Барилгын салбар бол олон хүнийг гэр оронтой, эрхлэх ажилтай, идэх хоолтой нь залгахад ихээхэн чухал үүрэг гүйцэтгэдэг, нийгмийн салшгүй хэсэг. Харин өнөөгийн эдийн засгийн хямралын сүүдэр хамгийн ихээр тусч буй энэ салбар “Хэрхэн, яагаад уналтад ороход хүрэв? Энэ гацаанаас гарахын тулд юу хийх ёстой вэ?” гээд хариулт нь үгүй олон асуулт бидний дунд хөвөрсөөр...

  Энэ талаар салбартаа 43 дахь жилдээ ажиллаж буй туршлагатай Л.Шагдаррагчаа гуайг урьж, ярилцлаа.

  Ламжавын Шагдаррагчаа нь Иргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженер мэргэжилтэй, Улс төрийн дээд боловсролтой. Монгол Улсын Гавьяат барилгачин, Зөвлөх инженер, ШУТИС-ийн хүндэт профессор, Техникийн ухааны Доктор (PhD) тэрээр Барилгын чиглэлийн 1О ном монограф хэвлүүлж, 30 гаруй эрдэм шинжилгээний илтгэл, нийтлэл гаргажээ.

  Жирийн инженерээс яамны Тэргүүн дэд сайд, Сайдын зөвлөх, компанийн ерөнхий захирал, Монголын Барилгачдын Холбооны дэд ерөнхийлөгч хүртэл дэвшин ажилласан тэрээр өдгөө “Барилга” корпорацийн ТУЗ-ийн Дарга, ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байна.



- Бидний урилгыг хүлээн авсанд баярлалаа. Шинэ он таны хувьд хэрхэн эхэлж байна вэ?

- Зочноор урьсанд талархаж байна. Шинэ он сайхан гарлаа. Ажил төрөл, амьдрал ахуй хэвийн үргэлжилж л байна. Хамгийн гол нь 2017 он манай барилгын салбарынхны хувьд сэргэлт авчирсан, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлсэн жил болж, хямралын үед ажил үйлдвэрлэлээ зогсоосон олон компани, барилгачид маань ажилтай орлоготой байгаасай гэж хүсч байна даа.

- “Барилга корпораци”-ийн хувьд өнгөрсөн онд ямар ажлыг хийж амжуулав? Энэ онд олон ажил хийхээр төлөвлөв үү?

- “Барилга корпораци” 2016 онд 120 орчим барилгачдыг тогтмол ажлын байраар хангаж, нэлээд хэдэн ажил амжууллаа. “Оюу Толгой” төсөлд ажиллаж байсан туршлагатай компанийн хувьд тус төслөөс 3 барилгын ажил гүйцэтгүүлэхээр зарласан олон улсын тендерт шалгараад уурхайн ил барилга байгуулалтын инженеринг болон төслийн гэрээт ажилд 80 гаруй хүн ажиллуулж байна. Мөн МУИС-ийн Е-номын сан, хичээлийн 4 дүгээр байрны барилгын ажлыг амжилттай гүйцэтгэж, 90 гаруй барилгачдыг ажиллууллаа. МУИС-ийн барилгыг цагаан сарын өмнө ашиглалтад оруулахаар шахуу ажиллаж байна.

- Эрдэм шинжилгээний олон арван бүтээл туурвисан туршлага танд бий. Эдгээрээс онцолбол …

- Барилгын салбарынхаа ажил үйлсийг зөв жишиг хандлагаар яваасай гэж үздэгийн хувьд, эрдэмтэн судлаач гэсэн нэрийг зүүдгийн хувьд Барилга, хот байгуулалтын салбарын бодлогын судалгаанд анхаарч, хэд хэдэн зүйл бичиж хэвлүүллээ.

“Барилга хот байгуулалтын салбарын хөгжлийн бодлогын асуудлууд” 2 дугаар эмхтгэлийг нийтлүүлсэн. Энэ номонд Салбарын хөгжлийн төлөвлөлт, салбарын хууль эрх зүйн шинэчлэлийн, норм норматив, төсөл судалгааны томоохон асуудлуудыг хөндөж, энэ чиглэлээр өөрийн хийсэн судалгааны үр дүнг нэгтгэн асуудал дэвшүүлсэн олон өгүүлэл нийтлэлийг орууллаа. Салбарын удирдлага-хяналтын төвлөрсөн схемийг өөрчлөн, төр хувийн хэвшлийн түншлэлд тулгуурласан тогтолцоонд шилжих талаар санал бодлоо илэрхийлсэн.

