Барилга бол хүссэн ч, эс хүссэн ч дан ганц энэ салбарын бус бүх хүний амьдралтай салшгүй холбоотой. Иймд “Барилгын салбарт зайлшгүй анхаарах шаардлагатай ямар асуудал танд ажиглагдаж байна? Таныхаар энэ асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэж болох вэ?” гэсэн асуултаа барилгын бус салбарын эрхэмүүдээс тодрууллаа.


УИХ-ын гишүүн асан, Монгол Улсын гавьяат эдийн засагч С.Дэмбэрэл

        Намайг МҮХАҮТ-ын дарга хийж байхад бүх барилгын аж ахуйн нэгж ирж, асуудлаа хэлэлцдэг байсан учир би барилгын секторынхныг мэднэ.

Өнөө үед орчин үеийн хотын үзэл баримтлал, тогтвортой хөгжлийн томьёолол дэлхий даяар түгсэн. Тогтвортой хөгжлийн үзэл санаа гэдэгт хот төлөвлөлт нь одоогийн үеийнхэн ирээдүйн иргэдийг бодож байгаль орчин, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдалд анхаарсан хотын бодлого, соёлыг хэлж байгаа юм. Энэ үзэл баримтлалд Улаанбаатар хотыг харьцуулан харвал маш хол байна. Үүн дээр агаарын бохирдол, бохирын асуудал нэрмээс болсон. Мөн манай улсад сүүлийн жилүүдэд ногоон барилгын тухай яригдах болсон ч барилгын компани, аж ахуйн нэгжүүд үүнээс хол хөндий.

Монгол Улсад барилга барих хугацаа маш богино атал барих шат дамжлага, үйл явц хамгийн урт. Өөрөөр хэлбэл буруу тогтолцоотой. Би энэ тухай Барилгын тухай хууль батлагдах үед олон удаа ярьж байсан ч одоогийн батлагдсан хувилбарт бүрэн засч чадаагүй, хэсэгчлэн зассан. Үүнд өөрчлөлт оруулах ёстой.

Эдийн засгийн өсөлтийн задаргаа, дүн шинжилгээг хийхэд барилга, уул уурхай, аж үйлдвэр, бэлэн болон бөөний худалдаа зэрэг гол секторуудын нөхцөл байдал ямар байгаагаар авч үздэг. Хамгийн энгийнээр барилгын кран ажиллаж байх үед л нийт эдийн засгийн идэвхжил хангагдаж буй үзүүлэлт болдог. Энэ талаас авч үзэхэд хэдийгээр 2017 оны эдийн засагт тодорхой хэмжээний өсөлт гарсан ч банкны зээлийн хүү болон барилгын ашиглалт /борлуулалт/ талаас зангилаа тайлагдаагүй.

Нөгөө талаар барилгачид буюу барилгын компаниуд голчлон нийлүүлэлтэд анхаардаг явдал юм. Гэтэл эрэлтийн тал дээр хэнд зориулж, ямар байшин, орон сууц барих тухайд хийж буй судалгаа, шинжилгээний ажил маш бага. Тэр байтугай моргэйжийн зээлийг барилгын эрэлтийн буюу зах зээлтэй нь холбосон бодлогыг холбогдох яам, төрийн бус мэргэжлийн байгууллагууд орхигдуулж байна.

Мөн барилгын салбар төдийгүй бүх салбарт яригдаж буй томоохон асуудал нь банкны зээлийн өндөр хүү юм. Монголын нийгмийн давхраажилтын ямар хэсэг нь байртай байна, моргэйжийн зээлээр орон сууцтай болсон 100 мянга орчим хүний амьдрал ахуйн нөхцөл болон цаашид орон сууц худалдан авах иргэд хичнээн байгаа гэх зэргээр эрэлтийн талаас бичсэн судалгаа өнөөдөр байхгүй. Тиймээс иргэдийн худалдан авах чадварт нь нийцсэн моргэйжийн зээл маш чухал үүрэгтэй. Энэ төрлийн судалгааг би хийж дуусгасан. Тун удахгүй Монгол банканд хүлээлгэн өгнө. Магадгүй энэхүү судалгааг сонирхож буй төрийн байгууллага, холбоод нь надтай ирж уулзаж болно. 


Монголын Сэтгүүлчдийн Нэгдсэн Эвлэлийн Ерөнхийлөгч Б.Галаарид 

        Би хотжилтын сэдвээр цагтаа нэг бус удаа бичиж явсан болохоор энэ сэдвээр асуудал хөндөгдөхөд заавал анзаардаг зуршилтай. Наймдугаар сарын сүүлийн хагаст “Автомашингүй гудамж” нэртэй төслийг тойрсон хэл ам дэгдсэн. Хичээнгүй сайд Б.Цэрэндоржийн гудамжинд газар доорх байгууламж барих эсэх асуудлаар хоёр талцжээ. Энэ бол Улаанбаатар хотын хөгжилд санаа зовдог хэн боловч анхаарах, ярих ёстой хотын газар доорх орон зайн асуудал юм.

