Монгол Улсад барилгын зураг төслийн байгууллага үүсэн байгуулагдсаны 90 жилийн ой тохиож буй  энэ үед салбартаа өндөр нэр хүндтэй, хойч үедээ үлгэр дуурайлал болон ажилласаар буй нэгэн эрхмийг сэтгүүлийн Дугаарын зочин буландаа урьж ярилцлаа.

- Юуны өмнө танд Монгол улсад барилгын салбар үүсч хөгжсөний 90 жил, Барилгын зураг төслийн байгууллага байгуулагдсаны 90 жилийн ойн мэндийг хүргээд, Алтан гадас одонгоор энгэрээ мялаалгасанд баяр хүргэе.

- Баярлалаа.

- Барилгын зураг төслийн инженер болсон дурсамж ярианаас тань ярилцлагаа эхэлье.

- Би 1968 онд Барилгын техникум төгсөөд, Улсын Барилгын зургийн институтэд бага техникчээр ажиллаж эхэлснээс хойш эдүүгээ 50 шахам жилийг ардаа орхихдоо мэргэжилдээ үнэнч сэтгэлтэй хандсаар 70 насны босгон дээр дажгүй нэг гараад ирлээ. УБЗТИ-д ажиллаж байхдаа бага техникчээс инженер, ерөнхий мэргэжилтэн, техникийн удирдагч зэрэг ажил үүрэг гүйцэтгэж байхдаа тэр үеийн ахмад ажилтнуудын мэдлэг туршлагаас жаахан юм суралцаж, гадарладаг болсны хүчинд өнөөг хүртэл өөрийгөө мэдэхгүй ч данстай явна. 1968 оны үеийн Зургийн институтийг өнөөгийн цаг үетэй харьцуулбал маш сонин дүр зураг харагдана. Одооны залуучуудад их л сонин сонсогдох байх. Компьютер байтугай жижиг тооны машин ч байгаагүй үе шүү дээ. Логарифм шугамаар л тооцоо хийж, заримдаа сампин ч хэрэглэх явдал гарч байсан даа.

Дараа нь гараар эргүүлж байж тооцоо, үр дүнгээ гаргадаг, бараг 5 кг жинтэй зөөврийн механик машин ашигладаг болж билээ. Гүйдэг модон шугамаар, модон харандааг зүлгүүрэнд үрж, маш нарийн болтол нь үзүүрлэж байгаад зургаа зурдаг байв. Харандааны үзүүр элэгдэхээр хэдхэн минутын дараа дахиад л үзүүрлэдэг байв. Хэвлэлтийн хувьд бидний зурсан зургийг калькан дээр хуулж, гэрэл мэдрэх боломжтой болгосны дараа аммиакаар хордуулан гэрэл өгөх замаар бүхэл бүтэн хуйлмал зураг болгосны дараа нөгөөх зургийг “дэвтэрлэгч” ажилтнууд нэг бүрчлэн тасдан авч альбом болгон бэлддэг байсан. Одооныхтой зүйрлэхэд гар ажиллагаа харьцангуй ихтэй, цаг хугацаа их шаардсан, хөдөлмөрийн бүтээмж багатай тийм л цаг үеийн бүтээгдэхүүн байжээ. 1990-ээд оноос л шинэ тоног төхөөрөмжүүд, компьютер ашигласан тооцооны программууд нэвтэрч, зураг төслөө хурдан шуурхай гүйцэтгэх боломжтой болсон.

Барилгын зураг төсөл зохиогч бол цэвэр математикт суурилсан мэргэжил. Тиймээс нэг барилгын тооцооллыг хэдэн сараар ажиллаж, олон хуудас тооцоо гаргаж байж үр дүнг нь хүртдэг байлаа. Одоогийн программуудад схемүүдээ боловсруулаад, өгөгдлүүдээ хийгээд л үр дүнг нь гаргадаг болсон. Гэтэл өмнө нь үүнийг гар аргаар, цаас харандаагаар гүйцэтгэж байсан шүү дээ.

- Барилгын зураг төсөл зохиогч хүний баримтлах гол зарчим, онцлог чадвар нь юу байх ёстой вэ?

- Ер нь барилгын салбарын мэргэжилтэн гэдэг иргэдийг аюулгүй, тохилог орчинд амьдрах нөхцөлийг бий болгоход л зориулагдсан мэргэжил байх л даа. Зарим хүмүүсийн хувьд барилгын зураг төсөл зохионо гэдэг их амар хялбар ажил мэт ойлгох хандлага бий. Өвчтөнийхөө амийг аврах гээд мэс засал хийж буй эмчээс ч илүү өндөр хариуцлагыг зураг төслийн инженер хүн үүрч байдаг гээд хэлэхэд буруутахгүй байх.  

