Монголын барилгын салбарт 30 жилийн турш хөдөлмөрлөж яваа “Заг” компанийн үүсгэн байгуулагч, ерөнхий захирал, МБҮА-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Нэмэхбаатартай ярилцлаа.
 

- Та сайн байна уу? Өнөтэй сайхан өвөлжиж байна уу? 
 

Сайн. Сайхан өвөлжиж байна. 
 

- Та бол барилгын салбарт 30-аад жил хүчин зүтгэж, хийж бүтээсэн зүйл арвин яваа хүн. Тиймээс өнөөгийн Монголын барилгажилтын өнгө төрхийг хамгийн сайн мэдэх хүний нэг хэмээн ярилцлага авах болсон юм аа. Эхлээд хоёулаа таны барилгын салбарт хөл тавьж байсан үеийн Улаанбаатарын өнгө төрх, хөгжил, одоо үетэй харьцуулахад ямар байсан талаар ярилцъя.
 

Тэр үеийн Улаанбаатарыг өнөөгийн байдалтай харьцуулшгүй. Тухайн үед хүн амын тоо 500 мянга орчим байсан болов уу. Одоо 1 сая 300 мянган хүнтэй. Замын хөдөлгөөн, суурьшил, үйлчилгээ гээд бүгд хэд дахин өсчихлөө. Хүн амын механик өсөлтийг даган бүтээн байгуулах технологи бүтэц харьцангуй боломжийн хэмжээнд хөгжсөн. Барилгын салбарт гэхэд нойтон технологи голлосон, хоцрогдонгуй байлаа. Таван давхар барилгыг хоёр жил барьдаг. Томоохон эмнэлгийн барилгыг 3-5 жил дамжуулан барьдаг байлаа. Одоо бол ямар ч том барилга, цогцолборыг 1-2 жилд барьж байгуулж байна. Нэгдүгээрт, барилгын салбар, зах зээлийн хөгжлийг дагаад инженер, техникийн ажилчид, менежерүүдийн ур чадвар ахисан. Хоёрдугаарт, орчин үеийн техник технологи, барилгын материалын нэр төрөл олширч, техникийн дэвшилттэй үзүүлэлт сайтай материал ашиглаж, ноу хау бүрэн нэвтэрсэн гэж ойлгож болно. Их хотын төлөвлөлтийг дагаад нийслэл хотод агаар, хөрсний бохирдол гамшгийн хэмжээнд хүрч, нийтийн тээвэр, дэд бүтэц ялангуяа цэвэрлэх байгууламж тулгамдсан асуудал болоод байна. Үүнийг ганц хотын удирдлага ч биш нийтийн оролцоотой шийдвэрлэх хэрэгтэй.
 

- Барилга гэдэг орон зайн сайхныг бахдан яриач гэвэл...
 

Барилга байгууламж гэдэг хүний амьдралын хамгийн наад захын анхдагч хэрэгцээнээс авахуулаад мөрөөдөлд байх амьдралын таатай нөхцөлийг бүрдүүлэгч юм даа.
 

- Өөрийн тань бодлоор нийгмийн шинэ харилцаанд шилжсэн он жилүүдэд салбарын яамны жинхэнэ удирдагч нь байж, барилгын салбарыг хөгжил дэвшилд хүргэж, улмаар эх орныхоо хөгжлийг түргэтгэсэн гавъяатай хүн гэвэл та хэнийг нэрлэх вэ?
 

Улс орны бүтээн байгуулалт нэмэгдэж л байвал түүнийг дагаад эдийн засаг өсч л байвал түүнийг дагаад бүтээн байгуулалт нэмэгдэж байдаг. Тухайлбал, Оюутолгой, Таван толгой төсөл, Эгийн гол, Тавдугаар цахилгаан станц, Цагаан суврага зэрэг томоохон төслийг даган барилгын салбар хөгжиж байна. Тэгэхээр нэг яамыг удирдаж байсан сайд гэхээсээ бүхий л барилга, бүтээн байгуулалтыг бий болгосон нийт барилгачид, инженерүүд нийгмийн хөгжлийг түргэтгэсэн гавъяаны эзэд юм. Бас салбарын төрөл бүрийн мэргэжлийн инженер, архитекторуудыг бэлтгэж байдаг МУИС, ШУТИС /хуучнаар Политехникийн Дээд сургууль/-ийн багш, эрдэмтэн, докторуудыг нэрлэвэл зохимжтой байх гэж бодож байна.

 

- Та “Буруу хүнийг хотын удирдлагад тавих аюултай байдаг юм байна” гэж хэлсэн удаатай. Ер нь энэ ардчиллын он жилүүдэд барилгын салбар юун дээр алдчихав?
 