Дэлхийн хүн амын хотод амьдардаг хэсэг нь 2008 онд 50 хувийн босго давснаас хойш эрдэмтдийн сэтгэл ихээр түгшиж, хотын хөгжлийн асуудлыг улам нарийвчлан судлах болсон юм. Энэ нь хотжилт, иргэдийн хот руу тэмүүлэх урсгал өөрөө өөрийгөө хурдасгаж буй үйл явц. 2050 он гэхэд дэлхийн нийт хүн амын 70 хувь нь хотод амьдарна гэсэн тооцоо байна. Гэтэл хот нутаг дэвсгэрийн хүрээгээ тэлж хавтайж томорч байж хүн амын нягтшилаа хэвийн хэмжээнд барихыг оролдох нь эдийн засгийн хувьд үр ашиггүй гэдгийг эрдэмтэд аль эрт тооцоолсон учраас хотууд дээшээ тэмүүлж, доошоо яргах замыг сонгодог болсон. Эндээс л хотын газар доорх орон зай (urban underground space) гэдэг ойлголт бий болсон хэрэг. Том хотууд эхлээд нийтийн тээврийн асуудлаа цэгцлэв. Ингэснээр асуудлыг бүрэн шийдэж чадахгүй нь тодорхой болсон тул газар доор метроны сүлжээ байгуулдаг болов. Мэдээж сайн шийдэл. Том хотуудын автомашины түгжрэл нь метроны сүлжээний эзлэх талбайгаас 30-90 дахин их, нийтийн тээврийн унаануудаас 3-12 дахин их талбайг эзэлдэг гэсэн тоо баримт дээрх шийдлүүдийн аль нь оновчтойг бэлхнээ хэлээд өгнө. Гэвч хотын газрын доорх орон зайг ашиглах асуудлыг метро төдийхнөөр хязгаарлаж болохгүйг цаг хугацаа харуулж байна. Дэлхийн хотууд газар доорх орон зайгаа худалдаа үйлчилгээ, зам тээвэр, агуулах зэрэг тал бүрийн зориулалтаар ашиглаж, амьдралынхаа тодорхой хэсгийг энэ орон зайд шилжүүлснээр хотын төв хэсгийн газар дээрх ачаалал, дуу чимээ, бусад сөрөг үзэгдлийг багасгаж, хотын хуучин дүр төрх хэтэрхий өөрчлөгдөхөөс урьдчилан сэргийлж, ногоон байгууламж, амралт зугаалгад ногдох талбайн хэмжээгээ нэмэгдүүлэх юм.

Хотын хөгжлийн ийм ирээдүйг хамгийн түрүүнд олж харсан газрын нэг бол Токио. Тус хот 1955 оноос эхлэн худалдааны төвүүдээ газар доор барьж эхэлсэн байдаг. Бүр газрын доорх орон зайг ашиглах тухай хуультай. Хельсинк мөн л 1955 оноос энэ асуудалд анхаарлаа хандуулж, газар доорх барилга байгууламжийн ерөнхий төлөвлөгөөгөө 2009 онд баталж, дагаж мөрдөж байна. Харин Парис 1972 оноос газар доорх орон зайг ашиглах техник эдийн засгийн үндэслэлээ 1995 онд гаргаж, 2006 оноос тогтвортой ашиглалтын хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэлсэн. Монреаль 2002 онд газар доорх орон зайг ашиглах ерөнхий төлөвлөгөөгөө боловсруулж дуусч, худалдааны төвүүдээ метроны станцуудтай холбож байна. Амстердамд газар доорх зургаан түвшинт (давхар) цогцолбор байгуулах хөтөлбөр 1998 оноос эхлэн амжилттай хэрэгжжээ.

Аливаа хот орон зайн хувьд хэт тэлэлгүй compact city байж, нягтрал ихтэй, олон түвшинт (агаарт-газарт-газар доор) бүтээн байгуулалтыг хийснээр эдийн засгийн үр ашиг сайтай, ухаалаг, эко орчин бий болгодгийг дэлхий даяараа ойлгочихсон, түүн рүү тэмүүлж байгааг энэ бүхэн харуулж байна. Улаанбаатар маань ч энэ жишгээр явбал хожихоос алдахгүй.

Бидний хоцрогдлоо давуу тал болгох ганцхан боломж бий. Тэр нь бусдын үзэж туулаад, таньж мэдээд хийж хэрэгжүүлж байгаа зүйлсээс аль чухлыг нь хөрсөндөө буулган өөрийн онцлогт тохируулан, бүтээлчээр нутагшуулах явдал. Хотын хөгжлийн тухайд газар доорх орон зайгаа аль болох үр дүнтэй ашиглаж буй бусдын жишээнээс суралцах болно. 