Барилгын инженер хүн тухайн барилгыг газар хөдлөлийн хэдэн баллд бай хамаагүй тохирсон тооцоог нь хийснээр уг барилга нь хэдэн см хазайх, хэдэн см мушгирах, хэдэн см суух, хэдэн см ан цав үүсэх зэрэг олон үр дүнг олж тогтоон, түүгээрээ тооцоолж хийцэлдэг харицлагатай ажил үүрэг эрхэлдэг хүмүүс.

- Өнгөрсөн хугацаанд та өөрийн бүтээсэн томоохон гэж болох зарим төслүүдээс дурдвал...

- Би өөрийгөө их азтай хүн гэж боддог. Яагаад гэхээр Улаанбаатар хотын төвийн бүст баригдсан засаг захиргааны гол барилгуудын ажилд оролцох завшаан надад тохиосон. Төрийн ёслол хүндэтгэлийн өргөөг барих ажилд оролцож, өндөр ур чадвар, туршлагатай олон сайхан инженерүүдийнхээ хамт зураг төсөл зохиогч инженерээр ажиллаж байлаа. Улаанбаатар хотын Ардын банк гэдэг нэрээр анх байгуулагдсан, одоогийн Улаанбаатар хотын банкны өндөр шилэн барилгын зураг төсөл дээр мөн ажилласан. Дараа нь Хотын захиргааны Хангарьд ордон, МАН-ын Тусгаар тогтнолын ордон, “NCD Group”-ийн “River Garden” хотхон, “Цэцээ Гүн”, “Time Square”, түүний доторх хоёр давхар гражийн барилга байгууламж гээд хожуу баригдсан нэлээд олон барилгын зураг төслийн ажлыг гүйцэтгэж, оролцож ажиллаа. Хотдоо өнгө үзэмж нэмсэн энэ мэт барилгын ажилд туршлагатай, мундаг олон архитекторууд инженер, мэргэжилтнүүдтэйгээ хамт ажилласандаа баярлаж, бахархаж явдаг даа.

Бас нэгэн азтай тохиол маань Улсын барилгын зургийн төв институт хэмээх том айлд ажиллаж байхдаа 1988 онд ЗХУ-ын Арменд газар хөдлөх үеэр томилолтоор очиж, сургууль цэцэрлэгийн барилгын зураг төсөл дээр ажилласан явдал. Гадаад улс орнуудад зураг төсөл хийх цөөн боломжуудын нэг надад тохиосонд баярладаг. Тэртээ 1968 оноос хойш өдийг хүртэл барилгын зургийн салбарт зүтгэж, ажиллаж явахад тэр мэтчилэн азтай тохиолдлууд нэлээд тохиолдсон доо.

- Аливаа барилгын зураг төслийг гаргахдаа таны баримталдаг гол зарчим, онцлог юу вэ?

- Тухайн барилгын загвар дизайныг архитекторууд сэтгэж, санаачилдаг. Дараа нь зураг төслийн инженерүүд түүнийх нь дагуу зураг төслийг нь боловсруулдаг. Тийм болохоор архитекторын үндсэн санааг аль болох хэвээр хадгалж, түүнийхээ дагуу хийц бүтээцийг гаргах нь миний ажлаа гүйцэтгэхдээ баримталдаг гол зарчим. Ингэхийн тулд архитектортайгаа сайтар ярилцаж, ойлголцож, тэдний санааг бүрэн гүйцэд гаргахыг хичээдэг. Мөн барилгын хийцлэлийг тооцооны үр дүнгээр хийцлэхийг боддог.

Хоёрдугаарт, миний хувьд зураг төслийг гаргахдаа барилгын материалыг хэмнэх тал дээр ихээхэн анхаардаг. Материалыг аль болох бага зарцуулах ямар арга байгааг эрэлхийлж, илүүдэл зардал гаргахгүй байхыг хичээдэг дээ. Энэ зан чанарыг минь үнэлж, мэдэрсэн зарим хамтрагч байгууллагууд маань бидэнтэй дахин хамтран ажиллах хүсэлтэй байдаг.

- Зураг төслийн салбарыг хөгжүүлэхэд Төр засгаас ямар бодлогыг голчлох нь чухал бол оо?

