Барилгын салбарт "Ажил гүйцэтгэх гэрээ"-тэй холбоотой маргаан их гардаг
Өмгөөллийн “Барристер Кастос” ХХН /Цуврал №1/
Барилгын салбарт нийтлэг тулгардаг зөрчил, маргааныг хууль эрх зүйн хүрээнд тайлбарлах үүднээс цуврал зөвлөмжийг хүргэж байна.
“Эрх зүй” гэдэг нь өргөн утгаараа хууль эрх зүйн бусад хэм хэмжээ, мөн түүнийг ойлгон хэрэглэж буй практикийн тогтолцоог хэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн харилцааг зохицуулахаар төрөөс тогтоосон буюу зөвшөөрсөн эрх зүйн хэм хэмжээний нийлбэр цогц юм. “Эрх зүйн зөрчил” гэдэг нь дээрх эрх зүйн хэм хэмжээг зөрчсөн этгээдийн гэм буруутай үйлдэл эс үйлдэхүй байна.
Эрх зүйн бүхий л салбарын хэм хэмжээгээр барилгын салбарын үйл ажиллагаа зохицуулагддаг. Энэ салбарт гарч буй эрх зүйн зөрчлүүдийг:
- барилгын салбар дахь иргэний эрх зүйн зөрчил,
- барилгын салбар дахь эрүүгийн эрх зүйн зөрчил,
- барилгын салбар дахь захиргааны эрх зүйн зөрчил гэж ангилж болно.
Барилгын салбарыг зургаар үзүүлбэл:
Барилгын салбар дахь иргэний эрх зүйн зөрчил
Барилгын чанарын доголдол, түүнийг арилгуулах, барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээний хөлс төлөх, үр дүнг хүлээлгэн өгөх хугацаа хэтрүүлсэн зэргээс үүдсэн хохирлыг нэхэмжлэх, барилга барих явцдаа гуравдагч этгээдэд учруулсан хохирлыг арилгах асуудал нь барилгын салбарт гарч буй иргэний эрх зүйн зөрчил, маргаан юм.
Барилгын салбарт гарч буй иргэний эрх зүйн зөрчлийн ихэнх хэсгийг “Ажил гүйцэтгэх гэрээ”-тэй холбоотой гэрээний маргаан эзэлж байна. Ажил гүйцэтгэх гэрээтэй холбоотой маргаан нь дараах шалтгаануудын улмаас гарч буй. Үүнд:
- Ажлыг гэрээнд заасан, тогтоосон хугацаанд гүйцэтгээгүй;
- Ажил гүйцэтгэгч нь биечлэн гүйцэтгэвэл зохих ажлыг биечлэн гүйцэтгээгүй;
- Захиалагчийн өмчлөлд доголдолгүй үр дүн шилжүүлэх үүргээ биелүүлээгүй;
- Ажил гүйцэтгүүлэхээр захиалагчаас олгосон эд хөрөнгийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах үүргээ биелүүлээгүй;
- Гэрээний хугацаанд ажлын хөлс, төсвийн хэмжээ нэмэгдэх;
- Ажлын хөлсийг зохих журмын дагуу төлөөгүй;
- Ажлын үр дүнг хугацаанд нь хүлээн аваагүй;
- Ажил гүйцэтгэх гэрээ цуцлагдсантай холбоотойгоор гүйцэтгэсэн ажлын үр дүнд холбогдох ажлын хөлсний талаар төлбөр тооцоо нийлээгүй зэрэг асуудал тулгардаг.
Барилгын салбар хамааралтай эрүүгийн эрх зүйн зөрчил, гэмт хэрэг
2002 оны Эрүүгийн хуульд барилгын салбарт хамааралтай, барилга барих явцад гарч болзошгүй ЭХ.138. “Хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуйн журам зөрчих”, ЭХ.174. “Чанар муутай барилга бариулах, ашиглалтад оруулах”, ЭХ.183. “Аюулгүй ажиллагааны журам зөрчих” гэмт хэргүүд хуульчлагдсан байсан бөгөөд “Хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуйн журам зөрчих”, “Аюулгүй ажиллагааны журам зөрчих” гэмт хэргүүдийг 2015 оны Эрүүгийн хуулиар гэмт хэрэгт тооцохгүй байхаар хуульчилжээ.
