Засгийн газрын бодит амьдралаас хамгийн тасархай, боловсролын салбарын суурь хөрсөнд бууж мэдрээгүй бодлого, хөрөнгө оруулалтуудын нэг бол их дээд сургуулиудын оюутнуудад  зориулсан сургалтын төлбөрийн зээл хэмээх хөрөнгө мөнгө үрэх үр ашиггүй шийдвэр гарч байсантай холбоотой санаа юм. Шийдвэр хэрэгжвэл банк мөнгө олгоно. Харин хэнд?

  Өнөөгийн энэ нөхцөл байдалд хувийн дээд сургуулиудад суралцаж буй оюутнуудын ерөнхий мэдлэг, суурь боловсролын түвшин ба 18 нас хүрсэн залуучууд хэрхэн суралцаж, төлөвшин тогтож байгаа, сургуулиудын сургалтын арга барил, тэдний нийтлэг бодлогын талаар эхлээд сайтар судалж мэдэх, зохих судалгаатай байх явдал чухал болоод байна. Тухайн сургуулийн боловсролын бодлого хариуцсан албан тушаалтан, хариуцлагатай ажилтнууд тодорхой ойлголт судалгаатай байдаг гэдэгт итгэнэм.

  Их дээд сургуулийн виза карттай эдгээр олон мянган залуус зүгээр цагийг үр ашиггүй үгүй хийж, эцэг эхийн ноолуурын хэдэн төгрөг, татвар төлдөг нийт хүмүүс, улсын хөрөнгийг дэмий үрэн таран хийж байгаа нь өнөөгийн хөгжлийн бас нэгэн чөдөр тушаа нь байж ч мэднэ. Эх орны бүтээн байгуулалт, эр цэргийн алба зэрэг залуу насны эрч хүчийг сорьж, хөдөлмөрийн үр шимийг хүртэн, түүгээр төлөвшин хөгжих боломж бишгүйдээ л бий. 20 жил ачигч хийсэн хүний яриаг сонсож, үйл хөдлөл, ааш араншин, аж байдлыг нь харж л байлаа.

  XIX зууны алдарт нэгэн философич “Хөдөлмөр хүнийг бий болгосон” гэж хэлжээ. Гэтэл ихэнх оюутан залуус сэтгэн бодох, дүгнэх чадвар ерөнхий мэдлэгийн түвшингээрээ туйлын сул дорой, улс төр, нийгмийн хамгийн идэвхгүй хэсэг болчихоод байдаг. Үүнээс гадна үлдсэн хэдэн хувь нь ямар байдгийг бодож үзэхээс аймаар. Нэгэнт тодорхой яригдсан зүйл, төрийн албанд шинээр орж, алба хашиж байгаа зарим төгсөгчид олигтойхон компанийн жижүүр хийх чадамжгүй байгаа тухай нэлээд өндөр түвшинд яригдаж, хэвлэл, радио, телевизээр цөөнгүй цацагдсан билээ. Чанаргүй дипломтой, 10 үгнээс хоёрыг нь алдаатай бичдэг эдгээр хүмүүсийг мөнгөний төлөө, бизнесийг эн тэргүүнд тавьсан хувийн тодотголтой сургуулиуд жилд хэдэн мянгаар нь бэлтгэсээр байна.

  Сургалтын төлбөрийн энэ олон тэрбумын хөрөнгө мөнгөний тал нь биш гэхэд ядаж гуравны нэг нь оюутнуудын сурч боловсрох, амралт чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх, сургалтын материаллаг баазыг сайжруулах, багш ажилчдын нийгмийн асуудал, дотуур байр болон хичээлийн байрны хүрэлцээ, тохижилт, ногоон байгууламж, зам талбай, авто зогсоол, сургуулийн гадна дотор орчны орон зайн зохион байгуулалт, үүдний хэсгийн хүлээн авах танхим гээд дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлэх зэрэг орчин цагийн нийгэм,  соёл боловсролын байгууллагын хэрэгцээ шаардлагад зориулагдахгүй байгаа нь харамсалтай. Зориулалтын бус эдгээр мөнгө хувь хүний гараар дамжин хаа хол барилга, авто зам, гүүр, шугам сүлжээгээр дамжин нэг ёсондоо мөнгө угаах хэлбэр болдог ажээ. Ийм байхад чанартай сургалт, чадварлаг боловсон хүчний тухай ярихад хэцүү л дээ.

