Барилга, байгууламжийн агааржуулалт, салхивчийн зураг төсөл боловсруулах, угсралтын ажил гүйцэтгэх, эрх зүйн орчныг сайжруулах асуудлын хүрээнд ямар алдаа эндэгдэл гарч байна. Цаашид засч залруулахын тулд нэн тэргүүнд юу хийх шаардлагатай байна вэ гэдэг асуудлаар мэргэжлийн инженерүүд ийнхүү ярьж байна.
 
“Эрчим төсөл” ХХК-ийн инженер, МУ-ын Зөвлөх инженер А.Цогт

       -Агаар сэлгэлтийн систем нь орон сууц, олон нийт, үйлдвэрийн барилгад хүн аж төрөх, ажиллах орчны агаарын чанарыг хангах эрүүл ахуйн техник юм.
Өндөр болон гал түймрийн аюултай барилгад гал түймэр гарсан үед утаа барилгын бусад хэсэгт тархахгүй байх, хүмүүсийн дүрвэх нөхцлийг хангахуйц утаа зайлуулах, даралттай агаар оруулах систем төлөвлөдөг ба энэ нь агаар сэлгэлтийн системийн нэг хэсэг юм.

Өрөөний агаарын чанарын шаардлагыг хангасан зураг төсөл боловсруулахын тулд юуны өмнө тухайн өрөөнд ямар үйл ажиллагаа явагдах, үйлдвэрлэлийн технологийн процесс нь ямар байх вэ гэдгийг сайтар судалж мэдэх шаардлагатай. Улмаар өрөө тасалгаанд ялгарч буй хорт бодисыг зайлуулах, агаарыг хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөхгүйгээр зөвшөөрөгдөх хэмжээнд барьж байх нь агаар сэлгэлтийн системийн үндсэн үүрэг. Агаар сэлгэлтийн тоо хэмжээг тухайн өрөөнд ялгарч буй хортой бодисын хэмжээ, агаар сэлгэлтийн давтамж, нэг хүн, тоног төхөөрөмжид шаардлагатай агаарын тоо хэмжээ зэргийг үндэслэн “Халаалт, агаар сэлгэлт, кондиционерийн норм ба дүрэм БНбД 41-01-11”-ийн  хавсралт “Л”-ийн дагуу тооцох ёстой.

                Гэтэл өнөөгийн нөхцөл байдлаас харахад зураг төсөл зохиогчид тооцоо хийхгүй, агаарын урсгалыг зохион байгуулахдаа дээрх норм, дүрмийн 7, 5 дугаар бүлгийн шаардлагыг мөрддөггүй. Зүй нь тухайн өрөөний агаарын урсгалыг бага бохирдолттой бүсээс их бохирдолттой бүс рүү чиглүүлэхийн зэрэгцээ өрөөнд агаарын урсгалгүй зогсонги бүс байхгүй төлөвлөх учиртай. Ихээхэн бохирдолтой газарт байрны соролтыг бохир бодис өрөө тасалгаанд тархахгүй байхаар төлөвлөх хэрэгтэй.
Одоо барьж буй барилгууд нь дулаан алдалт багатай, хийц бүтээц нь бин битүү байдалтай тул ердийн агаар сэлгэлтийн системийг боломжтой хэсэгт л төлөвлөх, орон сууцны барилгад агаар оруулах системийг төлөвлөх асуудлыг харж үзэх хэрэгтэй байна.
 
Өндөр барилгын утаанаас хамгаалах системийг орхигдуулах, төлөвлөсөн ч тооцоо хийхгүйгээр шийдэл гаргаж байна. Үүнээс гадна үйлдвэрийн барилгын агаар сэлгэлтийн системийг технологийн даалгаваргүй төлөвлөдөг тохиолдол цөөнгүй байгаа юм. Түүнчлэн нийтийн хоолны газрын халуун цехийн агаар сэлгэлтийн тооцоог буруу хийсэн, зураг төслийг боловсруулсны дараа захиалагч технологийн өөрчлөлт хийснээс болж уг систем шаардлага хангахгүйд хүрч, хоолны үнэр, хэншүү бусад өрөөнд тархан хүмүүсийн тав тухтай нөхцлийг алдагдуулж байна.