Гэхдээ барилга барих үйл ажиллагааны явцад аюулгүй ажиллагааны журам, хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуйн журам зөрчсөнөөс бусдад хохирол учруулсан, бусдын эрүүл мэнд, амь насанд хохирол учруулсан бол 2015 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн холбогдох зүйл заалтаар зүйлчилж, хариуцлага хүлээлгэнэ.
2002 оны Эрүүгийн хуулийн 174 дүгээр зүйлд “Чанар муутай барилга бариулах, ашиглалтад оруулах” нэрээр хуульчлагдсан байсан гэмт хэрэг нь 2015 оны 12-р сарын 03-ны өдрийн Шинэчилсэн Эрүүгийн хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.13 дугаар зүйлд “Чанар муутай барилга байгууламж ашиглалтад оруулах” нэрээр шинэчлэн хуульчлагдсан.
Энэ гэмт хэргийн субьектийн хувьд 2002 оны Эрүүгийн хуульд барилга барьж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагын эзэн, эрх баригч /захирал/, түүнчлэн барилгын чанарт хяналт тавих үүрэг бүхий албан тушаалтан /ерөнхий инженер/ байсан бол 2015 оны эрүүгийн хуульд уг байгууламж барьсан, бариулсан, ашиглалтад оруулсан хувь хүн /хэн ч байж болно/ байхаар тодорхойлж өгсөн байна.
Гэмт хэргийн объектив тал, үйлдлийн хувьд 2002 оны эрүүгийн хуульд “чанар муутай, дутуу болон батлагдсан зураг төсөлд тохироогүй барилга бариулсан эсхүл тийм барилгыг ашиглалтад хүлээлгэн өгсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй байх бол 2015 оны Эрүүгийн хуульд эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр, эсхүл батлагдсан зураг төслөөс өөрөөр, эсхүл чанар муутай барилга байгууламж барьсан, бариулсан, ашиглалтад оруулсан үйлдэл, эс үйлдэхүй байхаар заажээ.
“Чанар муутай барилга” гэж Үндэсний стандарт техникийн нөхцөл шаардлагад нийцээгүй материалаар барьж байгуулсан, бусдын эрүүл мэнд, амь нас, хүрээлэн буй орчинд хохирол учруулж болзошгүй, зориулалтын дагуу ашиглах боломжгүй барилга байгууламжийг хэлнэ.
Гэмт хэргийн объект нь хүн амын эрүүл мэнд, амь нас байна. Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлын хувьд 2002 оны Эрүүгийн хуульд их хэмжээний хохирол учирсан, хүний амь нас хохирсон, бусад хүнд хор уршиг /хохирогчийн биед хүнд гэмтэл учирсан, түүний улмаас байнгын тахир дутуу буюу сэтгэл мэдрэлийн эдгэршгүй өвчтэй болсон, эрхтнээсээ хагацсан, сохор дүлий болсон, хэд хэдэн хүний биед хүндэвтэр гэмтэл учирсан, эд хөрөнгөнд нь онц их хэмжээний хохирол учирсан эсхүл орон гэр, ажлын байргүй болсон, аж ахуйн болон албаны үйл ажиллагаа удаан хугацаагаар саатсан, учирсан тохиолдолд гэмт хэрэгт тооцохоор байсан бол 2015 оны Эрүүгийн хуульд хүний эрүүл мэндэд хүнд хохирол учирсан, хүний амь нас хохирсон, эд хөрөнгөнд их хэмжээний хохирол учирсан бол гэмт хэрэгт тооцохоор зааж, Хүний эрүүл мэндэд хүнд хохирол учирсан байх гэж обьектив талын шинжийг шинээр нэмж өгсөн байна.
Эрүүгийн хариуцлага, ялын хувьд 2002 оны Эрүүгийн хуульд 251-500 цаг хүртэл хугацаагаар албадан ажил хийлгэх, эсхүл 5 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэх, Хүндрүүлэх бүрэлдэхүүнтэй гэмт хэргийн хувьд тодорхой албан тушаал эрхлэх, үйл ажиллагаа явуулах эрхийг 3 жил хүртэл хугацаагаар хасах буюу хасахгүйгээр 5-8 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэхээр заасан байсан. Тэгвэл 2015 оны Эрүүгийн хуульд хүнийг 5,400 нэгж /нэг нэгж нь 1000 төгрөг/-ээс 27,000 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл 1-5 жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл 1-5 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэж өөрчилсөн байна.