Мөн Улаанбаатар хотын барилгажилт, хот байгуулалтын зарим асуудлууд, дагуул хот тосгон, үнэ бүрдлийн асуудлууд, салбарыг хүндрэлээс гаргахтай холбогдсон олон өгүүлэл бичлээ.

- Барилгын салбарт судалгаа, шинжилгээтэй, алсын хараатай бодлого, төлөвлөлт үгүйлэгддэг юм шиг санагддаг. Энэ тал дээр?

- Манай салбарт судалгаанд суурилсан бодлого, үйл ажиллагаа байхгүй болоод их удаж байна. Эрдэм судлалын ажил хийгдэхгүй, түүнд ач холбогдол өгөхгүй байгаагаас салбарын төрийн бодлого, төлөвлөгөөт хөгжлийн асуудал огт байхгүй болчихож.

Тухайлбал, 2010 оноос хойш манай салбар “мастер төлөвлөгөө” төрөөс баримтлах бодлогогүй явж ирлээ. Алсыг харсан бодлого байхгүй нь тодорхой байна. Харин саяхан Барилга, Хот Байгуулалтын Сайд Г.Мөнхбаяр “Барилгын салбарт төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичиг” боловсруулах тушаал гаргаж, ажлын хэсэг байгуулсан нь их зүйтэй ажил болсон. Энэ баримт бичгийг салбарын ажил, төрийн бодлого үйл ажиллагааны талаар туршлагатай, эрдэмтэн тэргүүлэх мэргэжилтнүүдийг оролцуулан чамбай сайн боловсруулан батлуулах шаардлагатай юм. УИХ-аас Бодлого төлөвлөлтийн хууль гаргаж, бодлого төлөвлөлтийн баримт бичгийг боловсруулах нийтлэг дүрэм журмыг Засгийн газар баталсан нь сайшаалтай.

- Саяхан л буцалж, оргилж байсан барилгын салбар хямралд өртөж, мөнгөн эргэлт нь зогсонги болчихлоо. Яагаад ийм байдалд хүрчихэв ээ?

- Барилгын салбар таны асууж байгаачлан үнэхээр хүнд үеийг туулж байна. Дуусгаагүй өч төчнөөн барилгад 3.2 их наяд төгрөгийн банкны зээл түгжигдэж, компаниуд өмнө авсан зээл, зээлийн хүүгийнхээ төлбөрийн дарамтад орчихлоо. Барьсан барилга орон сууц нь борлогдохгүй байна.

Мөнгөтэй компани, байгууллага гэж үндсэндээ алга. 2016 оны сүүлийн хагасаас эхлэн өөр хоорондоо барилгын материал, машин техникийнхээ үнэ хөлс, ажилчдынхаа цалинг бартердсаар он дуусгалаа. Одоо зээл олгосон банкуудын чанаргүй зээл сар бүр өсөж, системээрээ эрсдэлд ороод байна. Ийм байдалд хүрсний гол шалтгаан нь Төр засгийн алдаатай бодлогын уршиг шүү дээ.

Барилгын салбарын зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн бодит байдал, иргэдийн орон байр худалдан авах чадварын судалгаа тооцоонд тулгуурлан зээлийн нэгдсэн бодлого, үйл ажиллагааг явуулалгүй, шинжлэх ухаанч бус хандсаны гай бүхэл бүтэн салбар, банкны системийг хүнд байдалд орууллаа.

Үнэ тогтворжуулах нэрийдлээр төрийн бодлого нэрээр халхавчлан, хэдхэн баячуудын орон сууцыг худалдахын тулд банкны зээл тараасан нь байж боломгүй алдаа болсон. Тухайн үед олон мэргэжилтэн, эрдэмтэд хэлж ярьж байсан ч үл ойшоосон. Үнэ тогтворжуулах бодлого нь барилгын материалын импортыг дэмжиж, барилгын үнийг зохиомлоор өсгөөд зогсохгүй, төлбөрийн чадваргүй иргэдэд бодлогоор зээл олгож, эргэн төлөгдөх найдваргүй болгож орхилоо.

Гол нэрийн материалын үнийг 28-34 хувь хүртэл нь хөөрөгдөж, импортыг урамшуулсан үйлдэл нь дотоод материалын борлуулалтыг бууруулчихсан шүү дээ. Валютын ханшийг өсгөх хөшүүрэг болж, орон сууцны нэгж талбайн үнийг өртгөөс нь 2-2.6 дахин өндөр үнэлэгдэх суурь нөхцөлийг үүсгэлээ.