           Халаалт, агаар сэлгэлтийн норм ба дүрмийн 7.11.15 дахь заалтын “Дамжин өнгөрөх агаар дамжуулах хоолойн барилгын хана, хамар хана, хучилтыг нэвтрэн гарсан хэсгүүдийг нэвтлэн гарч буй хэсгийн хашлага хийцийг галд тэсвэрлэлтийн нормын хязгаарыг хангахаар шатдаггүй материалаар нягтруулна” гэснийг хэрэгжүүлэхгүй байна. Энэ нь тухайн барилгад гал түймэр гарсан үед галын утаа бусад давхарт тархах аюултай юм.

Гүйцэтгэгч компаниудын хувьд зураг төсөлтэй танилцахгүй угсралтын ажлыг хийх, зохиогчийн зөвшөөрөлгүй дур мэдэн өөрчлөлт хийх тохиолдол элбэг. Агаар сэлгэлтийн системийн тоног төхөөрөмж, агаар дамжуулах хоолойн холболтыг огцом болон буруу эргэлттэй, шилжвэрийг хэт богино хийснээс болж тухайн системийн даралтын алдагдал ихсэж, агаар сэлгэлтийн систем хүчин чадалдаа хүрч ажилладаггүй.

Дээрх бүх алдаа дутагдал нь зураг төсөл боловсруулж буй инженерүүдийн мэргэшил, мэдлэг муугаас болж байгаагаас гадна өөр мэргэжлийн инженер халаалт, агаар сэлгэлтийн системийн зураг төсөл боловсруулж байгаатай холбоотой юм. Зураг төслийг өчигдөр дээд сургууль төгссөн мэргэжилтэн шууд боловсруулах буй нь мөн ажлын чанарт нөлөөлж байна. Зураг төслийг чанартай боловсруулахын тулд туршлагатай зөвлөх инженерүүдтэй хамтран ажиллаж /зөвлөгөө авах, шалгуулах зэргээр/, тодорхой туршлага хуримтлуулсны дараа шалгалт өгч, бие даан ажиллах хэрэгтэй юм.

Цаашид халаалт, агаар сэлгэлтийн системийг чанартай төлөвлөхийн тулд зураг төсөл зохиогчдын чадавхыг сайжруулах сургалт зохион байгуулах, тусгай зөвшөөрлийг олгохдоо тухайн чиглэл бүрийн мэргэжилтэний чадавхыг харж шийдэж байх нь зүйтэй.  Мөн  БНбД 41-01-11-ийг дагалдуулан дараах дүрмүүдийг  боловсруулах хэрэгтэй байна:

Мэдээж одоогийн мөрдөж буй норм, дүрэм, стандартыг олон улсын норм дүрэмтэй уялдуулан шинэчлэн сайжруулах арга хэмжээг авах нь чухал юм. Ингэхдээ шууд бүгдийг өөрчлөх бус, шаардлагатай гэж үзсэн тухайн хэсэг, бүлгүүдийг өөрчлөх нь илүү оновчтой болно.
                Тухайн нарийн мэргэжлийн зөвлөл бүрийг тухайлбал Халаалт, агаар сэлгэлтийн мэргэжлийн зөвлөлийг их, дээд сургуулийн эрдэмтэн багш, зураг төслийн зөвлөх инженер, шинжлэх ухааны байгууллагад ажиллаж буй эрдэмтдийн бүрэлдэхүүнтэйгээр  яам, төрийн байгууллагаас хараат бусаар байгуулж, тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэж байх нь зүйтэй гэж бодож байна.
Энэ мэргэжлийн зөвлөл нь тухайн чиглэлийн сургалт хөтөлбөрийг боловсруулах, сургалт зохион байгуулах, магадлал хийх, орон тооны бус экспертүүдийг томилох, тухайн чиглэлийн зураг төсөл зохиох тусгай зөвшөөрлийг олгож байх нь зүйтэй юм. 

