Нарны шууд тусгал буюу инсоляцийн хэрэгцээ, шаардлага

    Нарны шууд тусгал буюу инсоляци нь хүний бие организмд өгүүлж баршгүй ач холбогдолтой. Нарны шууд тусгал нь дулааны энергийг үүсгэж, нян бактерийг устгадаг, хүний сэтгэл санаа, физиологийн байдалд эерэгээр нөлөөлдөг эрүүл ахуйн чухал хүчин зүйл бөгөөд орон сууц, олон нийтийн барилгад болон тэдгээрийн орчны нутаг дэвсгэрт зайлшгүй шаардлагатай байдаг.
 
   Дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагаст оршдог манай орны хувьд барилга нь нарны шууд тусгал үздэггүй, өрөө нь харанхуй, чийгтэй, зэврүүн байдаг бөгөөд ийм өрөөнд удаан хугацаагаар амьдарсан хүний сэтгэл санаа хямарч (депресст орж), тав тухгүй байдал үүсч, эцэст нь эрүүл мэндэд нь сөрөг нөлөө үзүүлж, элдэв өвчин тусах эрсдэл үүсдэг. Ялангуяа гэр орноосоо гарч чаддаггүй, өндөр настан, удаан хугацаагаар өвдсөн хэвтрийн хүн, нялх балчир хүүхдэд энэ нь мэдэгдэхүйц муу нөлөөтэй.
 
Нарны шууд тусгалын үргэлжлэх хугацааны (инсоляцийн) норм:
 
   Дээрх асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд айлын сууцны өрөө, хүүхдийн цэцэрлэгийн анги, сургуулийн танхим, ялангуяа бага ангиуд, эмнэлгийн өвчтөн хэвтэж эмчлүүлэх тасаг, оршин суугчдын амрах, нарлах, хүүхдийн тоглоомын талбай, спортоор хичээллэх талбай, сургууль, цэцэрлэгийн амрах, тоглох талбай, биеийн тамирын талбай, өвчтөнүүдийн амрах, нарлаж салхилах талбайд нарны шууд тусгал заавал тусаж байх хугацааг нормчилж, “Орон сууц, олон нийтийн барилга, сууцны барилгажилтын бүсийн нарны тусгалын хангамж” БНбД 23-04-07-г Монгол улсын Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2007 оны 179 тоот тушаалаар баталж мөрдүүлж байна.
 
   Энэхүү нормыг шинээр төлөвлөх, шинэчилж өөрчлөх, хот суурин, хороолол болон орон сууц, олон нийтийн барилгад газар олгох, архитектур төлөвлөлтийн даалгавар гаргах, зураг төсөл боловсруулах, магадлал хийх явцад заавал дагаж мөрдөх ёстой. Ийнхүү нарны тусгалын үргэлжлэх хугацааг нормчлох нь түүний эерэг ба сөрөг үйлчлэлийг хүний эрүүл мэндэд зүй зохистойгоор зохицуулах ач холбогдолтой. 

 
   Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үзүүлэх нарны гэрлийн шууд тусгалын ерөнхий эрүүл мэндийн, сэтгэлзүй-физиологийн, нян эсэргүүцлийн болон дулааны үр ашигтай нөлөө нь нарны гэрлийн цацраг тасралтгүй тусах хугацаа өдөрт 2-3 цаг байхад хангагдана. Нормчлолыг хавар-намрын улиралд нарны гэрэл тусах хугацаагаар тооцох ба тухайн орон нутгийн байршил, байгаль цаг агаарын болон барилгажилтын онцлогийг тусган тооцно. Барилгыг эдэлбэр газарт байрлуулахдаа өөр барилгад сүүдэрлэгдэхээргүй байрлуулахын хамт зэрэгцээ барилгыг, оршин суугчдын амрах, хүүхэд тоглох талбайг сүүдэрлэхгүйгээр байрлуулах, доторх төлөвлөлтийг хийхдээ өрөө тасалгааны цонхоор нар тусах норматив хугацааг хангуулахаар барилгуудын хоорондох зайг хангалттай байрлуулж, төлөвлөх хэрэгтэй байдаг.
 