Энэ талаар тодорхой тоо баримттайгаар өөрийн номондоо “Барилгын үнийн бодлогын алдаа оноо” нэртэй санал дэвшүүлсэн өгүүлэлийг нийтлүүлсэн.

- Хямралын гацаанаас салбараа аврах гарц, боломжийг та хэрхэн харж байна?

- Улс орны энэ хямралт нөхцөл байдал улам л муудсаар байгааг судлаачид, олон улсын шинжээчид хэлсээр байна. 2017 онд улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар шинэ барилга объект баригдахгүй байхаар батлагдлаа. Өмнөх жилүүдэд гүйцэтгэсэн барилгын ажил, зураг төслийн үнэ хөлсийг одоо болтол төлж барагдуулаагүй, Засгийн газар, Нийслэлээс концессын гэрээний санхүүжилт асар их мөнгө төлөгдөхгүй хүлээгдэж, валютын ханш, улсын төсвийн алдагдал толгой өвтгөсөн асуудал болоод байна.

Гадаадын хөрөнгө оруулалт орох найдвар харагдахгүй байна. Энэ бүх нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийгээд үзвэл, 2017 он барилгын салбарынхны хувьд хүнд сорилтын жил болно. Хэрэв Төр засаг хямралын эсрэг хөтөлбөрийг оновчтой хэрэгжүүлж, алдаатай бодлогуудаа таслан зогсоож, эрс зоримог арга хэмжээг эс авбаас 2018 он ч бүхэлдээ хүнд байдалд  байх төлөвтэй.

- Таны хувьд хямралыг давах ямар шийдлүүдийг илүүд үзэж байна вэ?

- Юуны өмнө барилгын компани, пүүсүүд өөрсдийн нөхцөл байдлын үнэлгээг яаралтай хийж, эрсдэлээс гарах боломж нөхцөлөө дайчлах, хямралыг давуу тал болгох арга замыг сүвэгчлэх ёстой. Ойрын хоёр жилийн хугацаанд төр засгийн хөрөнгө оруулалт, банкны зээлд найдалгүй, харилцагч банктайгаа тохиролцож, зээлийн өрийн менежментээ ухаалгаар зохицуулах, харилцан буулт хийхгүй бол хамтдаа эрсдэлд орно гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх цаг болсон. Харгис хатуу мэт сонсогдовч доорх арга хэмжээг зайлшгүй авах ёстой гэж бодож байна. Үүнд:

• Төрөөс хүн амын орон сууцны бодлогод шинэчлэл хийж, нэн ойрын үед батлан мөрдүүлэх,
• Үнэ тогтворжуулах нэрээр мөнгө нийлдүүлдэг явдлаа даруй зогсоох,
• Барилгын материалын импорт болон орон сууцны компаниудад бодлогоор орон сууцны зээл олгох явдлаа зогсоох,
• Эрэлтийг дэмжих нэрээр найман хувийн зээлийг хавтгайруулан тарааж, хүүгийн татаас өгч, арилжааны банкуудыг урамшуулж, зохиомол эрэлт үүсгэхийг зогсоох,
• Дунд болон бага орлоготой иргэдийг орон сууцжуулах тусгай хөтөлбөр хэрэгжүүлэх,
• Барилгын материалын улирлын нөөцийн бодлогыг явуулж, санхүүгийн механизмаар дэмжлэг үзүүлэх (Материал сервис төсөл,бөөний худалдааны төв гэх мэт),
• Барилгын төсвийн нэгж үнийг томсгосон нэр төрлөөр шинэчлэн баталж, үнэ өртгийн өөрчлөлтийг зардал бүрээр хялбар тооцож тогтоох арга зүй, программ хэрэглэх гэх мэт.

- Төрийн залгамж бодлого алдагдаж, зах зээлийн чөлөөт урсгалд сөрөг нөлөө үзүүлж байна гэсэн шүүмжлэл ихээхэн яригдаж байна...

