ИВАИ ИЧИРО (IWAI ICHIRO)
Япон улсын Нара хотын захиргааны Хот төлөвлөлтийн газрын дарга, архитектор
 
Би дэлхийгээр аялангаа хот суурин, соёл, зан заншил зэргийг судалдаг. Одоогоор  60 гаруй улс орноор аялж, баялаг туршлагыг хуримтлуулсан бөгөөд тэр дундаа өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогтой Монголын уламжлалт өв соёл үнэхээр гайхалтай санагдсан юм.
 
Өнгөрсөн онд анх Монгол Улсад 6 хоногийн аялал хийсэн билээ. Өөрийн орныхоо соёл, уламжлал, өв соёлоороо бахархдаг ард түмэнтэй танилцсан маань одоо ч санаанаас гардаггүй. Аяллын явцад нүүдэлчдийн уламжлалт сууц болох гэр нь хот хөдөөгүй, хээр талд сувдран харагдах нь үнэхээр үзэсгэлэнтэй харагдаж байсан.
 
Улаанбаатар хотын төвөөс 54 км-ийн зайд орших байгалийн үзэсгэлэн төгс бүрдсэн аялал жуулчлалын Цонжин болдог гэдэг газар очсон. Энд дэлхийг эзэлсэн Аугаа Их эзэн Чингис хааны сүрлэг өндөр хөшөөний орой дээр нь гарч үзлээ. Үнэхээр гайхалтай урлагийн бүтээл болжээ. Ялангуяа Монгол үндэсний  эрийн гурван наадам болох хурдан морь, бөх, сурын харваа нь одоо ч уламжлагдан үлдсэн нь гадныхны сонирхлыг татахаас ч аргагүй.
 
Миний бие архитектурын өв соёлыг сэргээхэд чиглэсэн сэтгэгдлээс тэмдэглэхийг хүсч байна. Мэдээж богинохон хугацаанд үзэж харсан зүйлүүд дээрээ үндсэлсэн ойлголтууд маань буруу ч байж магадгүй учир хүлцэл өчье.
 
          Улаанбаатар хотын орчин үеийн хурдацтай хөгжил ба Архитектурын соёлын өв
 
Над шиг олон орноор аялсан хүмүүсийн туршлагаар бол эхлээд аялах орны эдийн засаг, газар зүйн байршил, үндэсний бүтэц, хотынхоо төсөөллийг аль болох урьдчилан авсан байдаг л даа. Миний хувьд энэ удаа Монголруу явахаас өмнө тодорхой бус төсөөлөлтэйгөөр газар дээр нь очиж бодитоор танилцсан юм. Мэдээж олон орноор явж үзсэний хувьд нэг их гайхаад байхаар зүйл бага байсан. Харин хот төлөвлөлтийн мэргэжилтний хувьд тайван ажиглах боломж гарсан даа.
 
Улаанбаатар хотын хурдацтай орчин үеийн хөгжил нь миний төсөөлж байснаас илүү байсан. Улаанбаатарыг ийм өндөр сүрлэг барилгуудтай гэж ердөө бодож байсангүй. Зайсан толгой дээрээс харахад орчин үеийн хотын дүр төрх үнэхээр сэтгэл хөдлөм харагдаж байсныг одоо ч тодхон санаж байна. Үүний зэрэгцээ орчин үеийн хот нь агаарын бохирдлоос хамааралгүй үзэсгэлэнтэй орчныг хадгалж үлдсэнд нь үнэхээр гайхсан.
 
Нөгөө талаас хот төлөвлөлт дээр шийдвэрлэж байх хэд хэдэн асуудлууд байна. Барилгуудын өндрийг нийтэд нь ерөнхийлөн хянах хэрэгтэй санагдсан. Нийслэлд ялангуяа, үзэсгэлэнт Богд уулаа халхлахаар өндөр өндөр барилгууд баригдсан байгаа нь үнэхээр харамсалтай санагдсан.  Зохистой өндрийн хязгаартай барилгуудыг хотын панорамад зохицуулан шинээр төлөвлөх шаардлагатай юм.
 

Хоёр дахь асуудал бол хотын эргэн тойронд улам ихээр тэлж буй гэр хорооллыг шинэчлэн төлөвлөх асуудал. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг мөн өндөр барилгаар сольж барихаас гадна нам, дунд давхартай барилгыг хотын нийт ансамбльд нь тохируулан барих зайлшгүй шаардлагатай. Улмаар шинээр бий болж буй хорооллуудад зам харилцаа, ногоон байгууламж бүхий парк, нийгэм соёл, инженерийн дэд бүтцүүдийн ирээдүйн хөгжлийг харсан тооцоо судалгаанууд дээр үндэслэн төлөвлөх нь зүйтэй.
 

