ШУТИС-ийн БАС-ийн Хүрээлэн байгаа орчны инженерийн салбарын профессор, доктор С.Чулуунхуяг: Бохир усыг юунд ашиглахыг технологи биднээс асуудаг болсон

     Дэлхий дээр байгаа усны хэмжээ ойролцоогоор 1.41 тэрбум км³ бөгөөд үүний 2.5% орчим нь цэнгэг ус байна. Үлдсэн 97.5% нь далай тэнгисийн буюу давстай ус юм. Цэнгэг усны 87% нь мөсөн бүрхүүл болон мөсөн голд, агаар мандалд, хөрсөн дор, дэлхийн гадаргын гүнд байдаг. Хэрэв дэлхийн нийт усны хэмжээг 100 литр гэж үзвэл хэрэглэж болохуйц цэнгэг ус нь 0.003 литр буюу хагас цайны халбага төдий гэсэн үг. Гэвч өнөөдрийн байдлаар дэлхийн цэвэр усны нөөцийн 54 хувь зарцуулагдаад байна. Монгол орны хувьд ч цэвэр усны нөөц, хүртээмж, хангамжийн түвшин, аюулгүй байдал талаас шийдвэрлэвэл зохих бодит асуудал бий  болсоор.

    Үүнээс гадна улс орны усны нөөцийн асуудал, түүний хэрэглээ нь тухайн орны цаг уурын нөхцөл байдалтай шууд холбоотой байдаг. Харин Монгол орны сүүлийн 70 жилийн агаарын дундаж температур 2.14⁰С дулаарсан нь дэлхийн сүүлийн 100 жилийн (0.74⁰С) дунджаас 2-3 дахин илүү юм. Уур амьсгалын өөрчлөлт нь гидрологийн мөчлөг болон цэвэр усны нөөцөд нөлөөлөх нь тодорхой байгааг олон улс орны эрдэмтэн, судлаачид дүгнэж гаргасан. Энэ нь байгалийн процесс, тухайлбал газрын доорх усны нөөцийн нөхөн сэлбэлт, усны эрдэсжилт болон чанар, биогеохимийн урвал зэрэгт шууд нөлөөлөх ба харин үүн дээр хүний үйл ажиллагаанаас үүдэх аливаа сөрөг үр дагаврыг нэмж тооцвол гарч болох өөрчлөлт нь ямар их хурдтай явагдахыг таамаглаж болно.

     Улс орон бүр усны нөөцөө хэрхэн зохистой ашиглаж байгаагаар нь 21-р зуунд тухайн улсын хөгжлийн түвшинг тодорхойлох болжээ. Иймд усны нөөцөөр багаханд тооцогддог манай орны хувьд эхний ээлжинд ахуйн бохир усыг цэвэрлэж, дахин ашиглах технологийн шийдлийг хэрэгжүүлэх нь усны нөөцийг нэмэгдүүлэх, зохистой ашиглахад ач холбогдолтой болно.

     Тэгээд ч манай оронд уул уурхай, барилгын vйлдвэрлэл хурдацтай хөгжихийн хэрээр хот суурин нэмэгдэн төвлөрөл ихсэж, vйлдвэрлэлийн технологийн болон ахуйн хэрэглээний цэвэр усны хангамж эрс нэмэгдсэн. Иймд усны шинэ эх vvсвэр олох, нэмэгдvvлэхээс гадна эдийн засаг, байгаль орчны хувьд хамгийн оновчтой аргаар ус хангамжийг зохистой ашиглах, хэмнэлт гаргах шаардлага тулгарч байна Энэ дагуу Улаанбаатар хотын хэмжээнд саарал усыг ашиглах, түүний үр өгөөжийг тооцох гэсэн хоёр чиглэлээр судалгаа явуулсан. Өнөөдөр гэр хорооллынхон жорлон, муу усны нvхээ хашаагаа тойруулаад хатгаж, булж байна.

