Барилгын бизнес хялбар хоол биш
Барилгын компаниудын инженер, техникийн ажилтнуудын ур чадвар дээшилж, нэг үеэ бодвол барилгын чанар харьцангуй сайжирч байгаа ч, нөгөө л иргэдийг хохироон, "хулхины барилга" босгосон нөхдийн тарьсан балаг балрах болоогүй л байна. Хуруу хумсаа хугалан байж олсон хэдэн төгрөгөө урьдчилгаанд өгчихөөд, насаараа өрөнд орон байж амьдрах орон сууцтай болж байгаа тэдний хувьд дээрх асуудал үнэхээр хүндээр тусна. Гагцхүү урьдчилгаа төлж, найдвартай ангилалд багтан аль нэг зээлд хамрагдаж чадах хэсгийнхэнд “Төрийн албаныхан” багтаж буй.
2000-аад оны эхээр төрийн албан хаагчдыг орон сууцаар хангах баталгааг төр хариуцах нэрээр олон тооны хөтөлбөр, бодлого, шийдвэр гарч, үүнд хандивлагч орнуудын зээл, тусламж, гадаадын болон дотоодын хөрөнгө оруулалт, төсвийн хөрөнгийн багагүй хэсгийг хувийг зарцуулж эхэлсэн. Энэ дунд 2007 онд “4000 айлын орон сууц” хөтөлбөр батлагдаж хэрэгжсэн юм. Хөтөлбөрийн санхүүжилтэд 12.0 тэрбум төгрөгийг Орон сууцны санхүүжилтийн корпораци /ОССК/-д олгосон байдаг. Ингээд үндэсний хэмжээний томоохон гэж хэлж болохуйц орон сууцны бүтээн байгуулалтууд ид өрнөсөн. Биелэлт, үр дүнгийн хувьд 100 хувьтай гэж хэлж болох энэ төслийг гүйцэх орон сууцны зээлийн хөтөлбөр одоо ч алга.
Гэхдээ энэ зуур “Дайны хажуугаар дажин” гэдэг нь болоод өнгөрсөн юм биш биз!
“4000 айлын орон сууц” төсөлд хамрагдаж байртай болсондоо үгээ хэлж, үсээ зулгаах нь холгүй харамссан иргэд бас байна. Мөөгөнцөр, хорхой шавжиндаа баригдсан, хана, цонхноосоо нэвт сийгсэн, улмаар мөстөж, өгөршсөн, гадна доторгүй хагарч, цуурсан, бороо ормогц дээврээс нь дусаал гоождог, нүдээр харахад хэв гажилтад орсон, бүтээцийн шийдэл гэж зүйл огт байхгүй, хөрсний судалгаа гэж бүр ч хийгдээгүй “Да хүрээ” хэмээх хотхон Шар хадны Техникийн захын зүүн талд байрлаж байна. Миний санахад манай хуучны соц үеийн 70, 80 жил болсон барилга хүртэл энэ хиртэй байхыг огт үзсэнгүй. Тус орон сууц нь 76 болон 24 айлын 3, 4 давхар 2 блок бөгөөд 2012 онд бүрэн баригдаж дуусчээ. Жам нь бол ёстой л будаг нь ханхалсан шинэ орон сууц билээ.
Асуудлыг бүр эхнээс нь авч үзье.
Баянзүрх дүүргийн 17 дугаар хороонд “Мануул трейвэл” гэх компани “4000 айлын орон сууц” төслийн хүрээнд “Да хүрээ” хотхоны барилгын ажил эхэлснээс хойш 2010 онд газрын зөвшөөрлөө авч, дараа нь зураг төслөө батлуулжээ. /Барилга зураг төслийн дагуу баригдаагүй/ Үүгээр барахгүй тухайн оны зургаан сараас эхлэн борлуулж, оршин суугчдыг оруулсан гэнэ. Энэ бүхэн болж өндөрлөсний дараа буюу 2012 онд дөнгөж барилга барих зөвшөөрлөө авсан аж. Харин энэ үед барилга аль хэдийн ашиглалтад бүрэн орсон байв. Ингээд нэлээд ажил явдал болсны эцэст хоёр жилийн дараа, 2014 онд одоогийн НХТЕТГ барилгыг ашиглалтад хүлээн авчээ. Мөн л хуулиас гадуур барилгыг ашиглалтад хүлээн авсан ч “Мануул трейвэл” компани барилгын үйл ажиллагаа жигдэртэл хүлцэх хугацаанд байгаагүй, орхин одсон юм.
Өөрөөр хэлбэл, гурвалжингийн тогтолцоо урвуугаа харж, авах ёстой тусгай зөвшөөрлүүд хожуу хийгдэн, хууль, дүрэм, журам гэдгийг захиалагч компани болон хүлээн авсан НХТЕТГ уландаа гишгэсэн болж таарч байна.
Оршин суугчид нь дахин нэг өвлийг давна гэхээс зүрхшээж байна.
“Да хүрээ” хотхон нь дэд бүтцээ бие даан шийдсэн. Гэвч энэ нь авууштай тал болж чадсангүй. Уурын зуухтай боловч байрууд нь цэвдэг хүйтэн. Учир нь дулаалга муу хийгдсэнээс гадна уурын зуух нь ачааллаа даалгүй хэд хэдэн удаа хагарч, гэмтсэнтэй холбоотой гэнэ. Захиалагч компани барилга барих үедээ түр зөвшөөрлөөр авсан ус, цахилгаанаа баригдсаны дараа холбогдох байгууллагуудад нь хүлээлгэн өгөөгүй, зохих ёсоор шийдвэрлээгүй учир оршин суугчид өнөөг хүртэл ААН-ээр ашиглалтын төлбөр төлдөг байна. Өөрсдөө нэгдэн СӨХ байгуулан харъяа байгууллагуудад нь хандсан боловч зөвхөн тухайн эзэмшигч болох захиалагч компани л албан ёсоор хүлээлгэн өгөх дүрэмтэй аж. Иймд оршин суугчдын ашиглалтын зардал маш өндөр. Нэг айл сардаа 70-220 мянга хүртэл төгрөг төлдөг. Мэдээж хэт хүйтнээс болоод айлууд тень залгах нь элбэг. Нэг айл л төлбөрөө цагт нь төлөөгүй тохиолдолд 2 байраараа тогоо таслуулдаг гэнэ. Ийнхүү хууртаж, чанаргүй байр авсныхаа төлөө тэд бас өндөр зардал төлж, үргэлжийн дарамтан дор оршин сууж байна.
Тус орон сууцнаас үүдсэн анхны гомдол 2012 онд гарсан гэдэг. Агааржуулалтын систем огт байхгүй, бүгчим байх болов. Агааржуулалтын тагтай ч салхивчийн сувагжилт огт хийгдээгүй, зүгээр битүү ханан дээр наасан байв. Ингээд коридор дахь сантехникийн шугам хоолойг хуучин, зэвэрч муудсан зориулалтын бус нарийн хоолойгоор хийсэн, “А” байрных нь орцны шатыг нарийн брус модоор торгоосон, тагт доош унжих болсон учир бүх тагтыг хожуу нарийн төмрөөр хэврэгхэн торгоосон, галын систем, тоноглол байгаа ч ажиллагаагүй, хоосон гэх зэрэг нүд хуурсан асуудал ар араасаа хөвөрч эхлэв. Энэ бүхнийг нүдээр үзсэн надад ёстой л “сүрлэн байшин” санаанд оров.
Гипсэн ханан нь дээр плита тогтохгүй. Хамгийн гол нь ийм барилгыг ашиглалтад хүлээн авсан улсын комиссынхныг гайхаж сууна. Барилгын компаниудад хяналт тавих үүрэг хүлээсэн бүхэл бүтэн мэргэжлийн хяналтын армийг татвар төлөгчдийн мөнгөөр тэжээж байна. Гэтэл тэд чанаргүй материалаар, стандарт норм дүрэм зөрчиж, муу барилга барьж байгааг хянаж чаддаггүй нь эндээс харагдаж байна. Тэд төрөөс олгосон хяналт тавих эрх мэдлээ ашиглан хэтэвчээ зузаатгаж байна уу гэсэн хардлага төрснөө би нуухгүй.
Хөтөлбөрийг санхүүжүүлж /1тэрбум төгрөг/, хэрэгжилтийг хариуцсан ОССК-ийг ч мөн адил хариуцлага тойрон гарах учиргүй. Учир нь хуулийн дагуу барилгыг ашиглалтад хүлээн аваагүй байхад төрийн албан хаагчдад уг байрыг санал болгож, зарж борлуулсан юм. Энэ хооронд байрны ашиглалтын зардал болох дулаан, цахилгаан, хог, усны мөнгийг иргэдээс нэхэмжилсэн. /тус орон сууцны гэрээ болон барилгын тухай хуулин дахь ашиглалтад аваагүй байхад ашиглалтын зардал төлөхгүй гэсэн заалтыг зөрчсөн./ Хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд байрнаас албадан гаргах шаардлагыг хүргүүлж байсан зэрэг нь олон хуулийг ноцтой зөрчжээ.
Одоо нэгэнт баригдсан барилгыг яах вэ? Чанаргүй баригдсаныг тогтоочихоод, нураадаг жишиглэл бидэнд бий бил үү?
Энд дан ганцхан орон сууцны талаар яриагүй, олон хүний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг зөрчсөн асуудал, хуулийг гууль болгогчдын тухай яригдаж байна. Барилгыг шууд актлаад нураадаг, хүлээн авсан улсын комиссынхонд хариуцлага тооцдог, барьсан инженер, гүйцэтгэгч компанийг хариуцлагад татдаг, эргээд нөхөн төлбөр төлүүлдэг хүртэл хэмжээнд очих, барилгын чанарт хөндлөнгийн эксперт хийдэг болох хэрэгтэй байна. Түүнчлэн барилгын ашиглалтын хугацаа, баталгаат хугацаанд яг үүрэг, хариуцлага багтахыг тодорхойлж, тухайн барилга, байгууламжийг ашиглалтаас гартал нь хариуцах хүртэл өндөр хэмжээний дүрэм, журам үйлчлэх ёстой. Ингэж салбарын шалгуур, босгыг өндөр тавьж гэмээн энэ мэтчилэн хялбар бизнес хийх гэсэн нөхдийг шахан гаргахад барилгын хяналтын тогтолцоог бүрэн өөрчлөх нэн шаардлага тулгарчээ.
