Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын эх үүсвэр болох түүхий нүүрсний хэрэглээ нь жилд 5,9 сая тонн бөгөөд үүнээс гэр хороололд 10 хувийг нь хэрэглэж байгаа боловч агаарт ялгаруулж байгаа бохирдлын 80 хувийг эзэлж байна. Гэтэл дулааны цахилгаан станцуудад түүхий нүүрсний 85 хувийг хэрэглэж байгаа ч агаарт ялгаруулж байгаа бохирдлын хувь хэмжээний ердөө 6 хувийг л эзэлдэг. Тэгвэл агаарын бохирдлын асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэвэл зохилтой вэ? 



Эрчим хүчний зохицуулах хорооны дарга А.Тлейхан
 

-2017 онд  цахилгааны үнийг нэмэхгүй гэсэн зарчим барьж байна.-
 

-Гэр хорооллын шөнийн цахилгааны хэрэглээг тэглэсэн нь эрчим хүчний түүхэнд гарч байгаагүй томоохон шийдвэр болж байна. Энэ тухайд?

Тийм ээ. Эрчим хүчний салбарын зүгээс хэрэглэгчдэд өгч байгаа хамгийн том боломж юм. Нийслэлийн гэр хорооллын айл өрхийн шөнийн цахилгааны төлбөрийг тэглэснээр эрчим хүчний салбарын нуруун дээр нийтдээ 25-27 тэрбум төгрөгийн нэмэгдэл зардал ирэх урьдчилсан тооцоо байна. Энэ бүгдийг Засгийн газартайгаа хамтраад шийдэх боломжтой. Гол нь цахилгаан эрчим хүч хэрэглэгчид өөрсдөө аюулгүй, найдвартай ажиллагааг хангасан цахилгаан халаагуур ашиглах шаардлагатай. Эрчим хүчний зохицуулах хорооны зүгээс хэрэглээний огцом өсөлт үүсэх эрсдэлтэй байгаа тул аюулгүй байдлыг хангаж, эрсдэлээс сэргийлэх үйл ажиллагааг холбогдох байгууллагуудтай хамтран зохион байгуулах үүргийг "Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ” ТӨХК–д өгсөн.
Бид эдийн засгийн хүндрэлтэй үед дотоод нөөц бололцоогоо ашиглаж, зардлаа бууруулж, хэмнэлт гаргах замаар ажиллана. 2017 онд  цахилгааны үнийг нэмэхгүй гэж төлөвлөсөн.



-Эрчим хүчний хэмнэлтийн үр дүн хэзээнээс бодитойгоор мэдрэгдэж эхлэх бол?

Эхний үр дүн энэ оны сүүлээр гарна. Хоёроос гурван жилийн дараа хэмнэлтийн үр дүн илүү сайн, өргөн хүрээнд мэдрэгдэх байх.

-Барилгын дулааныг шийдэж чадвал эрчим хүчийг их хэмжээгээр хэмнэх боломжтой. Энэ тал дээр хэр анхаарч байна?

Эрчим хүчний хэмнэлт барилгын дулаалгатай холбоотой гэдэгтэй санал нэг байна. Эхний ээлжинд хийх учиртай ажлуудын нэг бол барилга байшингаа дулаалах явдал. Одоо байгаа барилгуудад аудит хийлгэх ажил бий. Ер нь цаашдаа барилгуудад стандарт тавигдана. Эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга байшин барих асуудал ч бий. Тодруулж хэлэхэд, Эрчим хүчний хэмнэлтийн зөвлөл гэж байгуулна. Эрчим хүчний хэмнэлтийн аудитын дагуу төсөл хэрэгжүүлэхээр барилгаас гадна санхүүгийн асуудал давхар яригдах учраас энэ зөвлөлд эрчим хүчний салбарынхнаас гадна барилга, банкны салбарынхан хамаарна. Ингэж ажиллаж байж эрчим хүчний хэмнэлтийг цогцоор нь шийдэж чадна.
 