  Төрийн бодлого зохицуулалтаар яаралтай арга хэмжээ авах цаг хэдийн болсныг онцгой анхаарах хэрэгтэй. Энэ талаар тодорхой нэртэй, тоо баримтууд бодит жишээг маш амархан дурдаж болно. Тооноос чанар гэсэн “өнгөрсөн” цагийн зорилтын оронд одоо тоо эцэст нь мөнгө гэдэг санааг хэрэгжүүлэх болжээ. Багш нарын цалингийн фондыг аль болох багасгаж хэмнэх чиглэл баримтлах, гадна сүлжээний цооногоор муу ус хальсан төдийд ч хичээл бүтэн өдрөөр хаагдах, жилийн эцсийн хичээлийг бүр 2-3 долоо хоногийн өмнө хаах, төлбөрөө төлсөн бол “В”-гээс дээш үнэлгээтэй дипломын төслөө хамгаалах ёстой гээд бичигдээгүй олон дүрэм журам хэрэгждэгийг хүн бүр мэдэхгүй. Тиймээс ихэнх оюутнууд суух ёстой хичээлийнхээ 50-иас илүү хувьд нь суудаггүй. Эцсийн эцэст хувийн дээд сургуулийн “D”, “С” үнэлгээтэй дипломтой бүх төрлийн мэргэжилтнүүд Монгол Улсын ирээдүй мөн үү?!

  Энгийнээр бодвол хэн нэгэн хүнд, хөнгөн, хүнсний үйлдвэр хүний хэрэгцээ хангахгүй, чанаргүй, бүр цаашилбал хортой бүтээгдэхүүн нийлүүлбэл уг байгууллагад хариуцлага тооцож үйлдвэрлэлийг зогсооно. Харин дээрх байдлыг гэмт хэрэг гэж үзэж болох талтай ч дээд боловсролын сургалтын өнөөгийн бодит байдал нэг иймэрхүү байгааг амьдрал дээр бэлхнээ харж болно. Муу хүн гэж байдаггүй гэж ярьж, сургадаг. Тэгвэл тэднийг хэн, хаана бэлтгээд байна, учир нь юунд байна вэ? Ер нь энэ бүхний эхлэл нь мэргэжлийн боловсролын өмнөх сургалт, хүмүүжилтэй шууд хамаатай, тэндээс улбаатай. Шарын шашны гүн ухаан туйлдаа хүртэл хөгжсөн өнгөрсөн зууны уламжлалаас суралцахгүй ч Япон, Сингапур зэрэг сургалтын түвшин, оюунлаг байдлаараа дэлхийд 1, 2-р байрт бичигддэг Ази маягийн сургалтын системтэй орнуудын туршлагыг сургалтандаа илүү тусгах шаардлагатай.

  Өмнөх 90 жилийн бүхнээ, уламжлалаа гээсэн чигээрээ явах боломжгүй болсныг өнөөгийн байдал харуулсаар буй. Тэгвэл Япон маягийн сургалтын арга барилтай сургуульд сурагчийг эхлээд зөв сууж суралуулахаас бүх зүйл эхэлдэг аж. Манай багачуул их чанга дуугаар хашхирч, дураараа чарладаг болсныг ахмадууд анзаарч байгаа биз ээ. Энэ нь ямар нэгэн зүйлийг үл зөвшөөрөх, өөрийн хүсэл бодлыг хүнд хүчээр тулгах гэсэн хүлээцгүй хүмүүжлийн доголдол юм. Гэтэл гадны зарим орны хүүхдүүдийг харахад их л тайван дөлгөөн санагдах юм. Хүн болох багаасаа хүлэг болох унаганаасаа гэдэг. Хүүхдийн хүмүүжил боловсролд хар багаас нь анхаарч тэдэнд туйлын ойр байх, гэр бүлийн тал бүрийн эерэг нөлөө сургаал чухал болохыг хэлээд байгаа бус уу.