 
“Хөргөлт сервис” ХХК-ийн  ерөнхий инженер Л.Өнөрбат
 
Агааржуулалт, салхивчийн ажил гүйцэтгэдэг  компаниудын ажлын чанар нэг үеэ бодвол харьцангуй сайжирсан. Захиалагчийн техникийн боловсрол дээшилж, шаардлагаа зөв тодорхойлж чаддаг болсон. Түүнийхээ дагуу бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ сонгодог болжээ.
 
Харин зураг төсөл боловсруулж буй төрөл бүрийн мэргэжлийн инженерүүдийн гараас гарч буй зураг төслүүд хоорондоо уялдаагүйн улмаас барилга угсралтын ажлын явцад алдаа эндэгдэл гарах нь их байна. Тухайлбал, дулааны шугам угсрах  сувагт агааржуулалтын кабель давхцдаг зөрчил  түгээмэл. Энэ нь барилгын ажлыг  удаашруулах, чанарын гологдол гаргах, нэг ажлыг хоёр дахин хийх зэрэг хүндрэл үүсгэдэг.

Монголын эрс тэс уур амьсгалтай нөхцөлд тохирохгүй зураг төсөл батлуулаад, түүнийхээ дагуу угсралтын ажил хийлгэсэн гурван ч төсөлтэй таарч байлаа. Тухайн барилгын үйл ажиллагааны зориулалт, хэрэгцээнд нийцсэн  тоног төхөөрөмж сонгон авах учиртай атал зарим захиалагч  энэ л сайн чанартай гэж өндөр үнэтэй төхөөрөмж сонгоод, түүнийгээ хэзээ ч бүрэн хүчин чадлаар нь ажиллуулдаггүйгээс үргүй зардал гаргадаг. Эсвэл аль хямдыг нь сонгодог байх жишээтэй.
 
Угсралтын  тухайд бол салхивчийн хоолойг хэн, хэрхэн хийх вэ гэдэгт онцгой анхаарах ёстой. Салхивчийн хоолойг хүмүүс нимгэн төмөр л гэж ойлгодог. Гэтэл энэ нь өөрийн гэсэн үйлдвэрлэх болон угсрах арга барилтай, түүнийг мэргэшсэн хүн л хийх  ёстой. Агааржуулалт, салхивчийн хоолойг хийх олон арга бий. Ямар хэмжээний хаттай төмрийг, хэрхэн, аль зөрүүлэг дээр нугалах, ямар хадаас, жийргэвчийг ашиглах вэ гэдэгт маш олон техникийн шаардлага бий. Гэхдээ энэ бүхнийг сайтар судалж үзээд Монгол Улсын угсралтын стандарт, техникийн шаардлага  хангасан нэг маягийн зураг төслийг боловсруулах, стандартад нэмэлт өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй  болов уу.
 
Зураг төслийнхнийг олон улсын жишигт дөхүүлэх, чанаржуулахын тулд зургийн үнэлгээг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Тухайн ажилтны цалин хэрэгцээнд нь хүрэлцдэг бол олон зураг төсөл зэрэгцүүлэн хийхгүй, дааж авсан зураг төсөлдөө бүх анхаарлаа хандуулна шүү дээ. Энэ талаар хөгжингүй улсуудын туршлагыг судалж болох юм.
 
Салхивчийн тоног төхөөрөмжийн тухайд Монгол Улсад Европын болон Орос улсын ийм стандартыг зөвшөөрнө гэсэн зүйл байхаас стандартад нийцсэн энэ төрлийн тоног төхөөрөмжийг зөвшөөрнө гэсэн заалт байхгүй. Үүнээс үүдэн тоног төхөөрөмж импортолж байгууллагууд чанарын болон үнийн эрс тэс ялгаатай байдлыг үүсгэсэн. Мэргэжлийн бус худалдан авагчид тухайн материалын чанарыг ялгаж, салгаж чадахгүй шүү дээ.
 
