ДОРЖЖАДАМБЫН ЭРДЭМБИЛЭГ: Уран бүтээлч хүмүүсийн хувьд цаг үеэсээ түрүүлж сэтгэдэг нь “үйлийн үр” юм уу даа

 

Барилгын дизайны чиглэлээр хийсэн ажлууд:

- Дүрслэх урлагийн салбарыг яагаад сонирхох болов? Хүүхэд байхаасаа дуртай байв уу?

- Ээжийн ах зураач хүн байлаа. Харин аав маань эмч хүн байсан ч, урлагийн өндөр мэдрэмжтэй, шүлэг найраг оролдчихдог, сэтгэн бодох тал дээр их сонин зүйлс санаачилдаг хүн байсан. Хоёр талын иймэрхүү чанарууд нөлөөлсөн байх. Удмаа дагаад сэтгэлгээ минь ч уран бүтээлч болох “байгалийн өгөгдөл”-өө авсан юм уу даа гэж боддог. Эцэг, эх маань ч намайг зураач болгоё гэж бодож байсан байх. Тэр үед дизайны салбарын хөгжил тааруухан, энэ чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг сургууль соёл ч байгаагүй. Тиймээс хүүхдийн зургийн дугуйлангуудад явж, зургийн уралдаануудад идэвхтэй оролцож, ур чадвараа хөгжүүлж явсаар Дүрслэх урлагийн дунд сургуульд Уран зургийн ангид элсэн орж 4 жил суралцсан. Дараа нь мэргэжлээрээ 5 жил ажилласан. Үйлдвэрлэлийн дизайныг хөгжүүлэх тухайн үеийн бодлогоор Соёлын яамны шалгаруулалтад тэнцэн, ЗХУ-ын Москва хотод Үйлдвэр урлагийн дээд сургуульд Дизайнер мэргэжлийг 5 жил суралцаж эзэмшсэн. Мэргэжлийн минь суурь ингэж 9 жилийн сургалтаар тавигдсан даа.



- Үйлдвэрлэлийн дизайны чиглэлээс Барилга, архитектурын салбарт яагаад шилжин ажиллах болсон тухайд...

- 1990 оны эхээр манай улсад Ардчилсан хувьсгал гарч, зах зээлийн эдийн засаг руу шилжих үед юун үйлдвэрлэлийн дизайныг хөгжүүлэхтэй манатай байлаа. Лангуугаа хүнсний бараагаар дүүргэх асуудал л яригдаж байсан хүндхэн үе. Залуучууд ганзагын наймаанд явж, чадах чинээгээрээ гаднаас бараа авчирч байсан тэр үед үйлдвэрлэлийн дизайнаараа ажиллах боломжгүй болсон. Улсад байсан ихэнх үйлдвэр голдуу архи, талх гээд хүнсний салбарын үйлдвэрлэл рүү зонхилон хөгжих болсон. Ингэхээр үйлдвэрлэлийн дизайны салбар сав баглаа боодол, шошгоны дизайнаас нэг их хэтрээгүй, ажлын байр ч хүссэнээр минь гарч ирсэнгүй. Сав баглаа боодол, хувцасны загварын чиглэлээр хэсэг хугацаанд ажиллаж байгаад эрчимтэй хөгжиж эхэлсэн барилгын салбарт хөл тавьсан. Интерьер дизайны чиглэлээр хувиараа ажиллаж байгаад барилгын зураг төслийн “Хаус Дизайн” компани болгон өргөжүүлж, энэ салбарт 15 дахь жилдээ ажиллаж байна.



- Энэ хугацаанд хичнээн барилгын зураг дизайн дээр ажилласан бэ?

