тавьж байгаа ч дэмжигдэхгүй л байна.

Төр засгийн байгууллагууд нь ард түмнийхээ санал санаачилгыг дэмжихгүй, дэвшилттэй техник технологийг Монголдоо нэвтрүүлэх гэж хичээхгүй байгаа нь маш харамсалтай явдал. Үүнийг л засах хэрэгтэй.

- Та манай сэтгүүлийн уншигчдад хандан юу хэлэх вэ?

- Бидний дунд хамгийн сүүлийн үеийн ухаалаг утас, Германы Бенц машин хөлөглөсөн хүмүүс их болжээ. Гэтэл бидний амьдран сууж буй орон байр, ажлын байр, эмнэлгүүд, сургууль цэцэрлэгүүдийн барилгад эрүүл аюулгүй байдлыг бүрэн хангахуйц, заавал ашиглагдах ёстой “Германы Бенц” автомашин шиг кабелууд инженерийн шугам сүлжээнд маань алга даа. Энэ бүхэнд анхаарал хандуулж, стандарт нормуудаа эргэн харж, дээр яригдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд төр засгийн байгууллагууд төдийгүй хувийн хэвшлийнхэн ч шийдвэртэй алхмуудыг хийж, ажиллах шаардлагатай байна.
 
Хэрэгтэй, үнэтэй санал зөвлөмж өгч ярилцсан танд баярлалаа.