“Автомашингүй гудамж” төслийн хувьд би хэд хэдэн зүйл дээр ихэд олзуурхаж байна. Нэгдүгээрт, Монгол Улсын барилга бүтээн байгуулалтын 80 гаруй хувийг гүйцэтгэдэг 150 орчим компанийг эгнээндээ нэгтгэсэн Монголын барилгын үндэсний ассоциац хөрөнгө хүчээ гарган хотын газар доорх орон зайд бүтээн байгуулалт хийе, хөрөнгөө гаргая, эрсдэлээ үүрье гэж байгаа нь таалагдлаа. Салбар нь чадвартай, өөртөө итгэлтэй, алсын хараатай болж байгаагийн илрэл. Нийслэлийн өмнөх болон өнөө үеийн удирдлагууд хотын хөгжлийн бодлогын залгамж чанарыг алдагдуулалгүй, бусдын жишгээс хоцролгүйгээр ирээдүйг харсан шийдэл гаргаж буй нь оносон хэрэг болжээ. Бид алийн болгон Хүнсний 20-ийн өмнөх нүхэн гарцаар Улаанбаатарын газар доорх бүтээн байгуулалтыг төсөөлөх, төлөөлүүлэх ёстой юм бэ. 

Мөн иргэд маань төрөлх хотынхоо өнгө үзэмж, түүхт байдлыг хадгалан үлдээх талаар зохион байгуулалттайгаар нэгдэж дуу хоолойгоо гаргаж чадаж байгаа нь таатай санагдлаа. Гэхдээ хууль ёсны зөвшөөрөлтэй бүтээн байгуулалтаа хийж дуусчхаад Хичээнгүй сайдын гудамжийг хуучин байдлаар нь сэргээнэ гэдэг нь зураг төсөл дээрээ ч тодорхой, төрийн байгууллагын оролцоо нь ч тодорхой асуудал дээр хэл ам хийхийн оронд ажлыг нь хийлгээд, эцсийн гүйцэтгэл дээр нь л иргэний хяналтаа тавьчихвал болмоор санагдана. 1990-ээд оноос хойш босгосон хоёр хөшөөтэй ганц гудамж бүү хэл, хэдэн зууны түүхтэй уран барилгын дурсгал шаваастай Ром, Амстердамд хүртэл газрын гүний орон зайгаа ашиглах бүтээн байгуулалт хийж болоод л байна шүү дээ. Ер нь тэгээд хот хөгжүүлнэ гэдэг холыг харахын нэр. Бусдаас дутахгүй цараатай сэтгэж, алсын хараатай амьдарцгаая гэвэл Улаанбаатар хотоо хавтайж тэлэхээс хамгаалж, тэнгэрт тэмүүлж, газарт яргах “босоо хот”-ын бодлогыг дэмжмээр санагддаг. Улаанбаатар бол жижиг хот биш шүү. Саятан хот. Ийм хотод том мөрөөдөл, том бодлого, алсын хараа, хэтийн зорилго байж байж л хөгжинө. Тийм болохоор газар доорх орон зайг ашиглах асуудлыг ганц гудамжны хэмжээнд биш, бүх хотын хэмжээнд, үгүйдээ гэхэд нийслэлийн төв дүүргийн хэмжээнд авч үзэж, төлөвлөмөөр санагдана. 


Цагдаагийн Ерөнхий Газрын Хэвлэл мэдээллийн төвийн ахлах мэргэжилтэн, хошууч Ё.Лхагвасүрэн

        Монголын барилгын салбарт бий ганц том асуудал нь хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа юм. Үүнээс үүдэн үйлдвэрлэлийн осол, тэнд ашиглагдаж байгаа болон баригдаж буй объектын хажуугаар зорчиж яваа эрдэнэт хүний ам насанд заналхийлсэн зохисгүй хэрэг гарч байна. Гэхдээ энэ нөхцөл байдал сүүлийн жилүүдэд төрийн болон төрийн бус мэргэжлийн байгууллагуудын хяналт, нягт хамтын ажиллагааны үр дүнд харьцангуй сайжирсан. Анзаарсан бол одоогоос хоёр жилийн өмнө барилгын ажил явагдаж байхад иргэн эсвэл ажилтан нь мэдэгдэхгүй дуулга малгай (каска)-гүй ажилладаг байсан бол өнөөдөр эсрэгээрээ каск, бүстэйгээ ажилладаг болж, мэргэжлийн болон хуулийн байгууллага энэ салбарт ихээхэн хяналт шалгалт хийж байна.