- Барилгын захиалгат ажлуудаас анхны томоохон бүтээл болсон нь Цонжин Болдогийн Чингис хааны хөшөөт цогцолбор юм. Түүнээс хойш Их Майдар төсөл дээр ажиллаж, загвар хийцийг нь гаргах, уран баримлыг нь бүтээх ажлыг гүйцэтгэсэн. Эдгээрээс гадна өөрийн санаачилгаар сэдэж хийсэн ажлууд бий. Одоогоор Улаанбаатар хотын бэлгэ тэмдэг болгох зорилгоор “Морин Хуур Тауэр” төслийг санаачлан эскиз зургийг гаргаад бэлдсэн. Үүнд хөрөнгө оруулагчдыг татан оролцуулах, Нийслэлийн удирдлагуудтай хамтарч энэхүү төслийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Ер нь нийслэл хотод байх ёстой цэнгэлдэх хүрээлэнгүүд, соёл урлагийн байгууллагууд, музейн барилгууд, спорт комплексууд, бусад дутагдалтай байгаа бүтээн байгуулалтын ажлуудын тухайд өөрийн санаачилгаар ирээдүйд хэрэгжүүлэх тэдгээр төслүүдийн концепцийг гарган, дизайнеруудтайгаа ажиллаж байна.



- Барилгын загвар дизайн гээд өөрийн бүтээлдээ ямар чиг хандлагыг баримталж, юуг түлхүү шингээхийг зорьдог вэ?

- Барилгын зураг төслийн салбарт үйл ажиллагаа явуулахдаа, Архитектур-дизайн буюу “Architect-Design” гэсэн чиглэлээ би хариуцаж, өөрийн хэмжээнд барилгын загварыг зохион бүтээх гэж оролддог юм. Миний гаргасан концепц санаануудыг үндэслэн инженерийн ажлын зураг болгон боловсруулдаг. Баримталдаг зарчим бол Улаанбаатар Монголын нийслэл хот учраас архитектур нь дахин давтагдашгүй, “Монголынх шүү” гэх илэрхийлэлтэй өвөрмөц байлгах ёстой гэсэн бодолтой байдаг.

Гадаадаас ирсэн танил гийчид, архитекторууд Улаанбаатар хотыг өөрийн гэсэн өвөрмөц өнгө төрхгүй, Оросын жижиг хотуудтай төстэй, зарим барилга нь Америк, Европын хэв маягийг чадан ядан дуурайсан дүр төрх ажиглагдаж байна хэмээн шүүмжилдэг. Муу ч, сайн ч бай өөрийн гэсэн архитектурын онцлогтой байж гэмээнэ бусдаас ялгарч, хөгжинө. Тиймгүйгээс дуураймал, бусдыг хэт шүтсэн, өрөвдөлтэй байдал ажиглагдаж байна гэж гадны танилууд хэлдэг нь үнэн боловч надад их хүнд сонсогддог. Нээрэн ч архитектурынхаа соёлыг үндэсний урлагийн хэмжээнд хөгжүүлж чадаж байгаа улс, хотууд цөөнгүй байна. Тэднээс бид суралцах хэрэгтэй гэсэн үзэл баримтлал надад байдаг.

Ер нь архитектурын өөрийн өнгө, төрх гэдэг нь геометрийн дөрвөлжин дүрс байхаасаа илүү “байгаллаг”, “амьтанлаг” чанартай, байгаль амьтны шинж тэмдгийг агуулсан, байгалийн юмс үзэгдлээс домгоо авч байж архитектур өөрөө амьд болж, урт настай урлагийн бүтээл болж харагддаг. Багш нарынхаа заасан, өөрийн олж мэдсэн мэдрэмждээ тулгуурлаж л би бүтээлүүдийнхээ санааг хөгжүүлдэг.



- “Их Майдар” цогцолборыг анх хэрхэн санаачилсан бэ? Төсөл нь одоо ямар шатандаа байна вэ?