   Орон сууцны гурав хүртэлх өрөөтэй айлын сууцанд 1 өрөөний цонхоор тусах нарны шууд тусгалын үргэлжлэх хугацаа Улаанбаатар хотод хавар, намрын өдөр шөнө тэнцэх өдөр буюу 3 сарын 22 ба 9 сарын 22-нд 2 цагаас багагүй байна. 4 ба түүнээс олон өрөөтэй сууцны 2 өрөөнд энэхүү норм хангагдаж байх ёстой. Улаанбаатар хот нь хойд өргөргийн 48 градуст орших бөгөөд үүнээс хойш орших хотуудад энэ хугацааг хагас цагаар нэмэгдүүлж тооцно. Өөрөөр хэлбэл, Дархан, Эрдэнэт, Булган, Мөрөн, Сүхбаатар (Сэлэнгэ), Ховд, Улаангом, Өлгий, Чойбалсан хотуудад 2,5 цагаас багагүй хугацаагаар нар үзэхээр төлөвлөх ёстой.
 
   Хүүхдийн цэцэрлэг ба яслийн ангийн өрөө, сургуулийн бага ангийн сурагчид хичээллэх анги танхимууд, дотуур байрны унтлагын өрөөний 60 хувьд, эрүүл мэнд, эмчлэн сэргийлэх байгууллага, амралт сувиллын газруудын үндсэн үүргийн өрөө тасалгаанд цонхоор тусах нарны шууд тусгалын хугацаа нормчлогдсон улиралд 3 цагаас багагүй байна.
 
   Мөн дээрх барилгуудын нутаг дэвсгэр дээр болон орон сууцны барилгын эдэлбэр газарт байгаа амрах, тоглох, нарлах талбай болон спорт, биеийн тамирын талбай, сургуулийн туршилтын талбайд нарны шууд тусгалын үргэлжлэх хугацаа нормчлогдсон улиралд ХӨ 48 градусаас өмнө орших нутагт 2 цагаас багагүй, хойш орших нутагт 2,5 цагаас багагүй байна.
 
Нарны шууд тусгалын (инсоляцийн) нормыг зөрчиж байгаа нь:
 
  Сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатар хотод барилгажилтын нягтралыг нэмэгдүүлэн орон сууцны хорооллын дундах талбайд барилга барьж, айлын цонх болон хорооллын нутаг дэвсгэрт нар тусах хугацааг богиносгох, зарим тохиолдолд нарны шууд тусгалыг бүрэн хэмжээгээр хаах зэргээр оршин суугчдын амьдрах нөхцөлийг муутгах явдал газар авсаар байна. Мөн шинээр баригдаж буй орон сууцны барилга, хотхон, хорооллуудад энэхүү норм дүрмийн хангалтыг хэрэгжүүлэх явдал ихээхэн сул байна.

   Хөрөнгө оруулагчдын зүгээс жижиг талбай дээр нормоос хэтэрсэн олон барилга шахуу байрлуулах, эдэлбэр газраа сул орон зайгүй болтол нь ашиглах шуналд хөтлөгдөн, архитектор, зураг төсөлчдийг ч шахалтанд оруулдаг. Нөгөө талаар, архитектор, зураг төсөлчид нь өөрсдөө нормоо мэдэхгүйгээс, мэдсэн ч захиалагчдын аманд орж, нормоос хэтрүүлэн барилгажилтын нягтралыг нэмэгдүүлж байна. Ингэснээр иргэд, орон сууц худалдан авагчид, сургууль цэцэрлэгийн хүүхэд багачууд, эмнэлгийн өвчтөнүүд хохирч байна.

 
   Өргөргийн дагуу байрлалтай орон сууцны барилгуудыг хэт өргөн төлөвлөж, давхартаа олон айл багтаах гэж коридорын системтэй хийснээс болж, коридорын хойд талаар байрлалтай айлын сууцнуудын бүх цонх хойшоо харж буй нь энэхүү нормыг ноцтой зөрчиж байгаа хэрэг юм.
 
   Ийм зөрчилтэй барилгуудын эскиз батлагдаж, ажлын зураг нь магадлал хийгдэн гарч, барилга нь баригдаж, улсын комисс ашиглалтад хүлээн авсаар байна. Эдгээр жишээ нь уг норм дүрмийг баримталж ажиллах ёстой архитекторууд ч, норм дүрмийг хангуулахад хяналт тавих үүрэгтэй Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газар, Барилгын хөгжлийн төвийн Магадлалын хэлтэс, барилгыг ашиглалтад хүлээн авч буй улсын комисс ч шат шатандаа үүргээ биелүүлэхгүй байгааг харуулж байна.
 
   Иргэдэд энэ талын мэдлэг боловсрол дутмаг байгаагаас норм зөрчиж баригдсан, нарны шууд тусгал үзэх боломжгүй орон сууцыг худалдан авч байна. Нарны шууд тусгалын үргэлжлэх хугацаа нь нормдоо хүрэхгүй, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн барилгууд ашиглалтад орсон хэвээр. Иймд иргэд худалдан авч байгаа орон сууцанд, хүүхдийн тоглоомын талбайд нарны шууд тусгалын үргэлжлэх хугацааны норм хангагдаж байгаа эсэхийг анхаарах, эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэгийн барилга бариулж байгаа байгууллагууд зураг төсөл хийлгэх явцдаа дээрх норм дүрмийг баримтлахад анхаарах хэрэгтэй. Иргэд өөрийн амьдрах орчны чанарыг дээшлүүлэхэд анхаарал тавьж, зөрчилтэй барилгуудыг худалдаж авахаа боливол энэ мэт алдаа дутагдал арилах буй заа.
 
Нарны шууд тусгалын хэмжээ хэтэрснээс үүсэх сөрөг нөлөөллөөс хамгаалах
 
   Нарны шууд тусгал нь хүний эрүүл мэнд, сэтгэл санаанд эерэг нөлөө үзүүлэх боловч хэмжээ нь хэтэрвэл хүний даралт ихдэх, толгой өвдөх, зүрх судасны өвчтэй хүмүүст муугаар нөлөөлөх, эд юмсыг гандааж өнгө алдуулах, өгөршүүлж хэврэгшүүлэх зэрэг сөрөг талтай. Иймд нарны шууд тусгал хэтэрснээс үүсэх хэт халалтыг хязгаарлахын тулд төлөвлөлтийн янз бүрийн аргууд хэрэглэдэг. Ялангуяа манай орны өмнөд хэсэгт баригдах барилгууд болон шилэн фасадтай барилга, баруун тийшээ харсан цонхтой барилгад сүүдэрлэх элементүүдийг тусгах, цонх, тагтны хаалт хийх, сэрүүцүүлэх  төхөөрөмж тавих, эдэлбэр газрыг нь болон явган замыг сүүдрэвчээр халхлах, таримал мод тарих зэрэг арга хэмжээ тусгах шаардлагуудыг нормчилж өгсөн байдаг.
 
Инсоляци нормдоо хүрч байгаа эсэхийг хэрхэн тодорхойлох вэ?
 
   Нарны шууд тусгалын үргэлжлэх хугацаа нормын шаардлагад хүрч байгаа эсэхийг бодит ажиглалт, хэмжилтээр тогтоож болно. Энэ нь нормчлогдсон өдөр нарны цацраг ямар нэгэн байшин барилга, хөндлөнгийн саадад халхлагдахгүйгээр цонхоор шууд тусаж эхлэх болон дуусах хугацааг тэмдэглэж, үргэлжилсэн хугацааг тодорхойлно гэсэн үг. Гэтэл энэ арга нь барилга баригдаагүй байхад хэрэглэх боломжгүй бөгөөд ихэвчлэн барилга баригдахаас өмнө зураг төслийн шатанд тодорхойлох шаардлагатай болдог. Энэхүү нормд нарны шууд тусгалын үргэлжлэх хугацааг төслийн шатанд тодорхойлох, нарны карт, диаграмм, график бүхий аргачилсан зааврыг хавсаргасан байдаг.

 
Монгол Улсын Зөвлөх архитектор                              Д.Цэвэлмаа