Манай улсад сууц өмчлөгчдийн эрх зүйн байдлыг Сууц өмчлөгчдийн холбооны эрх зүйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн тухай хууль, Иргэний хууль, Барилгын тухай хууль, Орон сууцны тухай хууль, Орон сууц хувьчлах тухай хуулиудаар зохицуулдаг. Эдгээр хуулиудаар талуудын эрх, үүргийг ерөнхий байдлаар хуульчилсан бөгөөд нийт оршин суугчид СӨХ-ны дүрэмдээ эдгээр эрх үүргийг нарийвчлан тусгах боломжтой.         

      СӨХ нь хуульд зааснаар орон сууцны байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн эзэмшил, ашиглалт, хамгаалалтыг хариуцах үүрэгтэй байдаг. Энэхүү дундын өмчлөлийн эд хөрөнгөд орон сууцны байшингийн дотор, гадна хана, хонгил, дээвэр, цахилгаан болон явган шат зэрэг бүх зүйлс хамаарна. Сууц өмчлөгчийн хувийн эд хөрөнгөөс бусад бүгд хамаарна. Тэгэхээр СӨХ нь эдгээр эд хөрөнгийн ашиглалт, хамгаалалтыг эрхлэн хариуцах үүрэг хүлээх юм.

         Одоогоор нийслэлийн хэмжээнд 700 гаруй СӨХ үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд үүний 400 орчим нь Монголын сууц өмчлөгчдийн холбооны дээд зөвлөлд гишүүнчлэлтэй. Харин бусад нь ихэвчлэн шинээр ашиглалтад орсон орон сууцны хорооллын СӨХ-нууд байна.

        Нийтийн эзэмшлийн ашиглалтын зардлыг ам метр тутамд 200-300 төгрөгөөр тооцож, айл өрхөөс авна гэж заасан байдаг.  Тэгвэл сүүлийн үед шинээр ашиглалтад орж байгаа болон бусад орон сууцны хорооллын СӨХ иргэд, оршин суугчдын саналыг авч хэлэлцэлгүй дур мэдэн СӨХ байгуулж, өндөр төлбөр нэхдэг явдал газар авсаар байна. Тухайн орон сууцны хамаарах нийтийн эзэмшлийн талбайн м.кв-аас шалтгаалж оршин суугч таны СӨХ-д төлөх төлбөр харилцан адилгүй байна. Тухайн сууц өмчлөгч дундын өмчлөлийн зүйлийн ашиглалт, засвар үйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг СӨХ-д төлдөг. Энэхүү төлбөрөөс бусад өөрийн өмчлөлд байгаа орон сууцны халаалт, халуун, цэвэр, бохир ус, ариутгал, цахилгаан зэргийн ашиглалтын төлбөрийг эрх бүхий байгууллагад төлдөг.

        Тухайн орон сууцанд оршин сууж л байгаа бол СӨХ-ны гишүүн байна. Тиймээс СӨХ-ны гишүүний хувьд дундын өмчлөлийн зүйлийн ашиглалт, засвар  үйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг заавал төлнө.  

        СӨХ нь ажлаа хийхгүй байна гэдэг үндэслэлээр дундын өмчлөлийн зүйлийн ашиглалт, засвар үйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг төлөхөөс татгалзах боломжгүй. СӨХ нь ажлаа хийж гүйцэтгэж чадахгүй байгаа бол гүйцэтгэх захирлыг нь солих эрх нийт сууц өмчлөгчдөд байгаа. Энэ талаар Иргэний хуульд мөн өмчлөгч дангаар өмчлөх болон дундын өмчлөлийн зүйлийг ашиглаагүй буюу ашиглахаас татгалзсан нь түүнийг дундын өмчлөлийн зүйлийн ашиглалт, засвар, үйлчилгээтэй холбогдсон зардлаас бүрэн буюу хэсэгчлэн чөлөөлөх үндэслэл болохгүй гэж заасан байдаг.

         Иргэд СӨХ-г үндэслэлгүйгээр их хэмжээний төлбөр тогтоож, түүнийгээ хуулийн аргаар хүч хэрэглэж авдаг гэж шүүмжлэх явдал байдаг. Ер нь сууц өмчлөгчид төлбөр төлж, үйлчилгээ авч байгаагийн хувьд ямар үндэслэлээр төлбөрийн хэмжээг тогтоосон, юунд зарцуулсан зэргийг хянах, хардах эрхтэй.

       СӨХ-д төлөх мөнгөн дүнг сууц өмчлөгчдийн бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцэж, СӨХ-ны дүрмээр тогтоодог. Энэхүү дүрэмдээ сууц өмчлөгч бүрээс дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн ашиглалт, хамгаалалт, засвар, үйлчилгээ, орон сууцны харуул хамгаалалттай холбогдсон зардлыг санхүүжүүлэх болон бусад СӨХ-ны үйл ажиллагаанд шаарлагатай хөрөнгө бүрдүүлэх зэрэг асуудлыг давхар тусгадаг.

        Гэтэл оршин суугчид энэ талаар мэдлэггүй, мэдээлэлгүйгээс болж СӨХ-д илүү төлбөр төлж хохирох байдал ихээхэн гарч байна. Тиймээс иргэд энэ талаарх гомдол, мэдээллээ холбогдох байгууллагад хүргүүлж, асуудлаа шийдвэрлүүлэх боломжтой. Мөн СӨХ-г тухайн орон сууцны нийт иргэдийн хурлаар хэлэлцэж байгуулах ёстой бөгөөд ингэж байгуулагдаагүй СӨХ нь хууль бус юм. Тиймээс хуулийн дагуу байгуулагдаагүй СӨХ-г татан буулгах тухай асуудлыг холбогдох байгууллагад гаргах боломжтой.

        Манай улсад СӨХ-ны Удирдах зөвлөл нь нийт оршин суугчдыг төлөөлж, СӨХ-ны гүйцэтгэх захиралтай гэрээ байгуулж, гэрээний биелэлтийг дүгнэж байдаг. Хэрэв СӨХ-ны гүйцэтгэх захирал нь дундын өмчлөлийн зүйлийн ашиглалт, засвар үйлчилгээ чанаргүй, дутуу үзүүлсэн гэж үзвэл гэрээг дуусгавар болгож, ажлаас чөлөөлөх бүрэн боломжтой. Мөн хяналтын зөвлөл нь СӨХ-ны гүйцэтгэх захирлын үйл ажиллагаанд хяналт тавих, холбооны санхүүгийн болон бусад үйл ажиллагаатай холбогдсон зөрчлийг арилгуулах талаар шүүх болон бусад холбогдох байгууллагад хандах эрх бий. Харин Сууц өмчлөгчдийн хувьд хуулийн хүрээнд засвар үйлчилгээний хөлс, зардал үндэслэлтэй эсэхийг Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газарт тавьж шийдвэрлүүлэх эрхтэй.