- Тэр үнэн шүү дээ. Манай барилгын салбарт төрийн бодлого алдагдаад 7 дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байна. Засаг солигдох, сонгууль болох бүрт нам, улс төрийн томилгооны сайд, дарга нар нүүдлийн шувуу шиг ирээд санаандаа орсон төсөл, хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх нэрийдлээр ажил хийсэн дүр үзүүлж, хөрөнгө мөнгө үргүй зарцуулж байна. Өөрөөсөө дооших албан тушаалтнуудыг арвин туршлага, мэдлэгтэй “алтан” сайхан хүн байсан ч халж сольдог, мэргэжлийн ямар ч чадамжгүй, үг сонсдоггүй сайд, дарга нараар Барилгын салбарын яам, агентлагийг талхлууллаа.

Би түрүүн хэлсэн, БХБ-ын Сайд саяхан шийдвэр гаргаж Барилгын салбарыг урт хугацааны төрийн бодлоготой болгох тушаал гаргаж, зарим мэргэжлийн туршлага сайтай хүмүүсийг зөвлөх болон газрын даргаар томилж байгаа нь зүйтэй. Яам, тамгын газрын бодлого үйл ажиллагаанд мэдлэг туршлагатай хүмүүс, тогтвортой тууштай бодлого, бүтцийн оновчтой өөрчлөлт маш чухал.

Яамны одоогийн удирдлагууд мэргэжлийн хүмүүсийг авч, ажлаа зөв эхэлж байгаа нь найдвар төрүүлж байна. Санал бодлоо тэдэнд хэлж, зөвлөлдөх тал дээр бодлогын зөвлөл байгуулж, бидний мэдлэг туршлага, оролцоо хэрэгтэй бол баярлана гэдгээ хэлсэн.

- Өнгөрсөн онд Барилгын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга батлагдлаа. Харин дагалдах дүрэм журмууд одоо хэр нь батлагдаж дуусаагүй, удааширсаар...

- Барилга, хот байгуулалтын салбарын ерөнхий зохицуулалт, удирдлага зохион байгуулалтыг хуульчилдаг Барилгын тухай хууль өнгөрсөн жил шинэчилсэн найруулгаар батлагдсан.

Хуулийн боловсруулалтад нягт нямбай хандаагүй, салбарын мэргэжилтнүүдээс гаргасан амин чухал саналуудын зарим нь тусгагдаагүй, мэргэжлийн нарийн шүүлтээр хянагдаагүй, тухайн үеийн сайд, дарга нар мэргэжлийн бус хүмүүс байсантай холбоотойгоор хуучин мөрдөж байсан хуулиас дээрдээгүй гэж үзэж байгаа.

Жишээлбэл, барилгын тухай хуулинд ач холбогдолгүй, бусад хуулиар зохицуулсан заалтуудыг хуулбарласан, төрийн оролцоо, мэргэжлийн хяналтад түлхүү анхаарч, салбарынхаа өмчийн харилцааны онцлог, зах зээлийн нийтлэг жишгийг нутагшуулах тал дээр хайнга хандсанаас болж, Барилгын тухай хуулийг дагаж Засгийн газар болон Яам, агентлагаас 34 дүрэм журам шинээр баталсны дараа хэрэгжихээр болсон. Одоо эдгээр олон дүрэм, журмыг боловсруулан батлахаар салбарын яам хүчээ барж байх шиг байна.

Барилгын тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлд Яамны дор бодлогын хэрэгжилтийг хариуцах Төрийн захиргааны байгууллага (агентлаг) ажиллаж, салбарын 16 чиг үүргийг хариуцан ажиллахаар хуульчилсан боловч энэ төрийн байгууллага нь байхгүй хэвээр байна.

Гэтэл энэ чиг үүргүүдийг Барилгын хөгжлийн төв гэдэг төрийн өмчийн үйлдвэрийг газар 2010 оноос хойш дур мэдэн хэрэгжүүлж, тусгай зөвшөөрөл олгох, нормчлолын сангийн хөрөнгийг захиран зарцуулах, тендер зарлах, магадлалын эрх зөвшөөрөл олгох зэргээр төрийн бүрэн эрхэд халдсан үйл ажиллагааг одоо болтол үргэлжлүүлж, төрийн мөнгө, өмчөөр бизнес хийж туйлж байх жишээтэй.

Өөрөөр хэлбэл, алтны бизнес хийдэг нэг компани нь нөгөө компанидаа зөвшөөрөл лиценз олгож байгаатай л адил ажил үүрэг нь Монгол улсын хууль дүрмийг зөрчин, хутгалдсан хэвээр байна.