- Ардчилсан засаглалын өнөөгийн үед төр засгаас шийдэлд хүрэх хэмжээний ямар нэг үр өгөөжийг хүртчихсэн нь юу л бол. Зураг төслийн инженерүүд маань өөрсдөө л гадны шинэ мэдээллийг уншиж судлан, шинэлэг технологиуд, тооцооллын программ болон тоног төхөөрөмжүүдийг нэвтрүүлж, бор зүрхээрээ ажиллацгааж байна. Гэтэл Төр засгаас тусалж, дэмжсэн зүйл байдаггүй. Харин энэ дашрамд хэлэхэд, Төр засгийн байгууллагууд зураг төслийн ажилд цаг хугацаа алдах аливаа асуудлыг шийдэлгүй хойш тавих зэрэг хүнд суртал гаргах явдал амь бөхтэй хэвээр байна.

Гадны туршлагатай орнуудаас харахад, хяналт шалгалтыг хийдэг болон тусгай зөвшөөрөл олгодог эрх мэдэл нь хувийн байгууллагуудад байдаг юм шиг байгаа юм. Гэтэл энэ эрх мэдэл, мөн бизнесийн ашиг сонирхлуудыг агуулж байдаг төр засгийнхны хүнд суртлаас болоод ихээхэн зардал чирэгдэл болдог шүү дээ. Нүднээс далдуур ашиг сонирхлын зөрчилтэй олон зүйл болж байгааг бид сонсож, мэдэж л байгаа. Энэ мэтийн хүнд суртал, авилгыг дэмжсэн байдлыг шийдвэрлэх цаг нь болсон баймаар. Энэ байдал олон жил үргэлжлэхгүй байх гэж найдаж байна.

- Барилгын ажлыг чанартай гүйцэтгэх гол үндэс нь юу вэ?

- Зураг нь зөв байгаад, барилга нь зөв баригдсан барилгыг найдвартай гэж хэлж болно. Барилгын материал, барилга угсралтын ажлууд чанаржиж, олон улсын стандартад нэн дөхсөн барилгуудыг манай барилгын салбарынхан барьж, байгуулж байна. Өнөөдөр  бид барилгаа чанартай барьж гүйцэтгэж байгаа гэж үзвэл хэд хэдэн үндэслэл бий. Үүнд, нэгдүгээрт, барилгын зураг төслийг нарийн тооцоолон гаргах орчин үеийн технологи, зураг төслийн прогарммыг бид ашиглаж байна. Хоёрдугаарт, барилгын материалын чанар харьцангуй сайжирсан. Дээрээс нь манай барилгын зарим компаниудын үүрэг хариуцлагаа сайтар ухамсарладаг хариуцлагатай байдал байгаа юм. Үүнийг өндөр боловсролтой, залуу мэргэжилтнүүдийг олноор бэлтгэх болсон өнөө цагтай холбож үзэж болно.

Тухайлбал, дээр үед барилгын ажлыг гүйцэтгэхдээ, бетон зуурмагаа гараар зуурч, түүнийг нарийн хянаж шалгаж, үздэггүй байсан. Харин одоо цагт тусгай зөвшөөрөлтэй, лабораторийн шинжилгээнд хамрагдсан, нарийн технологийн дагуу үйлдвэрлэгдсэн бетон зуурмагийг ашиглаж байна. Өндөр ур чадвартай инженер, техникийн ажилтнуудтай, сайн чанарын барилгын материалуудыг өргөнөөр ашигладаг болсон гээд бид барилгыг чанаргүй барихын аргагүй хөгжил дэвшилд хөл тавьсан. Гэтэл тааруу баригдаж байгаа барилгууд бас бий. Энэ бол хариуцлагаас л шалтгаалсан асуудал. Зураг төслийг 100 хувь өндөр чанартай гаргаж чадахгүй олон газар байна.

Иргэд, байгууллагууд үнэ хямдыг нь бодоод зураг төслөө чанаргүй гүйцэтгүүлчихдэг. Мөн барилгыг барихдаа чанарын хяналт сул, тэр хэмжээгээр тааруухан барьчихдаг барилгын компаниуд байгааг үгүйсгэхгүй. Барилгын зураг төслөө зөв уншиж, оновчтой гүйцэтгээгүйгээс алдаа цөөнгүй гардаг. Зохиогчийн хяналт хийхээр барилгын талбайд очиход алдаа гарсан л байдаг. Туршлагатай, сайн компаниуд ч заримдаа алдаа гаргадаг. Түүнийг нь засч, засуулж байж барилгын ажлыг үргэлжлүүлэх ёстой. Энэ мэт асуудлыг орхигдуулснаас болоод зарим тохиолдолд чанаргүй барилга баригддаг. Хариуцлага сайтай зураг төслийн болон барилга гүйцэтгэлийн компаниуд барьж гүйцэтгэсэн бол чанартай барилга босох нь дамжиггүй. Ер нь сүүлийн жилүүдэд барилгын салбарын инженер, техникийн ажилтан, ажилчдын ур чадвар, чадавх нэлээд дээшилж, ажлыг чанартай гүйцэтгэх болсон.

