Барилгын салбарт хэрэглэгдэж буй стандарт, техникийн баримт бичгүүдийн талаар  “EGS Standard-Consulting” ХХК-ийн ерөнхий захирал, Монгол Улсын Зөвлөх инженер,  ISO-ийн сургагч багш Т.Энхтуултай ярилцаж, түүний санал бодлыг хуваалцлаа.

- Барилгын салбарт стандарт, норм дүрмийг нэвтрүүлж буй байдал, хэрэгжилтийн тухайд энэ чиглэлээр олон жил ажилласан хүний хувьд бодлоо хэлнэ үү.

- Энэ салбарт 30 гаруй жил ажиллаж ирлээ, одоо хувийн хэвшилд ажиллаж байна. Барилга, авто зам, авто тээврийн салбарын буюу голдуу дэд бүтцийн норм, стандартын чиглэлээр сүүлийн 20 жил дагнан ажиллалаа.

Барилгын салбарт барилгын норм ба дүрэм, барилгын стандарт гэсэн хоёр норматив техникийн баримт бичиг ашигладаг. Одоо тус салбарт 600 гаруй стандарт, 400 гаруй норм дүрэм, бас журмууд гээд нийт 1200 гаруй норматив техникийн баримт бичгийг мөрдөж байна. Гэхдээ эдгээр баримт бичгүүд чанартай, хэрэглэгч ашигладаг байх нь чухал. Техникийн аливаа баримт бичгийг боловсруулахдаа заавал олон улсын буюу бүс нутгийн түвшинд хүргэж боловсруулбал сайн. Техникийн баримт бичгийн боловсруулалтаас барилга байгууламжийн чанар, үнэлгээ, хэрэглэгчийн амь нас, аюулгүй байдал хамаарах учраас энэ бүх үзүүлэлт, шаардлагыг норматив баримт бичигт тусгадаг. Жишээлбэл, шатны тухайд гэхэд л хүн алхахад тохирсон байхуйцаар өндөр, нам, өргөн, нарийны хэмжээг олон улсын стандартад заачихсан байдаг. Мөн үндэсний стандарт, нормд заасан байгаа.

Дээр дурдсан 600 гаруй барилгын стандартын 45 хувь нь олон улс, бүс нутгийн түвшинд хүрсэн гэж үздэг. Бас манай салбарт ОХУ-ын барилгын норм дүрмийг их хэмжээгээр авч, орчуулан хэрэглэж ирсэн. Тиймээс эдгээр норматив техникийн баримт бичиг олон улс, бүс нутаг, гадаад орны түвшинд хүрсэн гэж болно. Гэхдээ аливаа техникийн баримт бичиг 60-70 жил мөрдөгдөөд үзүүлэлт, шаардлагаууд нь хуучирч, хоцрогддог. 1960, 1970, 1980-аад онд баригдсан орон сууцнууд өнөөдөр дулаан барих чадвар, хүйтэн тэсвэрлэлт гэх мэт үзүүлэлтүүд, материалууд нь шаардлага хангах уу гэх асуудал гарч ирнэ. Иймд заавал шинэчилж, өөрчилж байх ёстой.

- Евро код, евро стандартыг нэвтрүүлэх ажил хэр ахицтай байна вэ? Энэ ажил яагаад удаашрав?

- Монгол Улсын Засгийн газрын 2010 оны 38 дугаар тогтоол, 2011 оны 89 дүгээр тогтоолоор евро стандарт, евро кодыг нэвтрүүлэх шийдвэр гаргасантай холбоотойгоор евро стандартыг зөвхөн барилгад бус, инженерийн байгууламжуудад ч ашиглах ёстой. Төмөр зам, авто зам, нүхэн гарц, цэвэрлэх байгууламжууд гээд инженерийн байгууламжуудад евро код, евро стандартыг нэвтрүүлэх хэрэгтэй.

Евро стандарт гэдэгт зөвхөн EN-ний стандарт, евро кодыг хамааруулдаггүй. Евро стандарт гэдэг нь Европын стандартчиллын байгууллага (CEN), Европын цахилгааны стандартчиллын техникийн байгууллага (CENELEC), Европын мэдээлэл, харилцаа холбооны стандартчиллын байгууллага (ETSI) гэсэн гурван байгууллагын стандартыг хэлэх бөгөөд тухайн салбарт зэрэгцээ авч хэрэгжүүлснээр евро стандартыг нэвтрүүлж байна гэж үздэг. Тиймээс эдгээр стандартыг барилгын салбарт нэвтрүүлэхдээ ээлж дэс дараалалтай, зохиогчийн эрхийг зөрчихгүйгээр CEN/CENELEC/ETSI зэрэг Европын стандартчиллын байгууллагуудтай Монголын Улсын Стандарт, хэмжил зүйн газар хамтын түншлэлийн хэмжээнд ажиллана гэсэн шийдвэрийг Засгийн газар гаргасан.