Энэ асуудлыг Улсын дээд шүүхээс шийдвэр гаргаж, хориглосон боловч аахар шаахар шалтгаан, хэдэн хүнийг төрийн мөнгөөр тэжээх гэсэн атгаг бодлын үүднээс одоо болтол шийдэхгүй байгаад гайхаж байна. Энэ асуудлыг Яам хурдан шийдэж, ном журамд нь оруулах хэрэгтэй. Барилгын салбарын улсын хяналтыг зөвлөх үйлчилгээний хяналтад шилжүүлэх, зөвшөөрөл лицензийн тогтолцоог бүртгэл хяналтын тогтолцоонд шилжүүлэн өмчийн харилцааны шинж байдалд нийцүүлэх асуудлыг эрх зүйн хувьд бүрэн шийдээгүй. Салбарын төрийн удирдлагын чиг үүргийг ТББ болон хувийн хэвшилд шилжүүлэхийн оронд төрийн өмчит газарт гэрээгээр шилжүүлж, Төр өөрөө хувийн хэвшилтэй өрсөлдөж, бизнес хийх нөхцөлийг олгох, монополь үүсгэх хандлага байгааг шүүмжлэхээс аргагүй.
 

Төр өөрөө хувийн хэвшилтэй өрсөлдөж, бизнес хийх нөхцөлийг олгох, монополь үүсгэх хандлага байгааг шүүмжлэхээс аргагүй.

Салбарын хууль эрх зүйн салшгүй хэсэг болсон Норм, нормативын шинэчлэлд буруу ойлголтоор хандсанаас Барилгад Канад стандарт, Евростандарт нэвтрүүлнэ шууд хуулбарлан хэрэглэнэ гэсэн хариуцлагагүй мэдээлэл гарсан нь аливаа асуудалд мэдлэггүй, судалгаагүйгээр хандаж буйн нэг жишээ. Иймд салбарын бодлогын баримт бичгийг батлуулан төрийн бодлого үйл ажиллагааг нэн ойлгомжтой, тодорхой болгох нь БХБЯ-ны тулгамдсан асуудал шүү дээ.

- Улс орныхоо бүтээн байгуулалтад хувь нэмрээ оруулж яваа аж ахуйн нэгжүүдэд өнөөдөр ямар дэмжлэг хэрэгтэй байна вэ?

- Төр бизнест нь саад болохгүй л байвал тэр нь том дэмжлэг болно. Юуны өмнө бодлогоо тодорхой болгоод, хууль эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлээд л өгчих. 2008-2016 онд салбарын яам маань Сангийн яам, арилжааны банкууд шиг зөвхөн орон сууцны зээл л хөөцөлддөг байлаа.

Энэ асуудал Сангийн яам, Банкуудын л хийх ажил шүү дээ. Манай яам бодлогыг зөв томъёолоод, эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлчихвэл өөрөө хөгжиж чаддаг зах зээл шүү дээ. Ийм “популист” маягаар хандаж ажиллахгүй байх гэж найдаж байна. Барилгын салбарын техник технологийн бодлого, хот байгуулалт суурьшлын бодлого төлөвлөлт, дотоод зах зээлээ хамгаалж, үндэсний бүтээн байгуулах чадавх, дархлааг бий болгох явдал манай салбарын яам агентлагийн үндсэн ажил юм. Тиймээс хөрөнгө чинээтэй компани, хүмүүсийн  сонирхлын үүднээс асуудалд хандаж таарахгүй.

- Ипотекийн 8 хувийн зээл зогсонги байдалд орчихлоо. Үүний гарц шийдлийг нь хэрхэн оновчтой болговол дээр вэ?

- Үнэ тогтворжуулах бодлогын алдааны үр дагавар эргээд гарч байгаа нь энэ л дээ. Нэг талд нь худалдан авах чадавхгүй иргэдэд зээл тараасан, нөгөө талд нь барилгын материал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн ханган нийлүүлэгч болон цөөн тооны барилгын компанид банкуудаас 3.5 их наяд төгрөгийн зээл тараасан. Одоо ипотекийн зээлийн эх үүсвэр байхгүй, улс мөнгөгүй, арилжааны банкууд орон сууцанд өгсөн зээлээ эргүүлэн авах эсэхээ мэдэхгүй болж, өдөр бүрээр үнэ нь унаж байгаа дуусаагүй орон сууц, барилгын барьцаанаас өөр юмгүй, яг л 2008-2009 онд АНУ-аас эхэлсэн орон сууцны хямралын шинжтэй болж байна.

