“BALDAN`S” ХХК-ИЙН ЗАХИРАЛ, АРХИТЕКТОР Д.БАЛДАН

-Орчин цагийн Монгол Улсад үе үеийн олон мундаг сэхээтнүүд төрсний эгнээнд та жагсаж байгаа. Тэр тусмаа барилгын салбарын чимэг, дүр төрх болсон “Архитектор” мэргэжлийн шилдгүүдийн нэг. Өөртэй чинь ярилцаж байгаад баяртай байна. Урилгыг маань хүлээн авсанд баярлалаа.
Юуны өмнө Барилга.МН сэтгүүлийг ачааг үүрэлцэж яваа сэтгүүлч бүсгүй таниар дамжуулан нийт салбархандаа удахгүй тохиох Монгол Улсад барилгын салбар үүсч хөгжсөний 90 жил, Зураг төслийн байгууллага үүсч хөгжсөний 90 жил, Монголын архитекторуудын эвлэлийн 60 жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлье.
Сэхээтнүүд гэхээс илүү би Өвөрхангай аймгийн нэгэн малчны гэрт төрсөн, Наранбулаг рашаан, ихэр хоёр гэгдсэн толгодынхоо дэргэд тоглож өссөн. Малчин гаралтай хүн. Энэ сэтгүүлийн хойморьт намайг урьж оролцуулж байгаад баяртай байна.

-Хоёулаа яриагаа таны бүр төрж өссөн ахуй, хүүхэд наснаас эхэлье гэж бодож байна. Учир нь та их нууцлаг хүн шиг санагддаг. Сэтгүүлчдэд ч ярилцлага өгдөггүй. Таны талаар мэдээлэл байдаггүй. Олон нийтийн нүднээс далд. Бүр сошиаль хуудаснууддаа хүртэл зургаа тавиад байдаггүй. Өөрийг тань уудлан таны гэх ертөнцийг олонд хүргэхийг хүсэж байна.
1963 онд Өвөрхангай аймгийн Зүүнбаян сумын Ихрийн Наранбулагт төрж, өссөн. Наадмын урьд өдөр нь нар мандаж байхад төрсөн юм гэнэ лээ. Айлын бага, хоёр эгч, нэг ахтай. Жаахан хожуу сургуульд орсон л доо. Аав, ээж маань нэг, хоёр жил өнжүүлж, дэргэдээ байлгах, алсдаа малчин болгох санаатай байсан ч байж магадгүй /инээв/. 1972 онд аймгийн төв дээр сургуульд орсон. Сая манай наймдугаар ангийнхан 36 жилийн дараа уулзсан. Төрөлх сургууль маань яг хэвээрээ, зарим хэсгийг нь засаж сайжруулаад сайхан болгосон байна лээ. Харин бага сургуулийн барилга их хуучирсан, бараг л балгас болсон харагдсан. Ийм мэргэжил эзэмшчихээд харахад нулимс гоожмоор л санагдсан шүү. Жаахан засварлачихвал ч орд харш шиг л болчихно л доо.
Багаасаа зурах, сийлэх сонирхолтой байв. Аав маань намайг зургаан настай байхад өвлийн хүйтэнд Агент руу явж, зургийн давтэр авч өгч байсныг тодхон санадаг юм. Айл саахалтын авьяаслаг ах, эгч, хөдөөний малчид олон байсан. Тэд л миний зурах сонирхол, хүслийг бий болгосон. Дөрөвдүгээр ангид байхад зургийн багш н.Чингисбаатар биетийг харж зуруулах эсвэл өөрсдийн санаагаа зурах арга барилыг заасан. Ингээд тавдугаар ангиасаа эхлээд зураг болон сийлбэрийн уралдаанд орж эхэлсэн. Хажуугаар нь хөгжим тоглоно. Мөн тэр үед ханын сонин гаргаж, байр эзлүүлдэг байлаа. Ингээд төгсөн төгстлөө оролцсон уралдаан, тэмцээнүүдийнхээ бүх байруудыг нь авч байсан. Одоо бодоход үүний ачаар л бага багаар цаашид хэн болохоо тодорхойлоод байсан юм шиг санагддаг.