     Ийм байдлыг өөрчлөхийн тулд инженерийн шугам сvлжээтэй холбож, зураг төслийг төлөвлөх бөгөөд бидний судалгаа эндээс гарсан бохир усыг цэвэрлэх байгууламжаар цэвэрлээд, дараагийн шатанд цэцэг, ногоо услах, угаах, хvлэмжийн хvнсний ногоо боловсруулах зорилготой. Ер нь орчин үед “Ахуйн бохир усыг юунд, ямар зориулалтаар ашиглах вэ” гэж шинэ дэвшилтэт технологи биднээс асууж байна. Олон улс орон энэ ажлыг хийж чадаж байгаа. Бид ч чадна. Гол нь усны нөөцийг хэмнэн, дахин ашиглаж буй нь чухал.



     Нөгөө чиглэл нь орон сууцны иргэдийн гаргаж буй бохир усыг, ялангуяа саарал усыг нь цэвэрлэх судалгаа байлаа. Ингэхдээ нийслэлийн таваас дээш давхартай 630 айлын орон сууцны барилгыг судалсан. Орон сууцны барилга бүр доороо хонгил буюу техникийн давхартай. Энд бага хэмжээний цэвэрлэх байгууламж суурилуулаад зөвхөн банн, душ, угаагуур мөн гал тогооны өрөөний угаалтуураас гарсан бохир усыг, өөрөөр хэлбэл ялгадас холилдоогүй саарал усыг нийлvvлж, бага оврын цэвэрлэх байгууламжид цэвэрлэнэ. Ингэж цэвэрлэсэн усыг орон сууцныхан нойлын өрөө буюу суултууртаа дахин ашиглах бөгөөд Улаанбаатар хотын хэмжээнд судалгаанд хамрагдсан орон сууцны байруудад энэ схемийг ашиглавал жилд 10 сая шоо метр ус хэмнэхээр үр дүн гарсан. Өөрөөр хэлбэл, Улаанбаатар хотын хэмжээнд хоногт дунджаар 27800 орчим шоо метр усыг хэмнэх бололцоотой. Энэ нь ойролцоогоор дөрвөөс таван аймгийн хоногийн усны хэрэглээ гэсэн vг. Мөн жилд 4.8 тэрбум төгрөг хэмнэх бололцоотой. 

     Цэвэрлэх байгууламжийг орон сууцнуудад байрлуулсан тохиолдолд дөрвөөс таван жилийн дараа байгууламж өөрийн өртгийг нөхөн олно. Ийм ашигтай тул бид vйлдвэр, аж ахуйн нэгжvvдэд судалгааны vр дvнгээ танилцуулж эхлээд байгаа. Ер нь vйлдвэрийн технологийн дамжлага болгон дээр хэрэглэж байгаа усыг эргvvлэн, давтан ашиглах, өөр цехэд хэрэглэх зэргээр усны нөөцийг хэмнэх ёстой.

     Өөр нэг vр дvнтэй зvйлийн нэг нь энэ. Нийслэлийн төв цэвэрлэх байгууламж хоногт багаар бодоход 170 мянган шоо метр бохир усыг цэвэрлэдэг. Хэрвээ бvх орон сууцыг цэвэрлэх байгууламжтай болговол тус байгууламжийн ачааллыг багасган, цэвэрлэгээний vр дvн сайжирч, хоногт цэвэрлэх бохир усны хэмжээ нь төслийн хүч чадлаас бага болж буурах, сайтар цэвэрлэгдсэн ус Туул гол руу нийлснээр усны экологи, байгаль орчинд ээлтэй байх боломж бvрдэнэ. Хоёрдугаарт, ийм усыг шахах эрчим хvч, тоног төхөөрөмжийн ажиллагаа гээд олон талын хэмнэлт ч гарна. Ийм учраас эхлээд шинээр барьж буй байшин, барилгыг энэ хэлбэрт оруулаад явцын дунд хуучин барилгуудад технологийн шугам сvлжээг шинэчлэх, засварлах байдлаар угсралтыг хийж гүйцэтгэх нь vр дvнтэй. Бид 630 айлын орон сууцанд судалгаа явуулахад эхний хоёр жилдээ vр ашгаа өгөх эдийн засгийн үр ашигтай тооцоо гарсан.