Галын аюулгүй байдлын системийн чанарт нь анхаарах ёстой
“Гон-Ар Констракшн”-ны Мэдээллийн технологи, холбоо дохиолол хариуцсан инженер С.Сайнжаргал
Нийслэл хотын маань өнгө үзэмжийг нэмж, өдөр бүр шинэ барилгууд нэмэгдэхийн хэрээр барилгын компаниудын дундах өрсөлдөөн улам эрчимжиж, илүү чанартай, найдвартай барилга үл хөдлөх хөрөнгийг санал болгодог болжээ.
Гэтэл нэг зүйл дээр сайжирсан зүйл огт харагдсангүй, бүр хөгжсөнгүй ч гэж хэлж болохоор байна. Энэ бол "Галын аюулгүй байдлын систем" юм. Цахилгаан холбоо дохиолол хийж гүйцэтгэдэг, энэ төрлийн бараа материал нийлүүлдэг байгууллагууд болон захиалагчдын аль алинд нь мэдлэг мэдээлэл хангалтгүй байгаагаас ч шалтгаалдаг юм уу, өөр хоорондоо харилцан ойлголцож чадахгүй юм.
Захиалагч талаас дээрх төрлийн бүтээгдэхүүнийг аль болох чанартай, хямдхан байх ёстой гэж шаарддаг, зарим нь бүр бэлгэ тэмдэг төдийхөн хямд төхөөрөмж хүсээд байна. Тэдэнд бол тухайн төхөөрөмж нь ажилладаг эсэх нь огт хамаагүй аж. Мөн зарим хэсэг нь чанартай бөгөөд боломжийн үнэтэйг нь эрэлхийлдэг ч зөв бүтээгдэхүүн сонгон авах мэдлэг дутмаг байдгаас нийтлэг алдаануудыг гаргаж байна.
Ихэнх захиалагчдын амнаас “Би Бээжин яваад ирэхдээ нэг ийм дохиолол аваад ирлээ, үүнийг хямдхан үнээр холбуулчихмаар байна” гэдэг үг гарна. Энэ бол хамгийн муу сонголт юм. Гэтэл Хятадын зах зээл дээр муу бүтээгдэхүүн ч байгаа, сайн нь ч бий. Заавал Европ, АНУ-ынх байх шаардлагагүй л дээ. Хамгийн гол нь захиалагчид олон газар туршигдсан, чанар стандартын шаардлага хангасан, зах зээл дээр тодорхой хэмжээгээр танигдаж чадсан брэнд бүтээгдэхүүнийг сонгоосой.
Нийлүүлэгч, ажил гүйцэтгэгч талыг мөн л хэдэн хэсэгт ангилж үзэх хэрэгтэй. Ихэнхдээ урд хөршийн хямдхан, хялбархан дохиолол төхөөрөмж авах гээд байдаг. Албан ёсны дистрибьюторууд бус, жижиглэн борлуулагчид, Компьютер ланд зэрэг худалдааны төвийнхөн бол хямд бөгөөд түүндээ таарсан тааруухан эд санал болгоно, ихэнх хэрэглэгчдийн хүсэлтээр.
Дараагийн хэсэг нь нөгөө алдарт “Орос школийнхон”-ны БОЛИД, ГРАНД МАГИСТРА гэх мэт систем, дохиоллууд бий. Чанарын хувьд нэг их гологдохооргүй ч, технологийн хөгжил асар хурдассан өнөө цагт яалт ч үгүй л хоцрогдоод байна.
Ер нь галын дохиоллыг “Conventional” /Уламжлалт/ болон “Addressable” /Хаяглагддаг/ гэж хоёр ангилж байгаа орчуулна. (Энд зөвхөн цогц системийг дурдсан болно).
“Хаяглагддаг” гэх систем бий болохоос өмнө бүх галын дохиолол “Уламжлалт” системээр хийгддэг байсан. Энэ нь одоо өөрчлөгдөж байгаа ч, үндсэн зарчим нь бараг хэвээрээ юм. Сайжруулж хөгжүүлснээр “Хаяглагддаг” болсон. Монгол Улсын хувьд уламжлалт систем орж ирснээс хойш шинээр гарсан “Хаяглагддаг” систем рүү шилжиж чадахгүй, нийлүүлэлт хийдэг буюу угсран гүйцэтгэгч байгууллагууд өөрсдийн туршлага, мэдлэгийнхээ хүрээнд “Уламжлалт” системийг л бариад байдаг.
Уламжлалт гэдэгт бидний мэддэгчлэн дээр дурдсан хоёроос гадна бас бус Хятад дохиоллууд багтана. “Болид” буюу манайд хэдийнэ хэрэглэж хэвшсэн Орос галын дохиоллын системийн сүүлийн загварууд нь “хаяглагддаг” болсон ч өнгө үзэмж, программчлалын хувьд бас л дутмаг. Уламжлалт дохиоллын ажиллагааны зарчмын хувьд тухайн барилгад гал гарсан тохиолдолд гал идэвхтэй гарч буй хэсгийг тухайн давхраар нь мэдээлдэг. Харуул 4-р давхарт гал гарсныг мэдэх боловч яг нарийн байршлыг нь тодорхой заагаагүйн улмаас хайж эхэлнэ. Энэ хооронд гал улам идэвхжиж, аюул нэмэгдэнэ. Гал гарсан давхарт буй дуут дохиологчийн мэдээллээр тухайн давхарт байгаа хүмүүсийг аюулгүй газар шилжүүлэх, галыг унтраах боломжтой. Энэ системийн утаа мэдрэгч нь хиншүү, тамхины утааг ялгалгүй дуут дохио өгч орхино. Энэ мэт олон боломж бий ч дэлгэрүүлэн тайлбарлахад хэтэрхий нурших тул алгасав.
“Хаяглагддаг” системийн ерөнхий ажиллах зарчим адил ч илүү олон боломжтой. Эдгээрээс дурдвал, тухайн мэдрэгч бүр өөртөө ямар нэгэн хаяг авах бөгөөд хяналтын самбараас болон гараас программчлах замаар хаяглан тухайн байрлалыг сануулдаг. Гал гарсан тохиолдолд “7-р давхрын 113-р өрөөнөөс” гэх мэтчилэнгээр заана. Мөн мэдрэгчүүд нь дотроо хэд хэд ангилагдана. Газ мэдрэгч, утаа мэдрэгч, дөл мэдрэгч гэх мэтчилэн сүүлийн үед ихэнхдээ хосолмол буюу аль алиныг нь мэдэрдэг мэдрэгчийг дэлхий нийтээр сонгох болсон. Программчлагдаж тохируулга хийгддэг болохоор энэ хэсэгт зөвхөн утаа, нөгөө хэсэгт дөл гэх мэтчилэн тохируулж болдог. Тамхины утаа, хиншүү зэргийг ялгаж чаддаг нь ч бий. Галын аюулыг мэдэрсэн тохиолдолд гал командад шууд мэдээлэх, хяналтын ажилчдад мэдээллийг утсанд нь хүргэх гээд маш олон зүйл бий. Мэдээж “хаяглагддаг” дохиолол уламжлалт дохиоллоос илүү өндөр үнэтэй.
Нийслэл хотын маань өнгө үзэмжийг нэмж, өдөр бүр шинэ барилгууд нэмэгдэхийн хэрээр барилгын компаниудын дундах өрсөлдөөн улам эрчимжиж, илүү чанартай, найдвартай барилга үл хөдлөх хөрөнгийг санал болгодог болжээ.
Гэтэл нэг зүйл дээр сайжирсан зүйл огт харагдсангүй, бүр хөгжсөнгүй ч гэж хэлж болохоор байна. Энэ бол "Галын аюулгүй байдлын систем" юм. Цахилгаан холбоо дохиолол хийж гүйцэтгэдэг, энэ төрлийн бараа материал нийлүүлдэг байгууллагууд болон захиалагчдын аль алинд нь мэдлэг мэдээлэл хангалтгүй байгаагаас ч шалтгаалдаг юм уу, өөр хоорондоо харилцан ойлголцож чадахгүй юм.
Захиалагч талаас дээрх төрлийн бүтээгдэхүүнийг аль болох чанартай, хямдхан байх ёстой гэж шаарддаг, зарим нь бүр бэлгэ тэмдэг төдийхөн хямд төхөөрөмж хүсээд байна. Тэдэнд бол тухайн төхөөрөмж нь ажилладаг эсэх нь огт хамаагүй аж. Мөн зарим хэсэг нь чанартай бөгөөд боломжийн үнэтэйг нь эрэлхийлдэг ч зөв бүтээгдэхүүн сонгон авах мэдлэг дутмаг байдгаас нийтлэг алдаануудыг гаргаж байна.
Ихэнх захиалагчдын амнаас “Би Бээжин яваад ирэхдээ нэг ийм дохиолол аваад ирлээ, үүнийг хямдхан үнээр холбуулчихмаар байна” гэдэг үг гарна. Энэ бол хамгийн муу сонголт юм. Гэтэл Хятадын зах зээл дээр муу бүтээгдэхүүн ч байгаа, сайн нь ч бий. Заавал Европ, АНУ-ынх байх шаардлагагүй л дээ. Хамгийн гол нь захиалагчид олон газар туршигдсан, чанар стандартын шаардлага хангасан, зах зээл дээр тодорхой хэмжээгээр танигдаж чадсан брэнд бүтээгдэхүүнийг сонгоосой.