Зам, тээвэр хөгжлийн яам, Барилга, хот байгуулалтын яам ч гэсэн Стандарт, хэмжил зүйн газраар дамжуулан евро стандарт, евро кодыг авч байх ёстой юм. 2015 онд Барилга, хот байгуулалтын сайд асан Д.Цогтбаатар дээрх стандартуудыг нэвтрүүлэх тушаал гаргасан ч харамсалтай нь цуцлагдсан. Хэрэгжүүлэх ажил удааширч байгаа гол шалтгаан нь энэ салбарыг удирдаж буй төрийн захиргааны төв байгууллага шийдвэрээ удаан гаргах, мэргэжлийн боловсон хүчинг бэлтгэл зэрэг асуудалтай холбоотой. Уг нь Барилга, хот байгуулалтын яам энэ тал дээр хангалттай судалгаа хийж, Европын ижил төстэй орнуудын норматив техникийн баримт бичигтэй нь очиж танилцсан л даа.

- Удаашралтай байгаа шалтгаан нь төрийн бодлогын залгамж чанар алдагдсантай холбоотой гэх гээд байна уу?

- Норматив техникийн баримт бичиг нь төвөгшилтэй баримт бичигт тооцогддог учир эрдэмтэн докторууд, зөвлөх болон мэргэшсэн инженерүүд гардаж ажиллах ёстой. Үүнийг төрийн захиргааны төв байгууллагаас удирдан зохион байгуулах учиртай атал улстөржиж, удаашруулж байгаа нь хүндрэл учруулж байна. Нэг дарга нь нөгөөгийнхөө шийдвэрийг үгүйсгэж, мэргэжилтэй албан хаагчдыг ойр ойрхон сольж байгаатай бас холбоотой. Ялангуяа норм норматив, стандартын чиглэлээр ажиллаж буй боловсон хүчин, удирдах түвшний мэргэжилтнүүдийг хальж солих нь ихээхэн сөрөг нөлөөтэй. Шинэ ажилтан тухайн орон тоон дээр хоёроос гурван жил ажиллаж байж техникийн баримт бичгийн талаар ойлголттой болж, олон улсын тогтолцоог мэдэж эхэлдэг. Тийм хүн нэг хоёрхон жилийн дотор стандартчилагч инженер болж чадахгүй. Дээрх асуудлын улмаас норм дүрэм батлах ажил удаашрах, чанаргүй батлагдах талтай.

Тэгэхээр Барилга, хот байгуулалтын яам, харьяа агентлаг, газруудын мэргэжилтнүүдийг тогтвор суурьшилтай ажиллуулж, тэдгээрийг дадлагажуулан, тухайн салбараараа мэргэшүүлж байж л стандарт, нормуудыг үр дүнтэйгээр шинэчлэх, өөрчлөх, сайжруулах, дагаж мөрдөх боломж бүрдэнэ.

- Энэ чиглэлээр хүний нөөцийн бодлого дутмаг байдаг гэж ойлгож болох нь ээ?

-Ер нь евро стандарт, евро кодууд нь өндөр тооцоололтой, зураг төслийн чиглэлийн стандартууд ихтэй. Тиймээс эдгээрийг орчуулан хэрэглэхэд мэргэжлийн ур чадвар сайтай хүний нөөц чухал ч, манайд дутмаг байна. Тухайлбал, барилга бол асар том салбар бөгөөд үүнийг стандартчилахад Стандарт, хэмжил зүйн газарт барилгын салбар хариуцсан бүхэл бүтэн хэлтэс байх ёстой. Нэг хүнд барилгын материал, угсралт, зураг төсөл, цахилгаан, сантехник, дулаан гээд салбарын бүхий л чиглэлийн стандартыг хариуцаж буй нь асар их ачаалал.

Барилгын норматив техникийн баримт бичиг, барилгын норм дүрэм, стандарт боловсруулахад зөвлөх инженерүүд, мэргэшсэн инженерүүд, эрдэмтэн докторуудыг татан оролцуулах хэрэгтэй байна. Тэгэхээр Барилга, хот байгуулалтын яам болон Барилгын хөгжлийн төвийн дэргэдэх Сургалтын албанд стандарт, норм норматив боловсруулсан мэргэжилтнүүдийн кредит оноог өндөр тавьж өгөх зэргээр урамшуулж, дэмжихгүй бол хүний нөөц хомстож, бүтэн нэг үе тасрахад хүрэх нь. Зөвхөн ШУТИС гэлтгүй барилгын чиглэлийн их, дээд сургуулиудад англи, орос хэлтэй барилгын стандартчилагч инженерүүдийг бэлтгэмээр байна.