Дээрх гэмт хэргийг хуулийн этгээдийн нэрийн өмнөөс, хуулийн этгээдийн ашиг сонирхлын төлөө үйлдсэн бол хуулийн этгээдийг тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа явуулах эрхийг хасаж, 20,000 нэгжээс 120,000 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял шийтгэхээр зааж өгснөөрөө 2002 оны Эрүүгийн хуулиас ялгаатай, онцлогтой зохицуулалт болсон.
Мөн хуулийн этгээдэд дээр дурдсанчлан торгох ял оногдуулахаас гадна эрүүгийн хуулийн зорилгыг хангах, гэмт хэрэг үйлдсэн хуулийн этгээдийг цээрлүүлэх шаардлагатай гэж үзвэл шүүх гэмт хэрэг үйлдсэн хуулийн этгээдэд оногдуулсан ял дээр нэмж,
- Эрх хасах,
- Татан буулгах,
- Хуулийн этгээдийн эд хөрөнгө, орлогыг хураах албадлагын арга хэмжээг хэрэглэж болохоор хуульчилжээ.
Уг гурван төрлийн албадлагын арга хэмжээний аль нэгийг, эсвэл бүгдийг нь оногдуулсан ял дээр нэмж ногдуулж болно.
Барилгын салбар дахь Захиргааны эрх зүйн зөрчил
Барилга барих зөвшөөрөл авах, холбогдох техникийн нөхцөл, Барилга барих үйл явц, хяналт шалгалт нь Төрийн захиргааны, мэргэжлийн байгууллагаас тогтоосон дүрэм, журмаар зохицуулагдсан, тэдгээрийн байнгын хяналт, шалгалтын дор барилга барих үйл ажиллагаа явагдах тул Захиргааны эрх зүйн хэм хэмжээгээр ихээхэн асуудлууд зохицуулагддаг.
Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.1 дэх “Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангах, хөдөлмөрийн нөхцөлийг сайжруулах, хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, хяналт тавих үүргийг аж ахуйн нэгж, байгууллагын захирал “эзэн”, ажил олгогч шууд хариуцна” гэж заасан байх тул Хөдөлмөр, эрүүл ахуй, аюулгүй байдлыг журам зөрчигдөх, осол гарах тохиолдолд дараах хууль, дүрэм, журмыг зөрчсөн зөрчлүүд нөлөөлдөг бөгөөд уг зөрчлийн хариуцлагыг ихэвчлэн ажил олгогч хүлээдэг. Үүнд:
- Барилга байгууламжийг буулгах ажлын үед эрсдэлийн үнэлгээ хийгээгүй;
- Ажил гүйцэтгэх үе шатны онцлогт нийцсэн аюулгүй ажиллагааны заавар, журам баталж мөрдүүлээгүй;
- Ажилчдыг хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн мэдлэг олгох сургалтад хамруулаагүй, шалгалт аваагүй, зааварчилгаа өгөөгүй;
- Ажилтантай хөдөлмөрийн гэрээ бичгээр байгуулаагүй;
- Захиалагч байгуулага нь “Буулгах барилгын талаар мэргэжлийн зөвлөх компани, экспертээр барилгын төлөв байдал болон буулгалтын зураг хийлгэх, буулгах үеийн ажиллагаанд анхаарах зүйлсийн талаар дүгнэлт гаргуулсан байх” гэсэн эрх зүйн арга хэмжээ аваагүй;
- Захиалагч болон гүйцэтгэгч байгууллага нь “Барилга байгууламжийг буулгах үйл ажиллагааны дүрэм”-ийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-д зааснаар ажил гүйцэтгэх төслийг хамтран батлаагүй;
- Захиалагч болон гүйцэтгэгч байгууллага нь “Барилга байгууламжийг буулгах үйл ажиллагааны дүрэм”-ийн 6 дугаар хэсгийн 6.4-т заасан буулгах ажлын аюулгүй ажиллагааг хангах арга хэмжээнүүд авагдаагүй;
- Барилга байгууламжийг буулгах үйл ажиллагааны дүрмийн БД 20-101-12”-ын 6 дугаар хэсгийн 6.2-т “Буулгах ажлыг гүйцэтгэгч нь тусгай зөвшөөрөл бүхий барилгын мэргэжлийн бусад хуулийн этгээд байна” гэж заасан байна гэснийг зөрчсөн зэрэг зөрчлүүд ихээр гардаг.
Үргэлжлэл бий.