- Аливаа уран бүтээлч хүн нэг ажлын ард гарахдаа, дараагийн бүтээлийн санаагаа бодож байдаг. Түүний нэгэн адил Цонжин Болдогийн хөшөөт цогцолборыг байгуулсныхаа дараа дараагийн томхон уран бүтээл маань юу байх вэ гэж бодсон. Манай улсад ямар байгууламж, бүтээн байгуулалт дутагдаж байгаа талаар ч их боддог байсан. Эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлэх том салбар байдгийг монголчууд санаатай, санамсаргүй мартчихаад байдаг нь аялал жуулчлал юм. Цонжин Болдог гэхэд Монгол Улсын аялал жуулчлалын салбарт тодорхой хувь нэмэр оруулж байгаа гэж боддог. Үүний зэрэгцээ шашны буюу тусгай сонирхлын аялал жуулчлалыг алдаж болмооргүй санагдсан. Шашны соёлын уламжлал бүхий сүм хийдүүдийг үзэж сонирхох аялал жуулчлалыг хөгжүүлбэл, хөрш болон дэлхийн бусад улс орнуудтай харилцан соёлын үнэт зүйлстэйгээ танилцах, сурталчлах, бүтээн байгуулалтад нь оролцох, оюун санааны эв нэгдэл үүсгэх боломж гардаг.

Тэгэхээр энэ төрлийн бүтээн байгуулалтыг хөгжүүлэх тухай бодож байгаад шашны соёл бүхий архитектурын цогцолборыг байгуулах тухай саналыг УИХ-ын гишүүн Халтмаагийн Баттулгад тавьсан. Энэ санааг цаг нь ирэхээр хэрэгжүүлнэ гэж тэрээр ярьж байгаад 2010 оноос зураг төслийн ажлыг эхлүүлж, 2012 онд шав тавьсан. Энэ нь бизнесийн төсөл биш, цэвэр хандив буюу ард түмний оролцоотой “Нийгмийн төсөл” гэдэг бүтээн байгуулалтын хэлбэрээр явагдсанаас цаг хугацаа ихээхэн шаардагдаж байна. Одоогоор бурхнаа бүтээлгэж, цутгуулаад бэлэн болсон. Дэлхийд томд тооцогдох 108 суварган байгууламжтай учраас Английн компанитай хамтарч зураг төслийг нь гаргасан. Ард түмнийхээ хандиваар бүтээн байгуулалтын ажлыг амжилттай үргэлжлүүлж, явц нь 30 орчим хувьтай л байгаа.



- Таны бүтээлүүд ихэвчлэн ашгийн бус, шашны болоод соёл урлаг, музейн барилгууд байна. Үүний учир нь?

- Ашгийн бус бүтээн байгуулалт гэдэгт зөвхөн Их Майдар төсөл багтах байх. Бусад нь мэдээж их, бага ямар нэгэн хэмжээгээр ашиг олох ёстой. Тэгж байж үйл ажиллагаа нь жигдэрч, менежмент нь урт хугацаанд үргэлжилнэ. Гэхдээ ашгийн бус гэдэг нь арай өөр утгаар хэлсэн байх. Тодорхой захиалгат ажил бараг хийдэггүй учраас эдгээр нь хувь хүнд, уран бүтээлчдээ ашиг байдаггүй. Өөрийн олж буй багахан орлогоороо ажилтнуудаа цалинжуулж, зураг төслүүдийг гаргадгаас миний хувьд “мөнгөн” хэлбэрээр ашиг байдаггүй. Харин уран бүтээлч хүний хувьд энэ бүхнийг хийхэд сэтгэл хангалуун байдаг. Монгол Улсад ийм байгууламжууд байх ёстой, эрт орой хэзээ нэгэн цагт байгуулагдах болов уу гэсэн өөрийн итгэл үзнэмшлээрээ энэ бүхнийг хийдэг.



- Чоно хэлбэр бүхий бүтээлийнхээ тухайд?