 

Би шууд архитектурын ангид орж ирээгүй. Манай ах, эгч хоёр гадаадад сургуульд оруулна гээд шалгалт өгүүлсэн. Тэр нь Москвагийн Радио, техник, электроникийн мэргэжил байсан санагдаж байна. Азаар нэг оноо дутаж, ороогүй л дээ /инээв/. Барилгын инженерийн урилга аваад хотод хийсэн ажил, урамшуулал, шагнал, үнэмлэх зэргээ альбом болгоод авч ирсэн. Тэгээд Барилгын архитектурын тэнхимийн Дикан, Гавьяат барилгачин Б.Данбийням гуайд өргөдөл өгөөд, альбомаа үзүүлж, “Би барилгын инженерийн ангид орчихлоо. Ийм зүйл хийх гэсэн юм” гээд хэлсэн. Б.Данбийням гуай “Чи эхлээд намрын ажилдаа явчхаад ир. Ирэхээр чинь шалгалт авна” гэсэн. Би ч намрын ажилдаа явчихаад ирсэн. Шалтгалтаа бэлдээд л сууж байлаа. Яг шалгалт өгөх өдрөө хоцроод орсон. Хүүхдүүд зургаа зураад дундаа орчихсон байсан. Тэнд шалгалт өгсөн 33 хүнээс гурвыг нь сонгон, тухайн үеийн Техникийн дээд сургуулийн Барилга, архитектурын факультэд Барилга, архитектурын ангид элсэж орсон доо. Москвагийн архитектурын сургуулийн Монгол дахь анхны төгсөгчдийн нэг н.Батбаяр багшийн удирдлага дор сурч төгссөн. Бараг улаан дипломтой төгсөхийн даваан дээр “МАХН-ын түүх”-ийг мэдэхгүй учраас 4 гэсэн дүн аваад, улаан диплом авч чадаагүй /инээв/.

"Балданс" ХХК-ийн хамт олон
 

Тухайн үед хөдөөнөөс ирж элссэн оюутнуудыг аймаг, орон нутаг руу нь томилолт өгдөг байв. Мэдээж хэрэг орон нутагт мэргэжлийн архитекторыг хүлээж авах газар байхгүй. Тэнд очоод би архитектор мэргэжлээрээ ажиллах боломжгүй байсан. Ижий, аав маань баярлах байсан уу, уурлах байсан уу, мэдэхгүй. Тиймээс би томилолтоо аваагүй, зугтаасан. Барилгын зургийн төв институтийн Архитектор, Гавъяат барилгачин Д.Өлзийхишиг гуай намайг оюутан байхад судлаад төгсөхөөр нь ажилд авахаар төлөвлөсөн юм билээ. Хөдөлмөрийн яамны Боловсон хүчин хариуцсан хүн дээр очоод учир байдлаа тайлбарлаж, 1987 онд “Нэг маягийн зургийн товчоо”-нд томилолт авч, анх хөдөлмөрийн гараагаа эхэлсэн юм. Болгарит сургууль төгссөн Т.Энхбаатар багшийн удирдлага дор ажилласан. Тэр их авъяаслаг архитектор. Ингээд хоёрхон жил ажиллаад ардчилалтай золгож, зургийн институт задарч, жижиг пүүс компани болсон. Т.Энхбаатар багш, н.Ууганболд бид гурав нийлээд “108” гэдэг курс байгуулан ажилласан. Дараа нь Л.Нямсүрэн “Урлан” компанийг байгуулж, энэ компани шилдэг гэсэн архитекторуудыг цуглуулсан байсан. Дөрвөн жил хамтдаа ажиллаж, тухайн үед зарлагдсан бараг бүх уралдаанд амжилттай оролцсон. Манай захирал Л.Нямсүрэнгээс гадна Т.Энхбаатар, Ц.Батцэрэн, Ж.Сүхбат, Ж.Алтантуул, Д.Балдан гээд зургаан харчуул бахархууштай амжилтад хүрч, гар нийлж ажилласан.
2002 оны нэг сарын 30-нд “BALDAN`S” компанийг байгуулсан. Уг нь утга уянгын өөр нэртэй байсан юм. “MCS” компанийн Ерөнхий дизайнер, миний найз н.Дорж компанийг маань “Baldan`s” гэж нэрлэсэн. Тухайн үед би энэ нэрээс их ичдэг байснаа сүүлд найзынхаа зөвлөснөөр компанийнхаа бүх бичиг баримтаа Baldan`s болгосон.

-Монголчуудыг бүрэг, ичимхий байх үед л нэг нөхөр өөрийнхөө нэрээр компаниа нэрлээд гараад ирсэн юм аа даа?
Тийм /инээв/. Тэр үед би ч энэ нэрнээсээ өөрөө ичдэг байлаа. Хүмүүс “Одоо тэгээд Балдан гэх юм уу BALDAN`S-аа гэх юм уу гэдэг байсан.

-Гэхдээ одоо Дашдамбын Балдан гэхээсээ илүүтэй “BALDAN`S” хэмээн компаниараа овоглож яваа шүү дээ.
Харин тийм. “Балдансийн уу” гэхээр л мэдээд байдаг юм. Одоо болтол энэ нэрээрээ явж байхыг бодоход тэр нь зохисон юм байлгүй дээ.

-Таны анхны ажил хэрэг болсон архитектурын бүтээл?
200 хүний суудалтай спорт заалны барилгыг 2 хувилбараар хийх байсан. Хөдөө, орон нутагт ганц нэг баригдсан.

-“Архитектор” гэхээр гоё сайхан барилга, нэр хүндтэй ажлаар л төсөөлөгддөг.  Гэтэл энэ ажлын бэрхшээлийг мэргэжил нэгтнүүдээс нь өөр мэдэхгүй, тааварлахгүй болов уу?
Энэ мэргэжлийг эзэмших хэцүү, эзэмшсэн хойноо ажиллах бүр бэрх. Ерөөсөө л эмч нартай ижил “Хүний төлөө” ажил. Хүний сайн, сайхан, эрүүл аюулгүй, ая тухтай орчинд амьдруулах гол зарчмыг үндэс болгож ажилладаг. Хүний төлөө орон зайг бүтээгч. Тэр нь хөгжсөөр орон зайн урлаг болсон. Ийм л зүйл байгаа.
 

-Мэдээж хэрэг архитектор хүнээс уран бүтээлийнх нь талаар асуухгүй өнгөрч боломгүй. Таны бүтээсэн хоёр намын барилгын архитектурын тухайд асуухыг хамгийн их хүсэж байлаа. Мэдээж тухайн намын уламжлал, зан үйл хийгээд байгууллагын харилцаа өөр өөр. Ардчиллын өргөө, Тусгаар тогтнолын ордны загвар, хийцийн тухайд?
2008 оны сонгуулийн дараа МАХН-ын байр шатсан. Энэ үйл явдлын дараа 2009 оны хоёрдугаар сард намын байрны загвар гаргах уралдаан зарлагдсан. Энэ уралдаанд 18 бүтээл оролцсон. Манай багш Я.Шархүү гавьяат хүртэл бүтээлээ ирүүлсэн байсан. 11 шүүгчтэй, хоёр, гурван үе шаттайгаар оноо өгснөөс 560 орчим оноогоор миний бүтээл Нэгдүгээр байрт шалгарсан. Эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын бэлгэдэл гэдэг утгаар зөв, тэгш, дөлгөөн, улс орныг төлөөлөх архитектурын бүтээл байх ёстой гэж дотроо ухаарсан. Соёмбын бүтэц, зохион байгуулалтыг шингээхийг бодсон. Ерөнхий тулгуурыг /дээрээс нь харахад/ урт, удаан настай гэдгээр нь яст мэлхийг илэрхийлсэн.



Харин 2009 онд Ардчилсан намын барилгын уран бүтээлийн уралдаан зарласан. Би асуусан. МАХН-ын барилгын архитектурыг бүтээсэн, энэ тэмцээн орж болох уу гээд. Тэгсэн уран бүтээл бол тусдаа ойлголт. Оролдоо гэсэн. Тэгээд л тэр уралдаанд орсон доо. Скиз зургийг нэг л шөнө гаргасан. Нэлээн өндөр цамхаг байхаар төлөвлөж, орой дээр нь гурван цагийн хэлхээс, тэнгэрийн зэв болох ардчиллын бэлэг тэмдгийг оруулсан. Газар доор 2 давхар автомашины зогсоолтой, 24 давхар 120 метр өндөр барилга. Харамсалтай нь баригдах боломжгүй болчих шиг боллоо.
-Архитектур гэдэг “Сэтгэлгээний хөгжил”-ийг өөрийнхөөрөө тодорхойлооч гэвэл..
Архитектурын үндсэн мөн чанар нь хүний оюун санаанаас урган гарч, хөгжсөөр цаасан дээр буун боловсруулагдаж, уран гарт барилгачдын мэргэн ухаан, техник, технологийн хүчээр сүндэрлэж, эргээд хүний амьдрах “Орчин зайн урлаг” болж хувирдагт оршдог. Иймд архитектур нь орон зайн урлаг болохынхоо хувьд бусад бүх урлагийг өөртөө нэгтгэн нэг цогц төгс, төгөлдөр урлаг болж чаддаг.

-Улаанбаатарт өнгө нэмж буй барилга яахын аргагүй өмнөө Монгол дахь хамгийн том лед дэлгэцтэй Худалдаа хөгжлийн банкны барилга. Энэхүү барилгын архитекторыг хэрхэн сэдэж хийсэн бэ?
Уг нь их том талбайтай. Захиалагч бол /Худалдаа хөгжлийн банкны ТУЗ-ын дарга Д.Эрдэнэбилэг/ тэр талбайг дүүргэсэн архитектур гаргахыг даалгасан. Барилга дундаа том цөмтэй, найман цахилгаан шат байгаа. Төмөр бетоноор хамгийн өндөр хийж болох хэмжээ /14 давхар/-ээр нь тултал нь хийсэн. Лед дэлгэцийг нь сүүлд гялгар хана байлгаж байхаар гээд захиалагчийн хүсэлтээр сүүлд хийлгэсэн.
Хотын Ерөнхий архитектур байсан Э.Хүрэлбаатар тэргүүтэй хүмүүс эскиз зургийг нь батлахгүй, их эсэргүүцсэн. Гэхдээ эргэн тойронд нь явган хүний хөдөлгөөнийг саадгүй байхаар төлөвлөж, газар доор хоёр давхар автомашины зогсоолтой байхаар шийдсэн.Тэр газар дээр байсан хүүхдийн номын сангийн барилгыг намайг устгасан гээд архитекторууд их зэмлэж байгаа. Дагшигдорж багшаас авахуулаад. Түүхийн дурсгалт барилгыг та нар л нурааж байна гээд. Уг нь би нураагаагүй. Захиалагч нар юм шүү дээ. Би тэр барилгыг Худалдаа хөгжлийн банкны барилгын дотор талд дунд нь хийгээсэй гээд том гурван давхар орон зай үүсгэсэн. Иргэд банкаар үйлчлүүлээд давхар музей үзээд гарах байдлаар. Энэ санааг тэнд нь оршуулсан. Хэзээ нэгэн цагт хийх байлгүй дээ.




-Гандантэгчилэн хийдийн урьд баригдаж байгаа “1080 ламын Их Цогчин дуган” хийдийн архитектур. Шашин номын барилга учраас маш их судалгаа орсон байх даа. Цогчин дуганаас гадна Дашчойлин хийдийн загварыг ч өөрийг тань гаргасан гэж сонссон.
Миний бие Өндөр-гэгээнийн өлгийд төрж, Архитектор мэргэжил эзэмшчихээд алийн болгон шашны уран барилгаас тойрч явах вэ гэж бодсон л доо. Үүнээс өмнө 1996 онд Өвөрхангай аймгийн “Сүлд” бүтээх уралдаан болсон. Энд түрүүлж, сүлдийг нь гаргасан. Монголын уламжлалт төрт ёсны билэгдэл, хүмүүнлэг нигүүлсэнгүй үзэлт, Монгол угсаатны гал голомт, шаштир түүх, соёлын дурсгалын өлгий Өвөрхангай аймаг гэсэн санааг агуулсан.