Мөн есөн давхраас дээш барилгад утаа зайлуулах систем заавал хийх ёстой. Хийгдэж байгаа зарим нь ёс төдий  байна. Утаа зайлуулах системийг шалгаж хүлээж авдаггүй, ашиглалтын явцад байнга шалгадаггүй, гал гарах үед л утаа зайлуулах системээ санадаг нь нууц биш .
 
Эцэст нь хэлэхэд, Барилгын зураг төсөл зохиогчдын холбоо нь Монголын хөргөлт, халаалт, агааржуулалтын холбоотой хамтарч агааржуулалт, салхивчийн үлгэр жишээ болохуйц зураг төсөл гаргах хэрэгтэй гэж бодож байна.
 
 “Явуу-Импэкс” ХХК-ийн инженер Э.Манлайпүрэв

Монгол Улсын барилгын салбар хурдтайгаар хөгжиж байгаа ч чиглэл тус бүр нэгэн жигд хөгжиж чадахгүй байна. Барилгын ажлын нэгдүгээр шат буюу зураг төслийн явцад хэрэглээ болон технологийн дэвшлийг тусгахгүй байх, барилгын бусад чиглэлийн дутагдалтай талыг ойшоохгүй байх хандлагатай байна.
Тухайлбал, орон сууцны гал тогоонд агааржуулагчийн нэг ширхэг салбар хоолой төлөвлөх нь орчин үед тохиромжгүй. Учир нь хиншүү сорогч төхөөрөмжийг гал тогооны өрөөний ганц байхаар төлөвлөж, тэр нь сорох сараалжид холбоход гал тогооноос хаягдах агаарын ердийн даралтын зөрүүгээр ажиллах зарчим алдагдаж, уур, дулаан, үнэр гарахгүй байх, цаашлаад мөөгөнцөр үүсэх гэх мэт сөрөг үр дагаврыг үзүүлж байгаа юм. Иймд хэншүү сорогч болон гал тогооны өрөөний таазнаас тус тусад нь салбар шугам төлөвлөөд, босоо ерөнхий шугамд холбох нь хэдийгээр сувгийн хэмжээ томорч, өрөөний ашигтай талбайгаас хасагдах дутагдалтай талтай ч, дээрх сөрөг үр дагаврыг бууруулснаар ашиглах хугацаа уртсаж, тухайн орон сууцыг худалдан авсан хэрэглэгч эрүүл орчинд урт удаан амьдрах давуу талыг бий болгох юм.

Технологийн түвшинд: Сүүлийн үед агаарын бохирдол хэмээх гамшигтай нүүр тулах болсон. Энэхүү агаарын бохирдлоос ангижирсан олон улсын туршлага, маш олон санаа, технологийн дэвшлүүд бий болж байгаа хэдий ч манай улсад утааны асуудал шийдвэрлэгдээгүй л байна. Иймд нөхцөл байдалдаа тохируулах хэрэгтэй болов уу. Агаарыг оруулахдаа утааг нь шүүж оруулах, технологийг өндөр зэрэглэлийн орон сууцнаас авахуулан гэр хорооллын амины орон сууцанд хүртэл нэвтрүүлбэл ядаж шөнийн цагт утаагаар амьсгалахгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Энэ нь анхны болон ашиглалтын зардлыг ихэсгэх хэдий ч хүн өөрийн эрүүл мэндийг нэгдүгээрт тавих ёстой юм. Үүнийг анхнаас нь буюу зураг төслийн шатанд тусгаад хөрөнгө оруулалтыг нь шийдэж ашиглаад эхэлбэл өнөөдрийн гар утас, интернет, кабелийн олон сувагт телевиз гэх мэт технологиудыг нэвтрүүлж, ашиглаж сурсантай адил ердийн байх ёстой зүйл мэт хүлээн авч чадна.
 