Хот 2000 оныг хүртэл ерөнхий төлөвлөгөөнийхөө дагуу хөгжиж, харьцангуй цэгцтэй байсан. Үүнээс хойш 2010 он хүртэл газрын наймаа, авилга цэцэглэж, замбараагүй болсон. Мөнгөтэй, танил талтай хүн бүрт хүсэлтийнх нь дагуу газрыг замбараагүй өгснөөр хот төлөвлөлт, норм стандарт алдагдсан. Барилгын салбарт ажиллаж байгаа хүн бүр үүнийг мэднэ. Харин одоогийн хотын дарга 2030 он хүртэл хотын ерөнхий төлөвлөгөөг тодотгоод түүнийгээ баримталж, ажиллаж эхлэх нь зөв зүйтэй бодлого болсон. Мөн гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн төслийг эхлүүлсэн нь асар их ач холбогдолтой. Ингэснээр хотын хөгжлийн дунд хугацааны болон стратегийн төлөвлөгөө тодорхой болж байгаа юм. Иргэдийн газрыг үнэт хөрөнгө гэдгийг олон нийтэд илүү ойлгуулсан.
Газар ямар их үнэд хүрч байгааг саяхны нэгэн газрын дуудлага худалдаагаар иргэд харсан байх. Өмнө ч гэсэн дуудлага худалдааг иймэрхүү байдлаар явуулж байсан бол улсын төсөвт их хэмжээний хөрөнгө хуримтлагдах байсан. Тэгтэл хотын аль ашигтай гэсэн газрын зөвшөөрлийг мөнгө өгсөн хүнд нь шууд олгодог болсон. Одоо ч гэсэн би эргэлздэг. Газар эзэмших эрхээ худалдсаар байна. Тэгтэл газрын эрхээ худалдаад байгаа илэрхий ийм асуудлыг Төр засаг оновчтойгоор шийдвэрлэх хэрэгтэй. Одоо хүртэл яармагийн үлэмж хэмжээний газарт том хашаанууд хатгаастай хэдэн жил өнгөрлөө.

 

- Уул уурхайн салбар зогсонги байдалд орчихлоо. Монголын тэргүүлэх дараагийн салбар нь барилгын салбар гэж холбогдох мэргэжилтнүүд нь тодорхойлж байна. Энэ тухайд...
 

Барилгын салбар гэдэг аливаа улс орны хөгжлийн нүүр царай болж байдаг, олон талт хамааралтай чухал салбар. Дангаараа биш, эдийн засгаа дагаж хөгждөг, түүний ололтыг илэрхийлэгч салбар юм. Ойрын ирээдүйд уул уурхайн салбар хүссэн хүсээгүй тэргүүлэгч байр суурьтай хэвээр байх биз. Гэсэн ч уул уурхай шүтсэн, зөвхөн нэг салбараас хараат байдалтай болвол улс орон хүндхэн нөхцөлд орох байх. Бусад дэд бүтцийн салбарыг хэрхэн хөгжүүлэх талаар улс төрчид мэдэж байгаа байлгүй. БНСУ шиг экспорт давамгайлсан, хүнээ хөгжүүлэхэд анхаардаг бол хөгжил хол биш байх. Манайд бүх бараа бүтээгдэхүүн гаднаас орж ирдэг, импортлогч буюу бэлэнчлэх сэтгэлгээ давамгайлчихсан. Бидний давуу тал болох дэлхийд эдийн засгаараа тэргүүлэгч хоёр том улс хиллэсэн. Дээрээс нь Япон улстай чөлөөт худалдааны гэрээ хийгдсэн нь гуравдагч том зах зээл болж байна. Ийм гурван зах зээл тойрон хүрээлж байхад эдийн засаг маань хямралт байдал руу гулсаж байгаа нь төр барьж байгаа нөхдүүд даанчиг тааруу л ажиллаж байгаа хэрэг.
 

- Барилгын салбарт дотоод, гадаадын хөрөнгө орулалт зогсонги байдалд орчихлоо. Энэ салбарт олон жил ажилласан туршлагатай хүний хувьд ямар гарц харж байна вэ?
 

Барилгын компаниуд эдийн засгийн хүнд байдлаас ойрын хоёр жилдээ гарахгүй байх. Манай салбарт их хэмжээний мөнгө түгжигдсэн. Гучин мянга гаруй орон сууц борлогдоогүй байгаа. Орон сууцны урьдчилгааг 10 хувь болгож, 200 тэрбум төгрөгийн баталгаа гаргана гэнэ. Энэ бол сайндаа л 1000 айлын орон сууцанд баталгаа гаргах эх үүсвэр байхгүй юу. Хэсэгхэн бужигнаад л дуусчих зүйл.

Ерөнхийдөө компаниудын хувьд нийтээрээ хэмнэлтийн горимд шилжсэн байгаа болов уу. Эдийн засаг хүндхэн байгаа энэ үед компаниуд өөрсдийн бодлого, бүтэцээ оновчтой болгох, хэмнэлтийн горимд шилжихээс өөр аргагүй. Өрсөлдөх чадвараа сайжруулж, томоохон төслүүдэд оролцох нь чухал зорилт болж байна.

Төр засгийн зүгээс зогссон томоохон төслүүдийг ялангуяа, Тавантолгой, Оюутолгой, Цагаан суваргын орд, Тавдугаар цахилгаан станц, Эгийн голын цахилгаан станцын төслийг хөдөлгөснөөр иргэд маань ажилтай, орлоготой болно. Үүний зэрэгцээ түрээсийн орон  сууц хөтөлбөрийг дэмжих хэрэгтэй. Иймэрхүү байдлаар төр засгаас бүх салбарын хөгжлийг уялдуулан ажиллах, хямралаас гарах төлөвлөгөөг боловсруулж, батлах, түүнийгээ аль ч засгийн газарт мөрдөж ажиллах шаардлагатай. Дээрх арга замаар л хямралыг даван туулна.
 

- Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль хэр оновчтой шийдэл гэж үзэж байна вэ?
 

Зарчмын хувьд бол буруу. Өршөөлийн хуулийг ойр ойрхон гаргах нь оновчтой шийдэл биш. Тухайн үед үнэн зөв татвараа төлж байсан нь яах юм. Хохь болоод өнгөрөх үү? Үнэн зөвөөр татвараа төлсөн хувь хүн, байгуулагад урамшуулал, дэмжих заалт байх хэрэгтэй санагдсан. Гэхдээ эдийн засгийн хямралтай өнөөгийн нөхцөлд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд асар их дэмжлэг болсон хууль боллоо.
 

- Яг үнэндээ манайд улс төрийн ороо бусгаа байдал эдийн засагт шууд нөлөө үзүүлж байна шүү дээ. Зах зээл өөрөө эдийн засгаа зохицуулаад явах ямар боломж байна вэ?
 

Эдийн засаг, улс төр, хууль эрхзүйн орчин тодорхойгүй байх нь бидэнд маш хэцүү. Тухайлбал, Засгийн газрын тэргүүн нь Тавантолгой төслийг хөдөлгөнө гэж байхад УИХ эсэргүүцэх нь гадныханд байтугай дотоодын компаниудад эдийн засгийн туйлын ойлгомжгүй. Эдийн засаг таван жилийн хугацаанд тогтвортой бодлогоор явж байж л хөрөнгө оруулалт орж ирнэ.
 

- Төрөөс төсөв гаргуулж барилга барих ямар хүндрэлтэй вэ гэдгийг сайн мэдэх хүн. Энэ талаар...
 

Долоо, найман жил дамнуулан төсвийг нь өгнө гэдэг чинь утгагүй биз дээ. Тэр л хугацаагаар алдагдал, хүлээлт үүсэж, нэмэлт зардал урсдаг. Улсын төсвөөр хийж байгаа бүтээн байгуулалтын ажлыг цомхон, тодорхой болгох хэрэгтэй. Энэ аймагт ийм объект барина гэдэг ч юм уу тодорхой болгох шаардлагатай. Төр засаг солигдох бүрт өмнөх бодлогоо эрс үгүйсгэдэг, залгамж чанаргүй байна. Сонгуульд ялсан намын хэт намчирхсан бодлого нь төрийн албыг бужигнуулдаг. Төр улам л хүчгүйдэж байна гэсэн үг шүү дээ. Тэр хэмжээгээр улс орны хөгжил дэвшилд гацаа, бэрхшээл бий болж, ард түмний аж амьдрал дэвжихгүй байна. 
 

- Нууц биш бол таны мөрөөдөл юу вэ? Ер нь та сэтгэлдээ Монгол Улс ийм болно гэсэн зураглал тээж явдаг уу? Магадгүй барилгачин хүн цаасан дээр дүрсэлж, буулгадаг шигээ төсөөлж дүрсэлдэг байж болох юм?
 

Бидний насан дээр улс орон, ард түмэн минь хангалуун, эрүүл, цэвэр цэмцгэр, тайван орчинд амьдрах нөхцөл бүрдээсэй гэж бодох юм. Гадныхан Монголд ирээд сэтгэл хангалуун буцдаг, найрсаг Улаанбаатар гэдэг шиг найрсаг Монгол байгаасай гэж хүсдэг.
 

- Та манай сэтгүүлд өгсөн ярилцлагадаа “Бизнес хийнэ гэдэг боломжийг олж харах явдал” гэж хэлсэн. Одоо залуу барилгачиддаа хандан юуг анхааруулж, захиж хэлмээр байна?
 

Залуу хүн аль болох сурч, боловсрохыг эрхэм чиглэлээ болгох хэрэгтэй. Хүн өөрийн гэсэн мэдлэг боловсролтой, туршлагатай болох боломж өчнөөн байгаа. Боломжийг мэдрэхгүй, байнга газар шагайж явдаг хүн хэцүү. Сурч, мэдэхийн төлөө л ажиллах хэрэгтэй. Энэ нь заавал дээд боловсролтой бол гэж байгаа юм биш. Бүтээлчээр хандах сэтгэлгээтэй байх хэрэгтэй. Өөрөө хийж чаддаг ядаж ганц боловч зүйлтэй байх хэрэгтэй.
 

- Ярилцсанд баярлалаа. Мөн Монгол орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж яваа танд 2016 ондоо одтой хийморьтой, өндөр бүтээлтэй байхыг хүсэн ерөөе.
 

Танай “Барилга.МН” бол барилгын салбарыг хэрэгтэй мэдээллээр хангадаг гол сэтгүүл гэж ойлгодог. Танай хамт олонд ч гэсэн ажлын улам өндөр амжилт хүсье.