Банкуудыг, улмаар санхүүгийн системээ бүхэлд нь дампууруулахгүй гэвэл зээлээс татгалзахааас өөр аргагүй. Үнэнийг хэлэхэд зээл, ипотек олгохгүй гэж зарлаагүй боловч банкууд зээл олгохгүй байх бизнесийнхээ зарчмыг барьж байна шүү дээ. Харин энэ хямралт нөхцөл байдлаас гарах арга нь зээлжүүлсэн, мөнгөө түгжсэн барилгын компаниудтайгаа хамтран харилцан буулт хийж, зээлийн өрийн менежментдээ өөрчлөлт хийхгүй байгаа нь банк санхүүгийн салбарын хар амиа бодсон том алдаа, эрсдэлд унах том нүх болсон явдал.  

- Ипотекийн зээлийг үргэлжлүүлэх нь зүйтэй юу?

- Хүн амын орон байрны хангамжийг сайжруулдаг, зээл санхүүжилтийн нийтлэг жишиг арга бол ирээдүйн орон сууц, орлогыг нь урт хугацаанд барьцаалан зээлжүүлэх замаар сууцжуулах үндсэн арга болох ипотекийн арга хэрэгсэл мөн. Энэ бодлого нь Барилга, Хот Байгуулалтын яам, Нийгмийн Хамгааллын яам, Үндэсний Хөгжлийн Газрын хамтран хэрэгжүүлэх салбар дундын нийтлэг асуудал.

Ипотекийн хувьд АНУ болон Европын гэсэн хоёр үндсэн нийтлэг загвар байдаг. Монголын Ипотекийн Корпорациас хэрэгжүүлж байгаа ипотекийн зээлийг цаашид идэвхжүүлж, үнэт цаасаар барьцаалсан зээлийн багцыг Монголын Хөрөнгийн Биржээр хоёрдогч зах зээлд арилжаалан, шинэ эх үүсвэр бүрдүүлж өргөжүүлэх ёстой.

МИК-ийн анхдагч эх үүсвэр нь банкуудын хөрөнгө байсан, үүнийг нийгмийн болон бусад даатгалын сангийн, трастын (итгэлийн) сангийн, хувийн хэвшлийн мөнгө санхүүгээ өсгөдөг механизм болгон өргөжүүлэх шаардлага бий.

Энэ ажиллагаанд Төр зөвхөн бодлогоор л зохицуулалт хийж өгөх ёстой. Засгийн газрын бодлого нэрээр хутгалдан оролцдог, ипотекийн хүү тогтоож зарладаг, худал үнэн нь мэдэгдэхгүй эх үүсвэр гаргахыг албаддаг, орон сууцны хүүгийн зөрүүг татвар төлөгчдийн мөнгөөр банкуудад нөхөж өгдөг буруу хэвшлийг зогсоох хэрэгтэй.

- Гэр хорооллын барилгажилтын талаар ямар бодолтой байна вэ?

- НИТХ 2015 онд хотын барилгажсан бүсийн эрсдэлийг тооцож, шинэчлэн барилгажуулах хөтөлбөр баталсан. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн төслийн эрх авсан компаниудын ажил удаашралтай байгаад хоёр үндсэн шалтгаан бий. Нэгдүгээрт, иргэд газраа чөлөөлөхгүй байна. Хоёрдугаарт, хот дэд бүтцийн хувьд хүлээсэн үүргээ биелүүлэхгүй байна.

Миний бие БХБЯ-нд гэр хорооллын хөгжлийн асуудлыг аль болох хүндрэл багатай, экологийн чиг баримжаа, суурьшлын бүсийн төвлөрлийг сааруулахаар төлөвлөн хөгжүүлэх концепц, загварыг өгсөн. Энэ зарчмаар явуулбал утаанаас хурдан салж, хотын ногоон бүс ч нэмэгдэж, дэд бүтцийн ачаалал багасна. Харин иргэд, хот, компани гурвын итгэлцлийг баталгаатай болгож, маш тодорхой шийдвэр гаргах шаардлагатай байна. Үзэл баримтлал нь суурьшлын бүсийн төвлөрлийг хязгаарлан багасгах оновчтой төлөвлөлтийн асуудал юм шүү.

- Цаашид барилгын салбарыг энэхүү гацаанаас гаргахын тулд төр засаг болон компаниуд таны бодлоор юу хийвэл зүгээр вэ….

Юуны өмнө хямралт нөхцөл байдалд гүн гүнзгий үнэлэлт дүгнэлт хийх ёстой. Нөхцөл байдлын цаашдын хандлагыг тодорхойлж, түүндээ үндэслэн “Барилгын салбарын хямралт байдлыг давах төлөвлөгөө”-г гаргах хэрэгтэй гэж бодож байна.

Хямралыг давах хугацааны асуудал: 2015 оноос эхэлсэн барилгын салбарын хямралын үргэлжлэх хугацааг 2018 оны эхэн үе гэж харж байгаа.
Даван туулах зорилтот хугацаа: 2015-2018. 3 үе шатны арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөх шаардлагатай. Үүнд:

1. 2015-2016 оны хямралыг зогсоох, эрсдлээс сэргийлэх үе шат (төр засгийн бодлогын алдааг засах, бодлогоо тодорхой болгох, хямралын эсрэг төлөвлөлтүүд гаргах, сэргийлэх зохицуулалтууд)
2. 2016.01-2017.01  бодлого, төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх үе шат (Хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр нэмэгдүүлэх, төсвийн ХО-ыг тогтвортой болгох, дотоод гадаадын эх үүсвэрийг урамшуулах, барилгын салбарын бодлогын арга хэрэгслийг дэмжих, төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг жинхэнэ утгаар хэрэгжүүлэх)
3. 2017-02- 2018.02 Хямралт байдлыг тогтвортой төлөв байдалд шилжүүлж, сэргээх үе шат
4. (Салбарын ХО-ыг 2014 оны хэмжээнд хүргэж сэргээх, Нийтийн орон сууцны ипотекийн баталгаат зах зээлийг төлөвшүүлэх, салбарын төрийн удирдлагыг техник технологи, дэвшлийн удирдлагад шилжүүлэх, дотоодын зах зээлийн тэнцвэрт байдал, дархлааг бий болгох)

Энэ төлөвлөгөөг зөвхөн барилгын салбар ч бус, бүх салбар, төр хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагыг оролцуулсан хэлэлцүүлэг хийж, нухацтай боловсруулан баталж мөрдсөнөөр гацаа хүндрэлээс хурдан гарч чадна.

- Салбарын хямралыг дагаад барилгын ханган нийлүүлэгчдийн асуудал давхар яригдана. Тэднийг хэрхэн дэмжиж, хөгжүүлэх ёстой юм бол оо?

- Асуудалгүй газар байхгүй шүү дээ. Манай барилгын материал үйлдвэрлэгчид эхлээд импортоос доогуур үнээр бүтээгдэхүүнээ худалд, тэгвэл импортын бараа авахаа больж дотоод зах зээлийн чинь дархлаа бүрдэнэ. Эх орныхоо үйлдвэрийн материалыг хилээр оруулахад нь өндөр татвар ногдуулах юм уу, хориг тавих хэрэгтэй. Шаардлагатай гэж үзвэл хэсэг хугацаанд ч болов алдагдалтай үнээр материалаа дотооддоо борлуулж, зах зээлд орон зайгаа эзэлсэн байхад дараа нь таны бизнесийн дархлаа бий болно шүү дээ.

Хямралт нөхцөл байдалд харилцан бартер хийх, зээлийн арилжаа, нөхцөл худалдааны аргыг хэрэглэсэн ч болно. Барилгын материалын бөөний худалдааны зах, төвүүдэд үнийн хөнгөлөлт, татварын урамшуулал олгох, барилгын улирлын хараат байдлыг хямд үнэтэй бараа материалын нөөц бүрдүүлэх давуу тал бий болгох зэрэг биднээс хамаарах олон арга хэрэгсэл бий шүү.

- Гэтэл барилга угсралтын компаниуд дотоодын үйлдвэрлэгчдийнхээ бараа, бүтээгдэхүүнийг авахгүй байна гэсэн гомдол тасардаггүй. Энэ тухайд?

- Би сая хэллээ, дахиад уулзахгүй юм шиг, бие биенээ хуурч залилсан үйлдэл жинхэнэ дампууралд хөтөлнө. Үнийн бодлогодоо сэтгэлгээний өөрчлөлт хий, бүтээгдэхүүний зах зээлээ хамгаалахдаа онцгой анхаарах л хэрэгтэй гэж л хэлсэн шүү. Тэгсэн үед барилгын компаниуд бүтээгдэхүүнийг чинь авна. Эх оронч худалдан авалт, хэмнэлтийн хатуу горим дэглэм цаашдаа ноёрхоно шүү дээ.