- Салбарын мэргэжлийн хүний хувьд хот төлөвлөлтийн тухайд та ямар бодолтой явдаг вэ?

- Япон, Хятад, Вьетнам, Тайланд, Орос гээд хэд хэдэн орноор ажил мэргэжлийн бус зорилгоор явж л байсан. Гэхдээ л яалт ч үгүй мэргэжлийн хүн учраас барьж байгаа барилгыг дотроос нь, гаднаас нь харж, гайхалтай хийц бүтээцтэй барилгыг шагшин харж, шохоорхож явдаг. Энэ бүхэн шинжлэх ухааны хөгжил дэвшил, барилгын материалаас ихээхэн шалтгаалах зүйл. Манайд ч мэргэжлийн ур чадвараараа гайхагдах, мундаг инженерүүд, чадварлаг залуус цөөнгүй гарч ирж байна.

Харин хот төлөвлөлтийн тухайд манай Улаанбаатар их “уур хүргэдэг хот” болсон шүү дээ. Ийм хотыг бий болгочихсондоо бид яагаад ичихгүй байна вэ? Гадны хотууд тийм сайхан байхад манай хот яагаад ийм болчихов оо! Гадаадын зочид, төлөөлөгчдийг урьж авчрахдаа ичдэггүй юм байх даа. Бид хот төлөвлөлтийн тухайд гаргасан алдаагаа засч залруулахад үнэхээр хүнд болчихлоо.

-  Таны бодлоор нэгэнт гаргасан энэ алдаагаа засч, сайжруулахын тулд яавал дээр вэ?

- Дөч, тавин мянгатын энэ тоосгон байшингуудыг одоо буулгах цаг нь болсон доо. Буулгах хоёр ч шалтгаан бий. Нэгдүгээрт, энэ байшингууд газар хөдлөлийн тооцоололгүй баригдсан, 7 баллд ч тэсвэргүй барилгууд. Хоёрдугаарт, моралийн элэгдэлд ороод, буулгахаас өөр аргагүй болчихсон барилгууд юм шүү дээ. Ийм шалтгаануудын улмаас улс орны болоод хотжилтын хөгжилтэйгөө уялдаж чадахгүй болчихож байгаа юм. Мэдээж энэ барилгуудыг буулгах сонирхол байгаа байх.

Гэвч тэнд байгаа айл өрхүүд, үйлчилгээний газруудад төлбөрийг нь барагдуулаад, шинэ төсөл хэрэгжүүлэх боломж хараахан алга. Хэрэв энэ газруудыг чөлөөлчихвөл хоорондоо хол зайтай, өндөр барилгууд барьж, ойр орчмын зай завсрыг зөв ашиглаж, автомашины зогсоол, авто замыг нь оновчтой шийдэх хэрэгтэй юм. 3, 4, 11-р хорооллын хол зайтай, оновчтой төлөвлөсөн барилгууд дунд хожим зай завсаргүй шахаж барьсан барилгууд нь анхны хот төлөвлөлтийг эвдэж, манай хотын өнгө үзэмж, хот төлөвлөлтөд ноцтой сөрөг хандлагыг авчирсан.

Цаашид хотдоо шинэ ерөнхий төлөвлөлт хийх бол хууль эрхзүйн орчныг нь сайтар бүрдүүлж, хэвшүүлэх хэрэгтэй. Барилга хоорондын зай, төрөл, жигдрэлтийг хууль ёсоор зааж өгөх ёстой. Албан тушаал, эрх мэдлээ урвуугаар ашигласан зарим шуналд хөтлөгдсөн дарга нараас болж хот маань ийм муухай, хүндхэн байдалд орчихлоо.

- Таныг яруу найрагт дуртай, шүлэг бичдэг тухай сонсож байсан. Энэ талаар...

- Хүүхэд байхаасаа шүлэг, яруу найрагт дуртай байсан ч орхичихсон байсан. Хожим 40 гарсан хойноо зарим нэгэн зохиогчийн шүлгийн номыг уншиж байгаад л “барьцаад” гэх үү дээ, дуртай байсан учраас дахин шүлэг бичих гэж оролддог болсон доо /инээв/. Одоогоор дөрвөн ном хэвлүүлээд байна. Ширээн дээрх дэвтрүүдээр минь дүүрэн шүлгүүд байна. Энэ бүхнээсээ шилж, багцалж байгаад дараагийн хоёр номоо гаргахаар бэлтгэж байна. Машин бариад замын түгжрэлд дунд явж байхдаа ч гэнэт зурсхийн орж ирсэн хоёрхон мөртийг мартчихгүйн тулд жолооны дүрэм зөрчин хажуудаа байгаа цаасан дээр тэмдэглээд авах нь энүүхэнд шүү.  Ер нь богино хэмжээний, шүүмжлэлт шүлгүүд их бичсэн байдаг.