Евро код, евро стандартуудыг тав, аравхан жилийн дотор нэвтрүүлчихдэг юм биш. Аажмаар, урт хугацаанд, 40-өөс 50 жилд үе шаттайгаар хийдэг ажил юм. Англи улс гэхэд л эдгээр стандартыг 30 жилийн хугацаанд нэвтрүүлж, одоо ч үргэжлжлүүлсээр л байна. Тиймээс аливаа стандартыг нэвтрүүлэхдээ алсын хараатайгаар, хүний нөөц болон залуу үеэ давхар бэлтгэж байж бид өндөр хөгжилтэй орнуудын техникийн баримт бичгүүдийг цаг алдалгүй нэвтрүүлж, хэрэгжүүлэх боломж бүрдэнэ.

- Социалист гэгдэж байсан Зүүн Европын орнуудад евро стандарт, евро кодыг нэвтрүүлэх ажил хэр ахицтай байна вэ?

- Манай улс 2010 оноос хамтын түншлэлээр CEN/CENELEC/ETSI-ийн байгууллагатай барилга, төмөр зам, усан хангамжийн чиглэлээр хамтран ажиллаж эхэлсэн. Зүүн Европын орнуудаас евро стандарт, евро код нэвтрүүлэх ажилд Казахстан, Чех улс идэвхтэй ажиллаж, ихэнх стандарт, норм дүрмээ шинэчилж, евро стандарт руу шилжсэн. Одоо Болгар, Чех, Латви, Литви, Польш, Румын улсууд евро стандартад бүрэн шилжсэн гэж болно. Энэ бол чухал амжилт.

Өнгөрсөн онд манай барилгын салбар болон стандартчиллын байгууллагынхан евро стандартуудыг нэвтрүүлэхээр CEN/CENELEC-ийн төв оффист ажиллан, мэдээлэл авч, сургалтад хамрагдсан.

- Одоогоор барилгын салбарт хэдэн евро стандарт, евро код нэвтрээд байгаа бол?

- Европын холбоонд есөн евро код бий. Манай орон эдгээр кодыг шууд нэвтрүүлээгүй, зохицуулсан хэлбэрээр буюу барилгын норм дүрэм болгож хэрэглэсэн жишээ бий.  Тиймээс одоогоор дээрх есөн евро кодоор үндэсний стандарт гаргаагүй байна. Харин барилгын дулаалга, эрдэс хөвөн зэрэг материалын чиглэлээр 30 гаруй, цэвэрлэх байгууламжийн чиглэлээр 40 орчим евро стандартыг шууд хэрэглэхээр батлан гаргасан. Төмөр замын чиглэлээр гэхэд л 100 гаруй евро стандартыг үндэсний болгон нэвтрүүлсэн.

- Гадны стандартуудыг нэвтрүүллээ гэхэд тэдгээрийг хэрэгжүүлэхэд хэрхэн анхаардаг юм бол?

- Нэгэнт баталсан үндэсний стандартыг барилгын материал үйлдвэрлэл, барилга угсралт, барилгын зураг төсөл, сорил туршилтын лаборатори, итгэмжлэл баталгаажуулалт, техникийн хяналт зэрэг бүх “салаа мөчирт” хэрэглээд явах ёстой. Гэвч хяналт маш сул, мэргэжлийн хяналтын чиг үүргийг зөвлөх төдий болгосон учраас стандартын хэрэгжилт яг ямар түвшинд байгаа нь тодорхойгүй байна.

- Барилгын салбарын компаниуд, инженер техникийн ажилтнуудад стандарт, норм дүрэмтэй холбоотой нийтлэг ямар хүндрэл тулгардаг вэ?

- Нэг үеэ бодвол манай бизнес, үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн мэдлэг, мэдээлэл нэлээд дээшилсэн. Ялангуяа олон улсын болон евро стандартуудын талаар ойлголт сайтай болжээ. Үйл ажиллагаа явуулахад нь стандарт ямар үүрэгтэй, ямар ашиг тустай вэ гэдгийг нэлээд судалж, асууж зөвлөдөг болж байна. Жишээлбэл, хөөсөн полистиролийн үйлдвэрлэл нь Евро стандартаар улсын хэмжээнд явагдаж байна.  