- Чоно хэлбэртэй бүтээн байгуулалтын тухай их олон жил бодсон. Бас л Цонжин Болдогийн хөшөөт цогцолбор, Их Майдар төслийн дараа юу хийх тухайгаа бодсон уран бүтээлчийн эрэл хайгуул юм. Хөгжмийн зохиолчид нэг дуурь биччихээд сэтгэл амрахгүй, дараагийн уран бүтээлдээ шамдан ордог. Н.Жанцанноров гуай ч “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор”, “Мандухай Цэцэн хатан” киноны хөгжмийн зохиолыг туурвисантай адил байх. Уран бүтээлч хүн нэг бүтээл гаргаад л сэтгэл ханачихдаггүй. Ямар хөгжим дутагдаж байна, ямар аялгуу хүмүүст хэрэгтэй байна гэдэгтэй адил энэ улсын маань бүтээн байгуулалтад ямаршуу өнгө төрхтэй, ямар үйл ажиллагаатай, ямар хэрэгцээг хангасан бүтээн байгуулалтууд байх ёстой вэ гэдэгт санал бодлоо уралдуулж байгаагийн нэг хэлбэр нь энэхүү чоно хэлбэртэй байгууламж юм.

Ер нь чоно хэлбэрийн байгууламжууд яагаад байж болохгүй гэж. Дээр хэлсэнчлэн, байгалиасаа санаа авсан хэлбэр дүрстэй, түүнээсээ домогзүйг хөгжүүлсэн архитектурууд байх нь зүйн хэрэг гэдэгтэй би санал нийлдэг. Тиймээс чоныг архитектур талаас нь харахыг оролдож, сүүлийн 5-6 жилийн хугацаанд байгууламж, барилга хэлбэрээр зурж үзсэн. Сүүлд хэсэг уран бүтээлч залуус “Тэнгэрийн төв” гэх сайхан байгууламж байх хэрэгтэй байна гэсэн санал тавьсан. Энэ бол захиалга биш, санал санаачилга юм. Тэрхүү санаачилгад нь зориулж, чоно хэлбэрийн барилгын зургийн хэдэн хувилбаруудыг гаргалаа. Үүнийг олон нийтийн сүлжээгээр хүмүүст хүргэж, монголчуудынхаа саналыг авч, дэлхийн өндөр барилгуудын тоонд орохуйц “Тэнгэрийн чоно” хэмээх энэ барилгын дизайн дээр ажиллаж байна.

- Тэгвэл “Тэнгэрийн чоно” хэзээ амилах бол?

- Олон хүн ингэж асуудаг. Харин уран бүтээлч бидний хувьд ийм төслүүдийг санаачилж гаргахаас биш хэрэгжүүлэхэд хөрөнгө санхүүгийн бололцооноос авахуулаад цаг хугацаа их шаардагддаг байх. Цаг нь болсон, үгүйг хэлж мэдэхгүй юм. Уран бүтээлч хүний хувьд тухайн цаг үеэсээ түрүүлж сэтгэдэг нь “үйлийн үр” байдаг. Тиймээс “үйлийн үр” гэхээсээ илүү үүргийнхээ дагуу аливаа төслүүдийг санаачлах ёстой. Үүгээрээ амьсгалж, амьдрах ёстой гэж боддог.



- Уран бүтээлч хүний нүдээр харвал, гадны аль хотын архитектур, хот төлөвлөлт таалагддаг вэ?

-  Миний хувьд Европын хотуудаар их явж, Москва хотод сурч байсан. Харин хамгийн сүүлд очсон Ром хот их таалагдсан. Энэ бол авто зам дээр нь хоёр машин зөрөх боломжгүй нарийн гудамжуудтай, эртний их том хот. Гэсэн ч автомашины бөглөрөлгүй, өндөр дөрвөлжин ёотон шиг барилгууд байхгүй, зөв төлөвлөлттэй хот юм шиг санагдсан. Эртний хотыг орчин үетэйгээ ингэж зөв уялдуулж чадсан нь улсын бодлого, тухайн хотын удирдлагын түүх соёлдоо хайртай, зүрх сэтгэлээ зориулж, уламжлалаа хадгалж чадсаны илрэл юм. Эндээс л жинхэнэ эх оронч, архитектурт хайртай хүмүүсийн зүрх сэтгэлийг мэдэрсэн. Заавал өргөн гудамж байх ёстойдоо биш, зохион байгуулалт, сэтгэл байхад болохгүй зүйл байдаггүй юм гэдгийг энэ хотоос харсан шүү.