Бусад салбарын дутагдлыг ойшоохгүй байх: Вакуум цонх нь агаарын шүүрэлт маш бага буюу хаалттай үедээ агаарыг нэвтрүүлдэггүй. Гэтэл барилга өөрөө амьсгалж байж чийг, мөөгөнцөргүй байна. Иймд энэ дутагдлыг агаар солилцох системээр нөхөж, төлөвлөх шаардлагатай. Харин агаарыг өгөхдөө тоос шороо, утааг шүүж, хүйтэн агаарыг бүлээсгэж нэвтрүүлэх дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх нь зүйтэй.
Дээр дурдсан жишээнүүд бодит байдлаас урган гарч буй бөгөөд эдгээрээс ч олон асуудал байгааг амьдрал дээр харж болно. Харин бүгдийг нь судлаад шийдвэрлэх нь цаг хугацааны л асуудал юм.
Барилгын хоёрдугаар шат буюу угсралтын үе нь ердөө мөнгөтэй холбоотой юм. Хэчнээн сайн төлөвлөөд зурсан ч ямар материалаар, хэн, яаж, хэзээ угсралтаа хийснээс хамаарна. Энэ нь маш том сэдэв бөгөөд яривал барагдахгүй. Иймд доорх хоёр арга технологи, мэргэжлийн чадварыг энэ чиглэлийн мэргэжилтнүүд өөрийн ажилдаа нэвтрүүлэх хэрэгтэй.

Ердийн агаар сорох системийн босоо хоолойг дулаалах, давхар хоорондын хучилтыг галд тэсвэртэй материалаар битүүмжлэх шаардлагатай. Энэхүү шаардлага, аргыг зураг төсөл, угсралтын олон мэргэжилтнүүд мэдэж байгаа ч цаана нь мэдэхгүй байгаа, ач холбогдлыг нь гүйцэд ойлгоогүй хүмүүс, хөрөнгө оруулагчид бий. Энэ тал дээр Барилгын хөгжлийн төв дээр хэлэлцүүлэг болж, зөвлөмж гарсан байгаа. Үүнийг олж үзэх шаардлагатай. Яагаад гэвэл агааржуулалтын хоолой хийдэг маш олон компани, хувь хүмүүс байдаг. Бодит байдал дээр агааржуулалтын системд хөрөнгө оруулалт хийхдээ бага төсөвлөдөг. Ялангуяа орон сууцны барилгад бүр ч бага мөнгө төсөвлөдөг. Үүнээс болж  эцэстээ хэрэглэгч л хохирно. Иймд зайлшгүй захиалагч буюу хөрөнгө оруулагчдад ач холбогдол, үр дагаврыг нь ойлгуулах л хэрэгтэй.

Тиймээс агааржуулалт, салхивчийн угсралтыг хийж буй нэр хүндтэй компаниудаас авахуулан хувиараа хийдэг хүмүүс хүртэл өөрийн ажилдаа мэргэжлийн бөгөөд сэтгэлтэй хандаж чадвал хэн хэн нь цаашдаа ажилтай цалинтай байж, мэргэжлийн нэр хүнд өснө, хамгийн гол нь хэрэглэгч хожихдоо биш хийгдэх ёстой ажил нь гүйцэд хийгдэж цаашид хүссэн үр дүн нь гарна гэж ойлгох хэрэгтэй.

Бид гадаадын төсөл, гадаадын инженер, гадаад технологи гэж хошуурцгаадаг нь бас ч аргагүй юм. Гадаадын төслийн бүх үйл явц зургийн дагуу байдаг бол Монголын төсөл Монголчилсон л байдаг. Үүнд маш том ялгаа бий. Гадаадын инженер техникийн ажилтнууд нь ажлын нарийн чимхлүүр хэсэгт маш сайн анхаардаг бөгөөд эд анги бүрийг нягт нямбай угсардаг.