  “Номыг нь сурахгүй бол номхныг нь сур” гэдэг ардын мэргэн сургаал “Сур, сур бас дахин сур” гэдэг үгнээс илүү үнэ цэнэтэй болох нь энэ үгээр нотлогдож байна. Эхлээд бүх талын зөв хүмүүжлийг авчихаад дараа нь онц дүнгээ дураараа авч болно шүү дээ. Үүнээс цаашлаад өөр нэгэн онцгой зүйл болох сургууль, бага насныханд үзүүлэх гэр бүл эцэг эх, ойр дотны хүмүүсийн үе залгамжилсан мэргэжлийн нөлөө, уламжлал хүүхдүүд, оюутан залуусын цаашдын чиг баримжаа, арга барилаа зөв олох, хурдан дадлагажих, амжилттай суралцах, төлөвшин тогтох, өсөн дээшлэхэд үр дүн сайтай болохыг их, дээд сургуулийн сургалтын байдал, судалгаа, дүгнэлт харуулсаар байна. Ядаж л тэдний гэрт ганц хоёр ширхэг мэргэжлийн сэтгүүл байгаа шүү дээ.

  Эхний жил гаруй хугацаанд зарим төрлийн нарийн мэргэжлийн ангийн оюутнуудад хэлний сургалт, товч тайлбар толь тайлбарлах, үг цээжлүүлэхэд зориулагддаг гэхэд илүүдэхгүй. Манан дунд л явж өнгөрдөг. Энгийн хөдөө аж ахуйн ажилтнаас шууд нарийн мэргэжлийн зохион бүтээгч инженер болох боломжтой ч өнөөдрийн түвшинд бол зайлшгүй авч үзэх, бодох л хэрэгтэй зүйл. Тоо муу боддог, зураг зурж чаддаггүй хүүхэд инженер болох огт боломжгүй. Хажуугаар нь мэргэжлийн өмнөх түвшний сургалт тааруу, ном уншихгүй, эх хэлээ муухан мэддэг зэрэг нь асар их хүндрэл учруулдаг. Нийгэмд эрэлт хэрэгцээтэй мэргэжил сонгох, цаашдын амьдралын гараа, ганц олдох алтан боломжоо алдаж, мэдээллийн сувгуудаар цацагдах олон янзын учир утгагүй сурталчилгаанд итгэхээс гадна эхлээд яаж суралцах, суралцах боломж, орчин, сургуулийн бодит чадамж, мэргэжлийн уламжлал, уг сурвалж, худлаа ухуулгаас зайлсхийх гээд амин гол зүйлсийг сургууль төгсөгчид, дийлэнх эцэг эхчүүд бараг мэддэггүй.

  Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр яамны хариуцлагатай мэргэжилтүүд болон бусад учир мэдэх олон хүмүүс 400-450-иас доош ЭЕШ-ын оноотой хүүхдүүдийг их, дээд сургуульд элсүүлэхгүй байх тухай, тэднийг улс орны бүтээн байгуулалтад оролцуулах нь аль аль талдаа хувь хүний хөдөлмөрийн хүмүүжил, улс орны хөгжил дэвшилд ач тустай болохыг сануулсаар байна. Гэтэл дээрх сургуулиуд жинхэнэ “мөнгө цагаан, нүд улаан” гэдгийн үлгэрээр шууд элсүүлэн авч, дараа нь хэн хэнийхээ тарыг таниж, мөнгөний хэрүүл болдог ажээ.