Сүүлийн жилүүдэд барилгын салбарт онц ноцтой гэмт хэрэг, зөрчил багассан, энэ салбарын хариуцлагын түвшин харьцангуй сайжирсан. Хууль өөрөө гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, хэм хэмжээг хэтрүүлсэн тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэх зорилготой. Хуулийг мөрдөхгүй, хэрэгжүүлэхгүй байснаар бусдын болон өөрийн эрүүл мэнд, ам насанд хохирол учруулж буй жишээ олон бий. Мөн ямар нэгэн бүтээн байгуулалт хийхдээ олон нийтийн эрх ашгийг нэн түрүүнд тавьж, бусдын эрх чөлөө, аюулгүй байдлыг алдагдуулсан үйлдэл хийхгүйгээр үйл ажиллагаагаа явуулах хэрэгтэй. Хан-Уул дүүрэгт барьсан нэг барилгыг нураана, нураахгүй гэсэн асуудал яригдаж байгааг та бүхэн мэдэж байгаа. Энэ бол бусдын эрх ашгийг хүндэтгэхгүйн нэг л жишээ.

Хууль зөрчсөнөөр аж ахуйн нэгж байгууллагууд хариуцлага хүлээдэг хэдий ч хэзээ ч нөхөж болшгүй хүний ам нас, эрүүл мэндтэй холбоотой асуудал “босч ирдэг” учраас аж ахуйн нэгжүүд энэ талаар их ажил хийх үүрэгтэй.
Өнгөрсөн жил Улаанбаатар хотод баригдаж буй барилгад БХБЯ, НЗДТГ, НЦГ-ын хамтарсан ажлын хэсэг гарч, стандарт, зураг төсөл, хөдөлмөр эрүүл, аюулгүй байдалд нь шалгалт хийсэн. Зөрчил илэрсэн байгууллагуудад холбогдох хариуцлага тооцсон. Мөн дүүргүүдийн газар зохицуулалтын албатай хамтран “Хашаа” арга хэмжээг явуулсан. Нэгд, онцгой байдлын буюу гал унтраах, түргэний, цагдаагийн байгууллагын тээврийн хэрэгсэл орох боломжгүй газруудын зөвшөөрөлгүй баригдсан газруудыг цэгцэлсэн. 
 

Чөлөөт уран бүтээлч, зохиолч, сэтгүүлч Б.Шүүдэрцэцэг

        Миний аав Ч.Баатарсүрэн насан эцэстлээ энэ салбарт зүтгэсэн барилгын материалын инженер хүн байсан. Иймээс их барилга надтай болон аавтай минь салшгүй холбоотой олон дурсамж үлдээсэн, нялх багаасаа минь сэтгэлд дэндүү дотно салбар юм.

Би барилгыг улс орны хөгжлийн нүүр царай, хотын өнгө төрх гэж ойлгодог. Монголын барилгын салбарт юуны өмнө архитектурын шийдэлд үндэсний онцлог шингэсэн, зүгээр нэг дөрвөлжин байшин биш, үзэмжтэй, урлагийн бүтээлийн хэмжээний барилгууд босгох цаг болсон. Манайд барьж байгаа барилгуудад уран барилгын ур, үндэсний соёлын онцлог үнэхээр дутмаг.

Мөн аавын маань их ярьдаг байсан зүйл нь барилгын гадна тохижилтын цогц шийдэл буюу фасад юм. Барилга гэдэг эргэн тойрныхоо байшин, тохижилттой шийдлийн хувьд зохицсон, цэцэрлэг, алслал гээд бүгд цогцоороо урлаг байх ёстой гэж боддог. Гэтэл манайд байшинг хаа ч хамаагүй олдсон газраа босгоод л орхиж байна. Тухайн гудамжны бусад байшингуудын өнгө үзэмж, уран барилгын шийдэлтэй зохицох эсэх, алсаас хэрхэн харагдах вэ гэдгийг анзаардаггүй, гэрэлтүүлэг, зүлэгжүүлэлтийг голдуу онхи орхидог. Гэтэл үндэсний соёлын хэв шинжээ гүн хадгалсан Казахстаны шинээр барьсан нийслэл Астана, ӨМӨЗО-ны Ордос зэрэг хотын шийдлүүд хүний сонирхлыг соронзон мэт татаж байна шүү дээ.

Аав минь барилгын материалын инженер байсны хувьд тоосго, өнгөлгөөний хавтан зэрэг материалуудын үйлдвэрийг Монголд хөгжүүлэхэд ухамсарт амьдралаа зориулсан. Өнөөдөр өнгөлгөөний хавтангаа ядаж Монголдоо үндэсний хээ угалз, зураг чимэглэлтэйгээр үйлдвэрлээсэй. Түүнчлэн аюулгүй байдал, тохь тух, Монгол орны хувьд жилийн талаас илүүд нь хүйтний улиралтай тул барилга дулаан байх асуудал нэн чухал.