Би дандаа болохгүй бүтэхгүй зүйл ярьж, гутранги үзлээр хандаагүй гэж бодож байна. Манай барилгын салбарын үнэн дүр төрх ийм л байгаатай ихэнх хүмүүс санал нийлэх байх. Энэ хүнд нөхцөл байдлаас хамтдаа зүтгэж байж гаргана. Тийм цаг хугацаа бидэнд ойрхон байна. Барилгачид,барилгын компаниуд бид өөрсдөө асуудалд ухаалгаар хандаж, ямар нэг хүлээлт, сэтгэлийн хөөрлөөр, амиа бодох хандлагаас салах ёстой.

Ер нь аливаа улс орнууд Барилга, хөрөнгө оруулалтаа эрчимтэй хөгжүүлж, эдийн засгаа сэргээснээр хямралаас гардаг жамтай. Бид энэ байдлаас бүрэн гарч чадна.

- Салбарын ажиллах хүчнийг чадавхжуулах, мэргэшүүлэх тал дээр ямар бодлого баримтлах хэрэгтэй гэж боддог вэ?

- Салбаруудын хүний нөөцийг бэлтгэх чадавхжуулах, мэргэшүүлэх асуудлыг хариуцсан Хөдөлмөр Нийгмийн Хамгааллын яам ажиллаж байна. Дээд, дунд  боловсрол нь БСШУЯ-нд, техник мэргэжлийн боловсрол сургалтын асуудал нь ХНХЯаманд байгаа. Манай яамны хувьд эдгээр газруудтай хамтран ажиллах шаардлагатай. Хувийн хэвшлийнхэн үйлдвэрлэл дээрээ мэргэшүүлэх сургалтыг хийж байгаа шүү дээ.

Тэгэхгүй бол өрсөлдөөн, бүтээгдэхүүний чанар стандарт, чадамжаараа ялгагдах зах зээлийн жам бий. Иймд манай салбарын төрийн бодлогод хүний нөөцийн асуудлыг дээрх газруудтай хамтран тусгаж, харин салбарын мэргэжилтнүүдийн давтан сургалт, тусгай зориулалтын мэргэжилтнүүдийг бэлтгэх, мастер инженер зөвлөхүүд, экспертүүдийг бодлоготойгоор бэлтгэж, атистатчилах, салбарын эрдэм шинжилгээ, судалгааны чиглэлд илүү анхаарах цаг нь болсон.

Ялангуяа, барилгын төслийн удирдлага, зохион байгуулалт, салбарын үнэ өртгийн оновчлолт, барилгын бүтээцийн тооцооны программчлал, хот байгуулалтын архитектор, нутагшил суурьшлын нарийн мэргэжлийн хүмүүсийг бодлоготойгоор бэлтгэх, төслийн удирдлагын интеграл цахим системийн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэх асуудал манай яам агентлагийн бодлого байх нь зүйтэй.
 
- Гэр хорооллын барилгажилтын талаар ямар бодолтой байна вэ?

- НИТХ 2015 онд хотын барилгажсан бүсийн эрсдэлийг тооцож, шинэчлэн барилгажуулах хөтөлбөр баталсан. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн төслийн эрх авсан компаниудын ажил удаашралтай байгаад хоёр үндсэн шалтгаан бий. Нэгдүгээрт, иргэд газраа чөлөөлөхгүй байна. Хоёрдугаарт, хот дэд бүтцийн хувьд хүлээсэн үүргээ биелүүлэхгүй байна.

Миний бие БХБЯ-нд гэр хорооллын хөгжлийн асуудлыг аль болох хүндрэл багатай, экологийн чиг баримжаа, суурьшлын бүсийн төвлөрлийг сааруулахаар төлөвлөн хөгжүүлэх концепц, загварыг өгсөн. Энэ зарчмаар явуулбал утаанаас хурдан салж, хотын ногоон бүс ч нэмэгдэж, дэд бүтцийн ачаалал багасна. Харин иргэд, хот, компани гурвын итгэлцлийг баталгаатай болгож, маш тодорхой шийдвэр гаргах шаардлагатай байна. Үзэл баримтлал нь суурьшлын бүсийн төвлөрлийг хязгаарлан багасгах оновчтой төлөвлөлтийн асуудал юм шүү.

Зав гарган бидэнтэй ярилцсанд баярлалаа. Таны бүтээн байгуулалтын их үйлсэд амжилт хүсье.