Олон зуун жилийн түүхтэй эртний Ром хотод орчин үеийн автомашины хөдөлгөөн, зогсоолуудыг хэрхэн шийдэж чадсан туршлагыг манай хотын удирдлагууд, албан тушаалтнууд харж, судалмаар юм байна лээ. Тэдэн шиг зөв гарцыг олж, хэрэгжүүлж чадвал манай хотын бөглөрөл байхгүй болох байх. Нийслэл хотод маань сэтгэл гэдэг зүйл дутагдаж, маш их үгүйлэгдэж байна. Хотын өмнөх удирдлагуудын сэтгэл үнэхээр дутагдсан.

Нэмж хэлэхэд, эртний архитектуртай хотууд тэдгээр барилгуудаа сэргээн босгох, хайрлан хамгаалахын төлөө амь хайргүй зүтгэхэд бэлэн байна. Гэтэл манайд хотын иргэд ч, удирдлагууд ч анхаарал хандуулах хэрэгтэй байна. Нэг сонирхолтой жишээ татахад, Ром хотын захиргаа Казахстаны ЭСЯ-ны гуйлтаар газар олгосон байдаг. Казахстанууд тухайн газарт барилга барихаар газар ухах үед газар дороос түүхэн барилга архитектурын үнэт олдвор илэрсэн. Гэтэл хотын захиргаа нь тухайн газрыг Казахстанаас 3-4 дахин нугалсан өндөр үнээр буцаан худалдан авч, сэргээн засварлаад бүтэн болгосон бодит түүх бий. Ер нь урлаг соёлын түүхэн гэрч болсон архитектурыг зүрх сэтгэлээсээ хайрлаж, бахархаж байх нь ард түмний хүлээх үүрэг, улс орны оршин тогтнох оюун санааны баталгаа, бодлого юм гэдгийг тэгэхэд л ойлгосон доо.

- Улаанбаатарыг таны нүдээр...

- Энд төрж, өсөж, дасчихсан болохоор хотоо муу хэлэх дургүй. Сиймгэр ч гэсэн гэр минь, сэгсгэр ч гэсэн ээж минь гэж манай эртний сайхан үг байдаг даа. Хүнд өөрийн нь дассан газар гэдэг сайхан болохоор би хотдоо хайртай.
Гэхдээ хот төлөвлөлтийн тухайд одоо болтол 3-5 удаа шинэчлэх ажлыг хийж, шийдэлд хүрч чадалгүй улс төржүүлж, улс төрчдийнх нь ард бизнесийнхэн байгаад байдаг болохоор хот маань замын түгжрэлтэйгээ мухардалд ороод байгаа. Харин хотын сүүлийн удирдлагууд зарим зоримог алхмуудыг хийж буй нь сайшаалтай.

Мэдээж хот, нийгмийн асуудал бол аль ч улсад хүнд сэдэв байдаг. Манай улсад хотын утаа гэр хорооллоос шууд хамааралтай учраас энэ тал дээр тоймтой арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Үүнд ард иргэдээ ч идэвхтэй оролцуулж, тэдний саналыг сайтар сонсох нь чухал. Нийслэл хотын аливаа асуудал зөвхөн тухайн хотын удирдлагын асуудал биш, улсын хэмжээний асуудал. Хөдөө орон нутагт мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн салбарыг хөгжүүлж, ажлын байрыг нэмэгдүүлснээр хотын төвлөрөл саарна. Энэ нь бас хотын асуудлыг шийдэхэд дөхөм болно.

Мөн дагуул хотуудыг байгуулах хэрэгтэй.  Эко орчин буюу шинэ хотуудыг байгуулахдаа эко концепцийг баримталбал гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтын орчин ч сайжирна. 
 

Цаг зав гарган бидэнтэй сонирхолтой яриа өрнүүлсэн танд баярлалаа.