- Хүүхдүүддээ захиж хэлдэг таны үгс...

- Энэ тал дээр ч би тийм үлгэр жишээ мундаг хүн биш шүү дээ /инээв/. Хүүхдүүд минь зөнгөөрөө л явж, боловсрол эзэмшиж, хүний зэрэгтэй амьдарцгааж байна л гэж боддог. Өөр өөрийн гэсэн мэргэжил, боловсрол эзэмшин, ажилтай болж, гэр бүл үр хүүхэдтэй болон амьдарч байна. Миний хувьд сайхан бэр, хүргэн, ач зээ нартай боллоо.

- Залуу инженерүүддээ хандаж үг хэлвэл, та юу гэх вэ?

- Сүүлийн үед манай инженерүүдийн мэргэжлийн ур чадвар маш сайн болсныг зориуд магтаж хэлмээр байна. Бусдаасаа онцгойрсон залуухан сайн инженерүүд олон бий. Энд дунд үеийн болон залуу инженерүүдээс нэрлэвэл, Э.Ганзориг, Г.Тулга, Ц.Пүрэвдорж, М.Амаржаргал, Д.Занабазард, С.Пүрэвдорж гээд чадварлаг олон сайхан залуус байна. Зураг төслийн инженер хүн юун түрүүнд хариуцлагаа сайтар ухамсарлахаас гадна байнга шинэ зүйлсийг уншиж, судалж, бусдаас, ялангуяа өмнөх үеийн инженерүүдээсээ тасралтгүй суралцаж байгаа нь сайн инженер болоод байх шиг.

Ер нь хуучны инженерүүдээсээ дурдвал олон сайхан хүмүүс байна шүү дээ. Ц.Шараа, Б.Лхагвасүрэн, Ж.Шажинбат, Г.Сарантуяа, Д.Цэцэгсүрэн, С.Сүхбаатар, Б.Баасанжав, Э.Ганзориг, Н.Эрдэнэсүрэн, Ц.Баточир гээд л архитекторууд гэвэл Г.Лувсандорж, Д.Чойжилжав, О.Пүрэвээ, Д.Цогт, М.Оргил, М.Цэлмэг, Б.Баяраа, Д.Цэвэлмаа, О.Саранцацрал, Д.Долсонжав, Д.Балдан гээд л хорших мэргэжлийн гэвэл Ду.Намсрай, Н.Дашдамба, Л.Түвшинцэнгэл, Ц.Нарантуяа, Д.Мягмар, Р.Батбаатар ,Н.Дорж, Б.Түмэннаст зэрэг манай институтийн мундгуудыг нэрлээд байвал хэвлэлийн хуудас хүрэхгүй биз ээ. Барилгын салбарын хөгжилд энэ хүмүүсийн оруулсан, оруулсаар байгаа хувь нэмэр хэмжээлшгүй их юм.

- Ярилцлагын сүүлийн асуултыг танд үлдээе.

- Манай Зургийн институтэд болсон нэгэн хөгтэй, бараг онигоо шахуу болчихсон явдал байдаг юм. Зураг захиалах гэж манай дээр ирсэн төрийн байгууллагын нэг ажилтан, “Та нар мөн ч сайхан юм аа. Цагаан халаад өмсчихөөд ажил хийхгүй, зураг зураад л...” гэж хэлсэн гэдэг юм. Зарим хүмүүс барилгын зураг төсөл хийхийг их амархан гэж үздэг бололтой байдаг юм /инээв/. Тэгэхээр би 48 жилийн турш “ажил хийгээгүй”, харин “зураг зурж тоглосон” хүн юм. Ер нь Зургийн институтийнхээ буянаар би гэдэг хүн өдий  насанд шүргэтлээ ажилтай, хамт олонтой яваа. Тиймээс надтай хамт ажиллаж байсан, одоо ч хамтран ажиллаж байгаа хамт олон, мэргэжил нэгт нөхөддөө Монгол улсад барилгын салбар үүсч хөгжсөний 90 жил, Зураг төслийн байгууллага байгуулагдсаны 90 жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлээд, амьдралд нь хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсье.