МУ-ЫН БОЛОН БУРИАД УЛСЫН ГАВЪЯАТ БАРИЛГАЧИН, ББМҮЯ-НЫ САЙД АСАН ЛХАМЫН ЦЭРЭНДОНДОГ

“Хөдөлмөрийн гавъяа”, “Алтан гадас”, 2 удаагийн “Тэргүүний Барилгачин”

Би 1935 онд Дорнод аймагт Ерөнхий боловсролын сургуулиа төгсөөд 1952 оны 9 дүгээр сард Украины Тээврийн институтэд Барилгын инженер мэргэжлээр 5 жил суралцсан. Төгсөж ирээд төмөр замд Барилгын мастер, даамал, ангийн ерөнхий, техник хэлтсийн эрхлэгч, барилгын албаны дарга зэрэг албан тушаалуудыг хашсан. Үүнээс хойш 1963 оны тавдугаар сараас Барилга, барилгын материал үйлдвэрлэлийн яам /ББМҮЯ/-ны орлогч сайд, Улсын барилгын институцийн захирал, МАХН-ын Төв хорооны барилгын хэлтсийн эрхлэгчээр ажиллаж байгаад 1982-1989 оныг хүртэл ББМҮЯ-ны сайд, 1989 оны гуравдугаар сараас Болгар улсын Элчин сайдаар тус тус ажилласан. Өндөр насны тэтгэвэртээ гарсны дараа ч барилгын салбартаа л мэргэжлээрээ болон мэргэжлийн зөвлөмж өгөх зэргээр ажилласан юм.
Миний анхны ажил Улаанбаатар төмөр замын удирдах газрын конторын барилгын эхний ээлжийг бариулах болсон нь маш сайхан сэтгэгдэл төрүүлсэн үйл явдал байсан даа.

Намайг ББМҮЯ-д орлогч сайдаар очиход тус яамыг О.Тлейхан сайд удирдаж байсан. О.Тлейхан гуай зангарагтай, зарчимч, шаардлага өндөртэй хүн байсан. Бидний үед ББМҮЯ-нд барилга барих төлөвлөгөөг биелүүлэх, төлөвлөсөн барилгаа хугацаанд нь ашиглалтад оруулах гэсэн үүрэг даалгаврыг авч ажилладаг байлаа. Яам төлөвлөгөө, санхүү, материал, үйлдвэрлэлийн газар, барилгын үйлдвэрлэл, техникийн гэсэн гол хэлтсүүдтэй, 80 гаруй ажилтантай байсан.

1973 он. Намын дээд сургуулийн барилгын цутгалтыг түргэтгэх тухай барилгачидтай уулзаж яваа нь

Харин өмнөх сайд Д.Гончиг гуай барилгын ажлын туршлагатай, өөрөө барилгын ажлуудыг өглөө эрт явж явцыг нь шалгадаг. Тэрээр нэг их загнаад байдаггүй, ажил үүргээ сайн гүйцэтгээгүй тохиолдолд машиндаа суулгаад авч явдаг байсан гэж байгаа юм. Тэгээд гэнэт “Ажлаа хийхгүй энд юу хийж яваа юм бэ. Буу!” гэдэг байсан. Энэ чинь 1960-аад он шүү дээ. Машин тэрэг, автобус ховор үе. Ийм нөхцөлд барилгаасаа хол хаягдана гэдэг чинь хэцүү байхгүй юу. Хожуу н.Цэвгээ мастер дурсахдаа, түүнийг Хэвлэх үйлдвэрийн барилга дээр ажиллаж байх үед хоёр хувинд зуурмаг хийгээд ашиглаагүй барьцалдсан байсан аж. Тэрийг нь Д.Гончиг гуай хараад “Та нар улсаас өгсөн материалыг ингэж ашигладаг юм уу” гэж зэмлээд хоёр хувинтай шаврыг нь бариулаад машиндаа суулгаад явж л дээ. Нэхмэлийн 5 шар гэж одоо яригдах болсон барилга орчим Үйлдвэрийн комбинат дээр очоод “Чи энд  юугаа хийж байгаа юм. Явж ажлаа хий. Буу” гэсэн гэж. н.Цэвгээ ч хувингаа аваад л буусан гэнэ. Хувиндаа харамсаад хавчихсан шавраас нь салгаж чадалгүй аваад эргээд барилга руугаа явган явж байсан гэдэг.

1954 оноос манай улсад Хятад улсын 10 гаруй мянган ажилчид ирсэн юм билээ. Үндэсний ажилчдаа бэлтгэх талаар олигтой анхаарал тавьдаггүй байжээ. Монгол ажилчдаа халсан ч тохиолдол бий. 1963 онд ЗХУ-ын Коммунист нам, Хятадын Коммунист нам хоёрын харилцаа эрс муудаж, бид Зөвлөлтийг даган дэмждэг байсан үед Хятад ажилчдыг цаашид ажиллуулахад бэрхшээлтэй болсон. Ингээд Хятад ажилчид нутаг буцаж эхэлсэн. Монгол барилгачдаа бэлтгээгүйгээс болж, барилгын талбай эзгүйрсэн. Энэ үед янз бүрийн л арга хэрэглэсэн дээ. Халагдсан цэргүүд болон орон нутгаас ажилчид элсүүлэх, мэргэжлийн сургалт зохион байгуулах, хуулийн 111 дүгээр заалтаар шийтгэгдсэн мөн хөнгөн гэмт хэрэгтэй иргэдийг бригад болгох, оюутны бригад, “26 хоногийн ажлын комисс /албан хаагчдыг жилд 26 хоног үйлдвэр дээр ажиллуулах тухай Засгийн газрын шийдвэр гарав/”-ыг зохион байгуулах гэх мэтчилэн олон талт арга хэмжээг авч, бүтээн байгуулалтаа өрнүүлсэн. Сүхбаатар, Хэнтий, Дорнод зэрэг хүн хүч багатай аймгуудад хөнгөн хэрэгтэй этгээдүүдийг бригад болгон мэргэжлийн хүнээр удирдуулан барилгын талбай дээр ажиллуулж байлаа. Энэ мэт хүндрэлтэй асуудлууд тулгарснаас 1963 оны сүүлээр барилгын асуудлыг намын төв хорооны хурлаар авч хэлэлцсэн. Уг хурлаар барилгын мэргэжилтэн бэлтгэх техник, мэргэжлийн сургууль байгуулах, ЗХУ-руу мэргэжлийн ажилчид бэлтгэхээр явуулах, инженер техникийн ажилтныг бэлтгэхийн тулд барилгын техникумийг өргөтгөх, Барилгын инженерийн мэргэжил олгох институц байгуулах, барилгын байгууллагуудын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхээр Барилгын үйлдвэрийн базтай болох, барилгын материалын үйлдвэрийг нэмэгдүүлэх, барилгын модны үйлдвэрийг байгуулах, барилгын зураг төсөл хийдэг байгууллагыг өргөтгөх зэрэг маш томоохон арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх чухал шийдвэрүүд гарсан.


/1983 он. МАХН-ын Төв хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, УИХ-ын дарга Ю.Цэдэнбал, ЗХУын Сайд нарын зөвлөлийн орлогч дарга Нурнев нар ЗХУ-аас Монголын ард түмэнд бэлэглэсэн Байшин үйлдвэрлэх комбинатын ажиллагаатай танилцаж байгаа нь/

ББМҮЯ яамнаас гадна Эрчим хүчний яам, Хөдөө аж, ахуйн яам гээд барилгын төрөлжсөн байгууллагууд бий болсон. Өөрөөр хэлбэл, салбарын мэргэжлийн байгууллагууд бий болсон. Барилгын зургийн байгууллага, Зарим орон нутагт Зургийн товчоод /1960-аад он/ гэх мэтчилэн байгуулагдсан.

Үүнээс гадна 1970-аад онд Улсын төлөвлөгөөний комиссын дарга Содномын үед МУ-ын эдийн засгийг хөгжүүлэх 20 жилийн төлөвлөгөөг хийж, баталсан. Энэхүү төлөвлөгөөнд хаана ямар барилга, байгууламж барих, ЗХУ-аас авах хөрөнгийн хэмжээ зэргийг нарийн тооцож гарсан. Энэ тогтоолын ачаар барилгын салбар хөгжихөд их түлхэц үзүүлсэн юм. Нэхий эдлэлийн үйлдвэр, Дархан, Эрдэнэт хотын бүтээн байгуулалт, цахилгаан станцууд, Эрдэс, хөнгөн үйлдвэр, Хөтөлийн орон сууц, цементийн үйлдвэр, Бор-өндөрийн Жоншны үйлдвэр, Чойбалсан хотын гурван триз, Дорнодын Дулаан, цахилгаан станц, орон сууцны хороолол, Халх гол Сангийн аж ахуй, Гурил, талх чихэр, боов, гутлын, савхины гэх мэт үйлдвэр, Чех улсын тусламжтайгаар Цементийн завод, Польшийн тусламжтай Шохой, силикат тоосгоны үйлдвэр, хөнгөн бетоны үйлдвэр байгуулах зэрэг нэрлээд баршгүй олон бүтээн байгуулалтыг хийсэн. Мөн 3, 4 дүгээр хорооллыг Зөвлөлтийн Хоёрдугаар тресть барьсан. 10, 6 дугаар хороолол болон бусад жижиг угсармал барилгуудыг “Угсармал орон сууцны барилгын байгууллага” барьсан. Даргаар нь Я.Жадамбаа ажиллаж байлаа.
 

/1980-аад он. Гутлын үйлдвэрлэлийн цех/

/1980-аад он. Савхин эдлэлийн үйлдвэр/
 

Тухайн үед “СЭВ” буюу Эдийн засгийг харилцан туслалцах зөвлөл гэж байсан. Эндээс манай улсын хүсэлтийн дагуу Монгол Улсад туслах нь зүйтэй гэсэн шийдвэр гарч, гадны буюу социалист орнуудын тусламж, хандив өссөн. ЗХУ манайд үзүүлэх хөрөнгө мөнгө, бүтээн байгуулалтын тусламжаа эрс нэмэгдүүлсэн.

Анхны угсармал барилгыг хоёр жил барьж байсныг санаж байна. Краны хүчин чадал хүрэхгүй, угсрах аргаа мэдэхгүй нэлээн будилж байсан даа. Хожим 1960-аад оны үед бүтэн таван жил хийдэг байсан ажлыг нэг жилд хийдэг болсон. Жилдээ улсын хэмжээнд 3 миллиард гаруй төгрөгийн барилга угсралтын ажлыг хийж, миллиард шахуу төгрөгөөр материал үйлдвэрлэсэн байдаг. Энэ мөнгөн дүнгийн 30-аад хувийг нь Зөвлөлт өгч, санхүүжүүлж байсан. Энэ ерэн жилд л урьд өмнө Монгол Улсад байгаагүй 370-аад хот, суурин газрыг ЗХУ-ын хөрөнгийн зээлээр /11 миллиард доллар/ байгуулсан.

Өнөө үед хуучин үйлдвэр, барилга байгууламжаа сэргээх, Шинэ үйлдвэр байгуулах, уул уурхайн баялагийг үр дүнтэй ашиглах хэрэгтэй байна. Гаднаас зээл авахаас гадна өөрсдийн нөөц бололцоог ашиглах бололцоо байна гэж би хараад байгаа юм. Монгол улс стратегийн томоохон үйлдвэрүүдээ төрийн мэдэлд байлгах хэрэгтэй. 2006 онд манай улсад АНУ-ын эрдэмтэн Шттлец ирж лекц тавьсан. Санхүү, эдийн засгийн хүн байна лээ. Тэрээр Норвеги болон Италийн туршлагыг санал болгосон. Норвегийн далайд газрын тосны улсын компаниудыг байгуулсан. Гаднаас хөрөнгө мөнгө, технологийг нь аваад, олсон ашиг нь улсын санд төвлөрдөг, хувийн компаниудын хөрөнгө оруулсан мөнгийг зохих хэмжээнд нь өгдөг. Үүний ачаар дээд боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээг үнэ төлбөргүй болгож, ирээдүйн эрсдэлийн санг байгуулсан. Энэ бол хамгийн шилдэг арга гэж манай улсад зөвлөсөн. Энэ нь ч маш зөв санагдсан. Манай Төр, засгийнхан энэ туршлагыг тэр чигт хөрсөндөө буулгах нь зүйтэй юм.

Ингээд тун удахгүй Монголын барилгачдын салбарын үүсэл, хөгжлийн түүхт 90 жилийн ойн баяр тохиох гэж байна. Барилга угсралтын ажилчид, механикжуулагч, барилгын материал үйлдвэрлэгчид, зураг төсөл зохиогч, архитектор, санхүүчид гээд салбарын бүх ажиллагсдад ажлын амжилт, эрүүл энх сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе. 
 

1980-аад он. Улаанбаатар хотын төв гудамж

Улаанбаатар хот. Зургийн гол төвд “Саруул дэнжийн сайхан хороолол” гэгдэж байсан 3,4 дүгээр хороолол харагдана.