  Мөн ялуу, дам нуруу, мөгийн хавтан, гонх, тэнхлэг, улаан шугам гэх мэт маш энгийн зүйлсийг хооронд нь сайтар ялгаж ойлгохгүй хүн мэргэжлийн англи хэл заах, шугам зургийн бакалавр зэрэгтэй багш уран зургийн хичээл орсон нэр зүүх үзэгдлүүд зарим сургуульд байсаар. Тэгвэл олон улсад өндөр нэр хүндтэй Москвагийн их сургуулийн хэд хэдэн доктор, профессорууд болон Монгол Улсын төрийн шагналт, ардын зураач эрхмээс зураас тавих урлагийн “А” үсэг сурч байсан үе саяхан мэт. Орчин үеийн дээд сургуулийн багш нарын мэдлэг боловсролын түвшин туйлын өндөр, заах арга сайтай, өөрийн өвөрмөц онцлог арга барилтай, үйл ажиллагааны уян хатан чадвартай, удаан хугацааны турш үйлдвэрлэлийн дадлага туршлага хуримтлуулсан, магистраас доошгүй цолтой, хоёроос доошгүй гадаад хэл эзэмшиж, гадаад орнуудаар явж нүд тайлж юм үзсэн нэгэн байх ёстой.

  Нийгэм тэр аяараа мөнгөний тухай ярьж байна. Амралт гэж хийж байгаа ажлаа түр сольж хийхийг хэлдэг гэдэг дээ. Тэгвэл өөр сэдвээр хүмүүжил, боловсролын талаар ямар чухал арга хэмжээ авах, соёл урлаг, шинжлэх ухаан, сургалтын систем, орчин үеийн техник технологи, биеийн тамир, спорт болон дэлхий ертөнцийн түмэн гайхамшгийн тухай ярилцаж болно. “Монгол хүн Монголын баялаг” ч гэх шиг сүржин томъёолол. Тэгвэл жинхэнэ баялаг ямар байх вэ? Зарим сургууль 3-р сарын сүүлчээр халаалтаа хэсэгчлэн хааж байгаа явдал нь хэний эсрэг, юуны төлөө байгаа нь ойлгомжтой харагдана. Бидний амьдардаг орон байранд хэдэн цагаар ч болов ийм асуудал гарвал улсын хэмжээний дуулиан дэгдэнэ биз дээ.

  Хүний суурь хүмүүжилд нөлөөлөх үүнтэй холбоотой асар олон хүчин зүйл байх аж. Нийт иргэдийн, ялангуяа хүүхэд залуусын хүмүүжил сэтгэл санаанд хуурай өвсний түймэр мэт хурдтай нөлөөлж буй нэгэн үзэгдэл нь сүүлийн 20 гаруй жил телевизийн бүх сувгаар улиг болтол гаргаж байгаа гадаадын олон ангит кинонууд гэдгийг хүмүүс мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг өнгөрөх. Энэ бол ихээхэн хор уршигтай зүйл, нийгмийн амин чухал асуудлуудаас анхаарал хөндийрүүлж харийн хуурамч соёлд хоосон автахад уриалан дуудаж байгаа явдал. Зарим эцэг эхчүүд хүүхдээ энэ бүхнийг үзэхийг хатуу хориглодог болсныг анхаарах ёстой юм. Бид еврази царайтай, Монгол уламжлал, зан заншил, ёс журмаа хүндлэн дээдэлдэг, төлөв түвшин, дэлхий дахины соёл урлагийн сонгодог төрлүүдийг хүндэтгэн үздэг ард түмэн билээ. Энд дуучин н.Ганхуягийн явуулж байгаа нэвтрүүлгийн утга санааг эргэцүүлэн бодоход илүүдэхгүй биз ээ. Алийг нь дуурайх, алийг нь гээх, хэнээс үлгэр жишээ авахаа бодох ёстой цаг хэдийнээ болсон байна шүү.


Г.Очирдорж