Одоогоор “Да хүрээ” хотхонд үүссэн зөрчлийг арилгах талаар ямар нэг арга хэмжээ аваагүй. Цагдаагийн байгууллагаас шинжээч томилсон тогтоол ирсний дагуу НМХГ-аас шинжээч ажиллаж байгаа аж. Ямартай ч үнэн мөнийг тогтоож, иргэдийн хохирлыг барагдуулна гэдэгт найдах л үлдлээ.
Барилга бол зүгээр нэг бараа биш, хэдэн арав байтугай, хэдэн зуун жил бидний хойч үед өвлөгдөн үлдэх ёстой үл хөдлөх хөрөнгө билээ. Иймд цаашид орон сууц худалдан авахаар төлөвлөж буй танд наасан обой, плита, будсан будаг эмульсийг нь хараад сонголт хийх бус барилгын яс чанарыг судалж аваарай гэж зөвлөх байна.
Хөтөлбөрийг санхүүжүүлж /1тэрбум төгрөг/, хэрэгжилтийг хариуцсан ОССК-ийг ч мөн адил хариуцлага тойрон гарах учиргүй. Учир нь хуулийн дагуу барилгыг ашиглалтад хүлээн аваагүй байхад төрийн албан хаагчдад уг байрыг санал болгож, зарж борлуулсан юм. Энэ хооронд байрны ашиглалтын зардал болох дулаан, цахилгаан, хог, усны мөнгийг иргэдээс нэхэмжилсэн. /тус орон сууцны гэрээ болон барилгын тухай хуулин дахь ашиглалтад аваагүй байхад ашиглалтын зардал төлөхгүй гэсэн заалтыг зөрчсөн./ Хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд байрнаас албадан гаргах шаардлагыг хүргүүлж байсан зэрэг нь олон хуулийг ноцтой зөрчжээ.
Одоо нэгэнт баригдсан барилгыг яах вэ? Чанаргүй баригдсаныг тогтоочихоод, нураадаг жишиглэл бидэнд бий бил үү?
Энд дан ганцхан орон сууцны талаар яриагүй, олон хүний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг зөрчсөн асуудал, хуулийг гууль болгогчдын тухай яригдаж байна. Барилгыг шууд актлаад нураадаг, хүлээн авсан улсын комиссынхонд хариуцлага тооцдог, барьсан инженер, гүйцэтгэгч компанийг хариуцлагад татдаг, эргээд нөхөн төлбөр төлүүлдэг хүртэл хэмжээнд очих, барилгын чанарт хөндлөнгийн эксперт хийдэг болох хэрэгтэй байна. Түүнчлэн барилгын ашиглалтын хугацаа, баталгаат хугацаанд яг үүрэг, хариуцлага багтахыг тодорхойлж, тухайн барилга, байгууламжийг ашиглалтаас гартал нь хариуцах хүртэл өндөр хэмжээний дүрэм, журам үйлчлэх ёстой. Ингэж салбарын шалгуур, босгыг өндөр тавьж гэмээн энэ мэтчилэн хялбар бизнес хийх гэсэн нөхдийг шахан гаргахад барилгын хяналтын тогтолцоог бүрэн өөрчлөх нэн шаардлага тулгарчээ.
Одоогоор “Да хүрээ” хотхонд үүссэн зөрчлийг арилгах талаар ямар нэг арга хэмжээ аваагүй. Цагдаагийн байгууллагаас шинжээч томилсон тогтоол ирсний дагуу НМХГ-аас шинжээч ажиллаж байгаа аж. Ямартай ч үнэн мөнийг тогтоож, иргэдийн хохирлыг барагдуулна гэдэгт найдах л үлдлээ.
Барилга бол зүгээр нэг бараа биш, хэдэн арав байтугай, хэдэн зуун жил бидний хойч үед өвлөгдөн үлдэх ёстой үл хөдлөх хөрөнгө билээ. Иймд цаашид орон сууц худалдан авахаар төлөвлөж буй танд наасан обой, плита, будсан будаг эмульсийг нь хараад сонголт хийх бус барилгын яс чанарыг судалж аваарай гэж зөвлөх байна.
Сэтгүүлч С.Баярмаа
/Барилга.МН сэтгүүлийн 4-р сарын дугаар/
/Барилга.МН сэтгүүлийн 4-р сарын дугаар/
Уурын зуух хэдэн хэдэн удаа хагарсан байна
“А” байрны шатны тулгуур
Тагтны бетон эмтэрчээ