Мөн барилгын салбарт чанарын дэд бүтцийг бий болгож, тохирлын үнэлгээний байгууллагуудыг байгуулах хэрэгтэй. Эдгээр байгууллага нь үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг стандартад тохирч, нийцэж байгаа эсэхийг нь гэрчилсэн Тохирлын гэрчилгээ олгодог.

Манайд энэ чиглэлээр одоогоор Барилга архитектур корпораци, Барилгын хөгжлийн төвийн Тохирлын үнэлгээний алба, Барилгын хөгжлийн үндэсний нэгдсэн төв зэрэг чанарын дэд бүтцийн байгууллагууд ажиллаж байна. Тохирлын гэрчилгээг авснаар үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнүүдээ зах зээлд их хэмжээгээр худалдан борлуулах бүрэн эрхтэй болох юм. Ингэж байж тохирлын гэрчилгээ, стандарт, зах зээл гурав хоорондоо уялдаж эхэлнэ. Тэр бүх аргачлалыг евро стандартад тусгасан байдаг.

- Стандарт, норм дүрмийн шинэчлэлд төсөв мөнгө хүрэлцдэг үү?

- Барилгын салбарт норм нормативын сан гэж байдгаас стандартад маш бага хувь ногддог. Гэтэл стандарт нь өөрөө тухайн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлээс зах зээл хүртэлх амьдралын мөчлөгийг дагалдаж явдаг техникийн баримт бичиг шүү дээ. Тэр олон шат дамжлагатай, төвөгшилтэй стандартуудыг үндэсний болгож авч нэвтрүүлэхэд асар их хөдөлмөр, цаг хугацаа, төсөв мөнгө зарцуулагдах нь тодорхой.

- Цаашид барилгын салбарын стандартын бүрэн баазтай болгоход юу дутагдаад байна вэ?

- Евро стандарт, евро кодуудыг нэвтрүүлэх тухай Засгийн газрын шийдвэр нь гарчихсан. Иймээс олон улс болон бүс нутгийн стандартуудыг барилгын салбартаа нэн даруй нэвтрүүлэх учиртай. Мөн норматив техникийн баримт бичгийн чиглэлээр ажиллаж байгаа хүний нөөцийг сайтар бэлтгэх, боловсон хүчнийг тогтвортой ажиллуулах нөхцөлийг нь бүрдүүлж өгмөөр байна. Засаг солигддог дөрвөн жил тутам стандартчилагчдыг халж сольж болохгүй. Энэ мэргэжлийн хүмүүс дор хаяж 10-аас 20 жилээр ажиллаж, эрдэм шинжилгээний ажлыг урт хугацаанд, тогтвортойгоор хийдэг. Их, дээд сургуулийн сургалтын орчноос авахуулаад хүний нөөцдөө анхаарч стандартчилагч, барилгын удирдлагын тогтолцоо болон BIM чиглэлээр инженерүүдээ бэлтгэх цаг нь болжээ.

Мөн барилгын материал үйлдвэрлэгчид тухайн бүтээгдэхүүнийхээ стандарт, технологийн заавар, тохирлын гэрчилгээг авчихвал үйлдвэрлэлийн явц болон борлуулалтын хугацааг хэмнэх сайн талтай. Ер нь үйлдвэрлэгчдийг янз бүрийн тусгай зөвшөөрлөөр дарамталмааргүй байгаа юм. Стандартаар нь зохицуулж, үнэлгээний шугамаар тохирлын гэрчилгээ олгох ажлыг жигдрүүлбэл олон баримт бичиг шаардсан хүнд суртлыг багасгаж чадна.  

Түүнчлэн шинээр үйлдвэрлэж буй бүтээгдэхүүнийг цаг алдалгүй хурдан стандартчилдаг болмоор байна. Тухайлбал, шилэн хийцүүдийн стандартыг иж бүрнээр нэвтрүүлэх хэрэгцээ шаардлага бий. Тун удахгүй шилэн фасадын чиглэлээр Германы стандартчиллын байгууллагаас боловсруулж байгаа иж бүрэн “Евро код 10” бэлэн болох гэж байна. Хуурай хольцын евро стандартууд 2017 онд иж бүрэн шинэчлэгдсэн. Тэдгээрийг цаг алдалгүй нэвтрүүлэх шаардлагатай. Хуванцар хоолойн олон улсын ISO стандартууд нь 2017 онд шинэчлэгдлээ, бид мөн мөр зэрэгцэн ажиллах ёстой.

Олон улсад барилгын салбарт нэвтэрч буй энэ олон стандартуудыг цаг алдалгүй маш хурдацтайгаар шинэчлээд, нэвтрүүлээд явахгүй бол манай стандартууд хоцрогдож эхэлнэ.