-Эрчим хүчний салбар монополь гэдгээрээ хэрэглэгчдээ үл тоосон хандлага гаргадаг гэсэн шүүмжлэл яригддаг. Та санал нийлэх үү?

Санал нэг байна. Гэхдээ манай салбарын ихэнх байгууллага энэ хандлагаа өөрчлөхөөр хичээж байна. Заримд нь өнөөг хүртэл ийм дутагдал бийг үгүйсгэхгүй. Эрчим хүчний тухай хуулиар хүлээсэн Эрчим хүчний зохицуулах хорооны үүргийн нэг нь хэрэглэгчдийн эрх ашгийг дээдлэх. Тиймээс эрчим хүчний байгууллагуудад хандан “Хэрэглэгчээ гомдоовол тусгай зөвшөөрлийг чинь цуцлах хүртэл хатуу хариуцлага тооцно” гэж мэдэгдэж байгаа. Хэрэглэгчийн санал хүсэлтийг авдаг тогтолцоогоо шинэчиллээ. Нийслэлийн хэмжээнд гэхэд зөвхөн хэрэглэгчийн санал хүсэлтийг сонсох гэж 32 хүн ажиллаж байна. Хэрэглэгчдээс өдөрт 4000 орчим санал хүсэлт ирдэг. Санал хүсэлтүүдийг нь багцалж, судлаад хэрэглэгчдэд тулгараад байгаа асуудлыг шийдэхийн төлөө бид эрчим хүчний тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагуудтай хамтран ажиллана. Энэ жилээс Эрчим хүчний зохицуулах хороонд хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалдаг хэлтэс ажиллаж эхэлсэн. Тиймээс санал, гомдолтой иргэд манайд хандах бүрэн боломжтой.
 

 

ШУТИС-ийн Эрчим хүчний сургууль, Цахилгаан инженерийн салбар, Ахлах багш, МУ-ын Зөвлөх инженер Г.Бэхбат
 

-Хэрэглэгчдэд эрчим хүчний боловсрол олгож, сурталчилгаа сайн хийх ёстой-
 

-Гэр хорооллын хоёр тарифт айлуудын цахилгааны шөнийн хэрэглээг тэглэх шийдвэрийн эерэг болон сөрөг үр дүнгийн тухайд.

Харьцангуй боломжийн шийдвэр болсон гэж үзэж байна. Шөнийн цагаар үйлдвэр, томоохон байгууламжуудын ихэнх нь ажилладаггүй тул энэ үеэр гарсан илүүдэл эрчим хүчийг ОХУ руу тодорхой хэмжээгээр гаргадаг шүү дээ. Тэгэхээр энэ илүүдэл нөөцөөрөө айл өрхийн халаалтын төхөөрөмжид шаардлагатай цахилгааныг үнэ төлбөргүйгээр хангахад буруу зүйл байхгүй. Харин хэрэглэгчдийн хувьд нөхцөл байдал ямар байгааг сайтар бодолцох хэрэгтэй. Ингэхдээ иргэдийн хэрэглэж буй халаагуурын чанар, галын аюулгүй байдал, эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөг нарийн судалж үзэх нь чухал. Агаарыг хэт хуурайшуулж, шатаадаг халаагуур хэрэглэх нь зохисгүй.

Үнэгүй эрчим хүчийг ашиглаад иргэд аль болох олон зүйл залгах нь ойлгомжтой. Гэтэл түгээх сүлжээний хүчин чадлын асуудал яригдана. Утааны голомт дээр байгаа айлуудын цахилгааныг тэжээж буй трансформаторын чадал, айлууд руу холбосон оруулгын кабелууд хөндлөн огтлолоороо халах нөхцөл, цахилгааны алдагдал зэрэг нь ямар хэмжээнд байгааг нарийвчлан тооцох ёстой. Энэ тал дээр ажлын хэсэг гарч, тооцоо судалгааг хийж байгаа байх. Шөнийн 21 цагаас өглөөний 06 цаг хүртэл айл өрхүүдийг хангалттай хүчин чадалтай цахилгаанаар халаах бэлтгэл ажлыг бүрэн хангах ёстой.