Нийлүүлэгч, ажил гүйцэтгэгч талыг мөн л хэдэн хэсэгт ангилж үзэх хэрэгтэй. Ихэнхдээ урд хөршийн хямдхан, хялбархан дохиолол төхөөрөмж авах гээд байдаг. Албан ёсны дистрибьюторууд бус, жижиглэн борлуулагчид, Компьютер ланд зэрэг худалдааны төвийнхөн бол хямд бөгөөд түүндээ таарсан тааруухан эд санал болгоно, ихэнх хэрэглэгчдийн хүсэлтээр.
Дараагийн хэсэг нь нөгөө алдарт “Орос школийнхон”-ны БОЛИД, ГРАНД МАГИСТРА гэх мэт систем, дохиоллууд бий. Чанарын хувьд нэг их гологдохооргүй ч, технологийн хөгжил асар хурдассан өнөө цагт яалт ч үгүй л хоцрогдоод байна.
Ер нь галын дохиоллыг “Conventional” /Уламжлалт/ болон “Addressable” /Хаяглагддаг/ гэж хоёр ангилж байгаа орчуулна. (Энд зөвхөн цогц системийг дурдсан болно).
“Хаяглагддаг” гэх систем бий болохоос өмнө бүх галын дохиолол “Уламжлалт” системээр хийгддэг байсан. Энэ нь одоо өөрчлөгдөж байгаа ч, үндсэн зарчим нь бараг хэвээрээ юм. Сайжруулж хөгжүүлснээр “Хаяглагддаг” болсон. Монгол Улсын хувьд уламжлалт систем орж ирснээс хойш шинээр гарсан “Хаяглагддаг” систем рүү шилжиж чадахгүй, нийлүүлэлт хийдэг буюу угсран гүйцэтгэгч байгууллагууд өөрсдийн туршлага, мэдлэгийнхээ хүрээнд “Уламжлалт” системийг л бариад байдаг.
Уламжлалт гэдэгт бидний мэддэгчлэн дээр дурдсан хоёроос гадна бас бус Хятад дохиоллууд багтана. “Болид” буюу манайд хэдийнэ хэрэглэж хэвшсэн Орос галын дохиоллын системийн сүүлийн загварууд нь “хаяглагддаг” болсон ч өнгө үзэмж, программчлалын хувьд бас л дутмаг. Уламжлалт дохиоллын ажиллагааны зарчмын хувьд тухайн барилгад гал гарсан тохиолдолд гал идэвхтэй гарч буй хэсгийг тухайн давхраар нь мэдээлдэг. Харуул 4-р давхарт гал гарсныг мэдэх боловч яг нарийн байршлыг нь тодорхой заагаагүйн улмаас хайж эхэлнэ. Энэ хооронд гал улам идэвхжиж, аюул нэмэгдэнэ. Гал гарсан давхарт буй дуут дохиологчийн мэдээллээр тухайн давхарт байгаа хүмүүсийг аюулгүй газар шилжүүлэх, галыг унтраах боломжтой. Энэ системийн утаа мэдрэгч нь хиншүү, тамхины утааг ялгалгүй дуут дохио өгч орхино. Энэ мэт олон боломж бий ч дэлгэрүүлэн тайлбарлахад хэтэрхий нурших тул алгасав.
“Хаяглагддаг” системийн ерөнхий ажиллах зарчим адил ч илүү олон боломжтой. Эдгээрээс дурдвал, тухайн мэдрэгч бүр өөртөө ямар нэгэн хаяг авах бөгөөд хяналтын самбараас болон гараас программчлах замаар хаяглан тухайн байрлалыг сануулдаг. Гал гарсан тохиолдолд “7-р давхрын 113-р өрөөнөөс” гэх мэтчилэнгээр заана. Мөн мэдрэгчүүд нь дотроо хэд хэд ангилагдана. Газ мэдрэгч, утаа мэдрэгч, дөл мэдрэгч гэх мэтчилэн сүүлийн үед ихэнхдээ хосолмол буюу аль алиныг нь мэдэрдэг мэдрэгчийг дэлхий нийтээр сонгох болсон. Программчлагдаж тохируулга хийгддэг болохоор энэ хэсэгт зөвхөн утаа, нөгөө хэсэгт дөл гэх мэтчилэн тохируулж болдог. Тамхины утаа, хиншүү зэргийг ялгаж чаддаг нь ч бий. Галын аюулыг мэдэрсэн тохиолдолд гал командад шууд мэдээлэх, хяналтын ажилчдад мэдээллийг утсанд нь хүргэх гээд маш олон зүйл бий. Мэдээж “хаяглагддаг” дохиолол уламжлалт дохиоллоос илүү өндөр үнэтэй.
Захиалагч талаас дээрх төрлийн бүтээгдэхүүнийг аль болох чанартай, хямдхан байх ёстой гэж шаарддаг, зарим нь бүр бэлгэ тэмдэг төдийхөн хямд төхөөрөмж хүсээд байна.
Гадны улс орнуудын жишгийг харж байхад галын аюулгүй байдлын системийг Спринклер буюу шүршин унтраах системтэй хослон ажиллуулсан байдаг. Энэхүү спринклерийн системийг манай сантехникийн угсралт хийдэг байгууллагууд угсарч ажиллуулдаг ч бие даан ажилладаг төхөөрөмж сонгосон байдаг /Water pump, Sprinkler/. Галын дөл мэдэрсэн тохиолдолд өөрөө хагарч, ус цацаруулдгаар хийгддэг /Спринклер хошуу нь тодорхой температурт тэлдэг шингэнийг шилэн хошуунд хийсэн байдаг/. Энэхүү системийн хувьд үйлдвэрийн автоматжсан төхөөрөмж байдаг ч үнийн хувьд илүү өндөр, харин бид өөрсдөө автоматжуулан ажиллуулах бүрэн боломжтой.
Дараагийн сэдэв бол Wiring буюу кабел татах тухай юм. Хүмүүс ихэвчлэн олдоц ихтэй, хямд үнэтэйгээр нь UTP кабел татчихдаг. Үндсэн зарчмын хувьд SERIAL холболтод “Twisted pair” буюу эрчлүүртэй хос кабел байх ёстой. Энэ нь синусойд дохиог хадгалан илүү хол зайд явах юм л даа. Мэдээж кабелын голч тодорхой стандарт бүхий байх ёстой. UTP кабелыг ашиглахад мөн л дутмаг зүйл ихтэй. Энэ кабел нь мэдээлэл дамжуулалтад ашиглагдахдаа тодорхой зайны хязгаартай бөгөөд галын аюулын үед галд тэсвэр муутай байдаг. Галын дохиололд ашиглагддаг тусгай зориулалтын утас, галд тэсвэр бүхий голч өргөнтэй кабел байдаг ч UTP кабелаас арай өндөр үнэтэй тул ашиглах нь ховор байдаг.
Дараагийн нэг хэсэг нь Европ, АНУ-аас оруулж ирсэн өндөр үнэтэй, алдартай брэндийн дохиоллууд юм. Ажиллах зарчим болон чанарын хувьд маргаангүй сайн ч, нэг ширхэг мэдрэгч 50-80 орчим долларын үнэтэй байгаа. Томоохон барилгад ойролцоогоор 300-600 ширхгийг хэрэглэнэ гэж тооцвол нэлээд өндөр дүн гарах вий. Гэвч хэдий өндөр чанартай ч, үүнийг худалдаж авдаг нь тун цөөхөн.
Боловсон хүчний хувьд барилга угсралтын компаниуд холбоо дохиоллын ажлыг ихэнхдээ цахилгааны инженерт хариуцуулах хандлагатай байдаг. Мэдээж нарийн мэргэжлийн хүн биш тул нэг их сайхан ярьдаг нөхрийн үгэнд итгэж түүний санал болгосон нэг байгууллагыг сонгон удирдлагадаа санал болгоно. Гэвч захиралд инженерийн танилцуулсан компани болон брэнд таалагдахгүй бол дахин хайна. Ингээд эрэл сурал болж байтал хадам ээжийн, хүргэн ахын, найзын, төрсөн дүүгийн хүүхэд гэх нэг нөхөр гарч ирээд “би хийнэ, би чадна” гээд л хямд үнэ хэлээд тохиролцож орхино доо. Дараа нь болох процесс ойлгомжтой байх. Ер нь хяналтын камер автоматжуулалт гээд бүгдэд нь адилхан тулгарч буй асуудлууд байна. Цахилгаан дээр ч бий. Та бүхэнд бага ч болов мэдээлэл, эргэцүүллийг өгөх байх хэмээн найдаж энэхүү нийтлэлийг бичлээ.
Энэ бүхний эцэст хэлэхэд, хүний амь нас, эд хөрөнгө, үнэт зүйлтэй холбоотой учир галын аюулгүй байдлын систем, дохиолол хамгаалалтад анхаарч, тусгай мэргэжилтнийг нь авч албан ёсоор ажиллуулж, чанартай бөгөөд оновчтой дохиоллын системийг нь суурилуулж, хариуцлагатай хандах цаг нь болжээ гэж хэлье.