 
Өөрийн сайн дурын үндсэн дээр тэргүүнээр ажилладаг Нийгэмлэг нь Нара хотын Хот төлөвлөлтийн төв нь Нара аймгийн түүхэн дурсгалт архитектурын өв санг иргэдийн тусламжтайгаар хадгалах, хамгаалах зорилгоор 1979 онд байгуулагдсан. 1990 оноос Малайз, Вьетнамаас эхлэн Азийн түүхийн дурсгалт гудамж, барилга байгууламжийг хадгалах, сэргээн засварлах төслүүдийг хэрэгжүүлж байна. 1991 онд Азийн газар газрын Иргэний байгууллага, Номхон далайн баруун хотын  сүлжээг үүсгэж, 2013 онд улам өргөжүүлэн хөгжүүлж, “Asia Heritage Network” (AHN)-г байгуулсан. Ази нь одоо дэлхийн хөгжлийн төв болж эдийн засаг нь гайхалтай өсч байна. Гэвч үүний зэрэгцээ түүний сүүдэрт асар хурдтай устгагдаж буй архитектурын өв, түүхэн дурсгалт барилга  зэргийг хадгалж хамгаалах зорилготой. Энэ жилийн 1-р сард Индонезийн Бали аралд дээр AHN Олон улсын хурлыг зохион байгуулж, Индонез, Малайз, Мянмар, Камбож, Тайланд, Тайвань, Шанхай, Сингапур, Энэтхэг, Япон зэрэг 13 орны 131 төлөөлөгчид оролцсон. Энэхүү олон улсын сүлжээг байгуулсан улс орнууд нь эдийн засаг, улс төрийн нөхцөл байдал нь өөр өөр боловч гурван гол зүйл дээр санал нэгдсэн юм.
 
Нэгдүгээрт, архитектурын үнэт өв, түүхэн дурсгалт хот, гудамжийг хамгаалах, олон нийтийн мэдлэгийг дээшлүүлж, боломжийн хэмжээгээр сайн дурын байгууллагуудын үйл ажиллагааг өргөжүүлж хамтран ажиллах явдал юм. Хоёрдугаарт, архитектурын биет үнэт өв, байгууламжаас гадна  биет бус өв соёлыг ч мөн хадгалах нь чухал. Гуравдугаарт, өөрийн үндэстний түүхийн өвийг  хадгалж хамгаалахаас гадна  өөр улсын түүхийн өв соёлыг ч мөн хүндэтгэж, олон үндэстний соёлтой зэрэгцэн орших явдал юм.

Одоо Азийн “Херидей” сүлжээ нь голлон зүүн болон зүүн өмнөд Азийн орнуудаас бүрдсэн байдаг ба үүнээс хойш Монголоос эхлээд хойд Ази, Непаль өмнөд Ази руу ч хүрээгээ өргөжүүлье гэж бодож байна. Дээр дурдсан гурван санаа нь цаашид Монголын архитектурын үнэт өвийг хадгалж хамгаалах, нөхөн сэргээхэд ч гэсэн чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Цаашид энэ орны мэргэжлийн хүмүүстэй мэдээлэл солилцон, 3 жилийн дараа заавал Олон улсын хуралд оролцуулж, Азийн архитектурын үнэт өв, түүхийн дурсгалт барилга байгууламж, гудамж талбайг хадгалах, ирээдүйн талаар туршлага, санал бодлоо хуваалцаж, хамтран ажиллах төлөвлөгөөтэй байна.
 
Монголын бахархал болсон архитектурын үнэт өвийг дахин сэргээх талаар
 
Улаанбаатарт байх үедээ явган алхангаа хоттой аль болох илүү танилцахыг хичээж байлаа. Сайн ажиглавал шинэ барилга баригдахын зэрэгцээ Гандантэгчинлин, Чойжин ламын сүм зэрэг нь Түвдийн буддын шашны архитектурын үнэт өв болон үлдсэнийг хараад үүнийг яаж ийнхүү авч үлдэж чадсан юм бол доо гэж бодогдож байв.
 
Улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн дурсгалын музей гэх мэт социалист нийгмийн үеийн бүтээн байгуулалтын гэрч болсон сонгодог загварын сайхан барилгууд цөөнгүй байна. Харамсалтай нь энэ сайхан барилгуудын нэг давхруудад зохимжгүй өргөтгөл хийсэн нь хотын өнгө төрхийг үнэхээр үзэмжгүй харагдуулж байсан.
 
Миний гайхаад байгаа зүйл нь Улаанбаатар хотыг хариуцсан ерөнхий архитектор, түүхч, урлаг судлаач гэх мэт мэргэжлийн зөвлөл нь хотын өнгө төрхийг тодорхойлж, хянаж чаддаггүй юм байх даа гэж бодогдсон шүү.
 
Мөн тэдгээр архитектурын үнэт өв болох барилгууд нь эргэн тойрны өндөр барилгуудаар халхлагдан тусгаарлагдаж, үнэ цэнээ алдах хэмжээнд хүрчээ. Уг нь түүхийн дурсгалт барилгууд хотын өнгө үзэмжийг нэмж, үнэ цэнэ, бахархлыг бий болгож, гадаадын  аянчин, гийчин үзэх харах юмтай байж, эдийн засагт ч ихээхэн нэмэр болох юм.



Тэгэхээр хот төлөвлөхдөө архитектурын үнэт өв болох барилга байгууламжийн эргэн тойронд тусгай хязгаарлалтын бүс гаргаж, түүний доторх барилгын өндрийг багасгаж, өнгө, материал, хэлбэрийг нь уялдуулж төлөвлөж өгөх нь хотыг нэг цогцолбор ансамбль болгож, тохилог уур амьсгалыг бий болгох хэрэгтэй.
 
Гандантэгчэнлин хийдэд уулзсан Монголын Буддын Шашны төвийн Хүний нөөцийн газрын С.Даваапүрэв гуай Монголын уламжлалт соёлын сэргэлтийн талаар маш шаргуу ажиллаж байгаа нь их сайхан санагдсан. Мөн сүм хийд, түүхэн барилгын сэргээн босгох чиглэлээр ажиллаж байгаа “Сүлд ХХК”–ны захирал н.Нямцогт архитектортой уулзсан. Өөрийн мэргэжилдээ үнэнч, цаашид Монгол Улсынхаа архитектурын үнэт өв соёл болох түүхэн  барилга, гудамж зэргийг хадгалж хамгаалж, сэргээн босгох уран бүтээлийн ажилд нь итгэж байна.
 
Энэ нь дан барилга байгууламжаар зогсохгүй тухайн улс орны ирээдүйд үлдэх юунаас ч илүү үнэтэй өв соёл, тусгаар тогтнолын баталгаа ч юм.  Яг одоо тэр эрин үе нь ирсэн юм биш байгаа гэж бодогдсон. Танай орон энэ  үйл ажиллагааг Япон  эсвэл Азийн сүлжээнд идэвхтэй оролцон хамтран ажиллавал чухал ач холбогдолтой юм.

Орон нутаг болон Улаанбаатарт байх гэр хэлбэрийн театр, кофе шоп, дэлгүүр гэх мэт энгийн, зөөврийн олон төрлийн үр сууцууд нь миний анхаарлыг ихээхэн татсан.

     Гэр хэлбэрийн маш том галерейг дэлгүүр, зоогийн газар зэргээр ашиглах тохиолдол байдаг гэж сонссон. Цаашдаа уламжлалт гэрийг үндсэн концепци болгон ашиглаж, шинэ загварын архитектурын бүтээлийг бий болгоосой гэж хүсдэг. Модерн загварын гэр сууц, түүний  бүтэц концепцийг агуулсан нийтийн орон сууцанд сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологийг бүрэн ашиглах нь зүйтэй. Учир нь хот доторх барилга байшингийн хэв загварыг харахад өөрийн өвөрмөц архитектурын онцлог байхгүй, ихэнх нь Европ загварыг дуурайлгасан нь их байна. Иймд тогтсон нэг хэлбэрийн архитектурын уламжлалт ойлголтыг эвдсэн, өөрийн “Монгол” гэсэн архитектурын шинэ үзэл баримтлалыг гаргаж ирэх шаардлагатай.
 
Үүнээс гадна Европ, Азийн орнуудад гудамжны жижиг зоогийн газар, дэлгүүрүүд нь их хотынхоо орон зайд зэрэгцэн ажил үйлчилгээгээ явуулж байдаг жишээ олон байна. Нүүдэлчдийн майхныг орчин үеийн хэлбэрт оруулан, дэвшилтэт технологитой уялдуулвал өвөрмөц загвартай архитектурын байгууламж бий болгож болох юм. Энэ тал дээр танай архитекторууд зоригтой шийдэл гарган, шинэ өвөрмөц бүтээл туурвих хэрэгтэй. Улсын хэмжээнд архитектурын шилдэг бүтээлийн уралдаан зарлавал олон сонирхолтой бүтээлүүд гарч ирнэ байх даа.
 
Занабазарын музейд үзсэн Улаанбаатар хотын хуучин газрын зургийг харахад ордон, сүм хийдээ тойрсон гэр гудамжуудтай байжээ. Энэ нь Монголын уламжлалт хотын хэлбэр загвар байсан гэж бодогдсон. Монголын уламжлал болсон архитектурын түүхэн барилгууд нь орчин үеийн хотын хэв маягтайгаа их сайхан зохицсон харагдаж байгаа нь үнэхээр сонирхолтой санагдсан.
 
Уламжлалыг  агуулсан Монгол Улсын хотын ирээдүйн дүр төрхийг бий болгох хэрэгтэй. Ийм уламжлал, орчин үеийг хослуулсан өвөрмөц хотыг бий болгож чадвал Улаанбаатар хот, Монгол Улс дэлхий нийтийн анхаарлыг татаж аянчин жуулчид тасралтгүй хөвөрч, эдийн засагт нь маш сайн нөлөө үзүүлнэ. Монгол архитектурын үнэт өв уламжлалыг хадгалж хамгаалах, хөгжүүлэх үүрэг архитектор та нарын гарт байгаа учир үүрэг хариуцлагаа ямагт биелүүлж явна гэдэгт мэргэжил нэгт, хот төлөвлөгч архитектор би итгэж байна.
 

 Орчуулагч, архитектор Д.Зориг