Утаа ихтэй хэсэгт айлуудын дундах трансформаторын хүчин чадлыг нэмэгдүүлж өгөх хэрэгтэй. Хотын зах хэсэгт, өндөрлөг газарт байгаа айлуудад хүрэх хүчдэлийн хэмжээ бага, утаснууд нь ч тааруу болохоор гал түймэр гарах эрсдэлтэй. Энэ бүх эрсдэлийг тооцож, бэлтгэлийг базаах шаардалагатай байна.
Мөн зайлшгүй яригдах ёстой зүйл бол хэрэглэгчийн эрчим хүчний боловсрол юм. Эрчим хүчтэй хэрхэн харьцах талаар иргэдэд сурталчилгаа, таниулах ажлыг хийж байх ёстой. 200 мянган төгрөгөөр нэг өвөл хэрэглэх нүүрсээ авах уу, эсвэл нэг халаагуур аваад 2-3 жил хэрэглэх үү. Өнөө маргаашаа аргацааж, араад нүүрс түлээд байгаа тэр сэтгэхүйд нь танин мэдүүлэх ажлыг хийх хэрэгтэй.

Ер нь цахилгааны шөнийн тарифийг тэглэлээ гэхэд гарах үр дүн нь тийм их биш. Утааны голомтот бүст амьдарч байгаа иргэдийн амьжиргааны түвшин доогуур байгаагаас халаагуур, тарифтай тоолуур, кабель, төхөөрөмжүүдийг худалдаад авчих боломж тааруу. Баянхошуунд амьдарч байгаа 120 орчим айлаас судалгаа авахад арваад нь л цахилгаанаар халаалтаа шийдсэн тухай мэдээлж байсан шүү дээ.

Зарим тохиолдолд шөнийн үнэгүй цахилгаанаар гэр, байшингаа халааж байгаад өглөөнөөс гал түлж эхлэх айлууд ч бий. Хөрөөд хүйтэн болчихсон зуухыг галлах үед ердийн халуун байсан зуухнаас илүү утаа, бохирдол ялгаруулдаг. Энэ байдлаараа утааг багасгана гэдэг худлаа. Гол нь түүхий нүүрсийг л хэрэглүүлэхгүй байх нь чухал. Коксжуулсан нүүрс, био түлш, үртэс гээд олон төрлийн түлшийг хангалттай нэвтрүүлж, түүхий нүүрсийг хэрэглээнээс бага багаар шахаж гаргах хэрэгтэй.



100 айл дахь “K” барилгын материалын дэлгүүрийн худалдагч
 

 
-Халаагуур нь газан, цахилгаан, тосон, хуурай, электрон зэрэг олон янзын үүсгэвэртэй юм байна. Эдгээрээс иргэд ямар төрлийн цахилгаан халаагуурыг түлхүү сонирхож байна вэ?

Иргэд цахилгааны шөнийн тарифыг тэглэсэнтэй холбогдуулан цахилгаан халаагуур, тэр дундаа шөнийн цагаар цахилгаанаа хуримтлуулж, өдрийн цагаар дулаанаа хадгалах шийдлийг илүүтэй сонирхож байгаа. Энэ төрлийн цахилгаан халаагуурууд 1.7-4.5 сая төгрөгийн үнэтэй байна. Харин жирийн халаагуурын үнэ халаах талбайн хэмжээ, цахилгаан зарцуулалтаас шалтгаалаад 49 мянган төгрөгөөс дээш үнэтэй байгаа.

-Энгийн цахилгаан халаагуурыг өдөр тутам залгахад сардаа хэдий хэмжээний төлбөр гарах вэ?

1 ширхэг цахилгаан тенийг тогтмол залгахад өдөрт 1200 төгрөгнөөс дээш, сард 36000 мянгаас дээш төгрөгний зардал гарна.