Нийслэлд Өндөр-гэгээнийн бүтээсэн Батцагаан хэмээх Их Цогчин дуган байсан. Энэ дуганын барилгад “Тэлэх нуруу” гэсэн өвөрмөц системийг ашигласан. Тэнд харьцангуй олон хүн багтдаг. Дөрвөн тийшээ тэлээд байдаг байхгүй юу. Тухайн үеийн зургууд дээр харагддаг. 2005 онд Гандантэгчилэн хийдээс энэхүү Батцагаан Их Цогчин дуганыг илэрхийлсэн архитектур байх гэсэн шалгууртай, уралдаан зохиосон. Энэ үеэр би эмнэлэгт эмчлүүлж байсан. Одоогийн “1080 ламын Их Цогчин дуган”-ын эскизийг хийсээр байгаад эмнэлгээсээ хөөгдөж гарсан юм /инээв/. Эмчлүүлэх биш ажлаа хийсээр байгаад тэр. Сүүлд энэ дуганын оройн хэсэг нь л Хамба ламын тэргүүлэгчдийн хурлаар олон удаа хэлэлцсэн дээ. Өөр зүйл бол өөрчлөгдөөгүй. Дуганыг элдэв хээ хуар унжуулах, засаж, чимэглэл хийхээс би эрс татгалзаж байгаа. Лам нар ном хурахаас гадна яагаад театр хэлбэрээр ашиглаж болохгүй гэж.

Дашчойлон хийдийн тухайд 1838 онд хамба лам Агваанхайдав зураг төслийг нь хийсэн байдаг. 1990 онд “Урлан” компанид байхад зүүн хүрээний Дашчойлон хийдийн хамба ламаас хийдийн загвар гаргах захиалга ирсэн. Тэгээд яагаад ч юм манай захирал энэ нөхөр л чадах байх гээд надад үүрэг өгсөн гэсэн. Агваанхайдав ламын бүтээсэн энэ хийдийн зургийг олж аваад “Тэг”-ийг нь гаргаж, сонгодог харилцаанд оруулсан. Тухайн цаг үеийг гаргах гэж л түүний бүтээлийг үндэс болгосон юм. Би энэ Майдар бурхны төсөлтэй хамт 26 жил явж байна. Одоо барилга нь баригдах цаг болж байгаа. Хөрөнгө оруулалт, гүйцэтгэгч, газар гээд бүх асуудал шийдэгдсэн. Зургаан бурхан нь цутгагдаж, бэлэн болсон байна.
Үүнээс гадна бурхны шашинтай холбоотой гэвэл Өвөрхангай аймагт “Өндөр гэгээн Занбазарын монументаль цогцолбор”-ыг хийсэн. Гэхдээ хөрөнгө мөнгө, цаг хугацаа, улс төрийн байдлаас шалтгаалан анх хийсэн загвараасаа өөрөөр зөвхөн Өндөр-гэгээнийн хөшөөг л хийсэн байгаа. Гэхдээ зураг дээрх хэлбэрээр нь патентжуулж авсан.
-Уг нь баригдахаар төлөвлөсөн юм бол хийсэн шиг хийчихгүй.
Энэ нь хөрөнгө мөнгө, цаг хугацаа гээд бүх зүйлээ хэмнэж байгаа хэрэг. Энэ улс төр, дарга нарт л хамгийн их уур хүрэх юм байна шүү дээ.

-Ер нь бурхны шашны болон үндэсний хэв маягтай барилга, байгууламж Европ хийцтэй барилга, байгууламж бүтээхэд ялгаа нь юунд байна?
Михель Анджело, Леонардо да Винчи гэх мэтийн гайхалтай уран бүтээлчид аль хэдийн барилга барих арга, техникийг гаргаад ирсэн. Европын архитектур ч бай, үндэсний уламжлалтай, шашны хэв маягтай барилга ч бай адилхан түүх, дэг жаягтай, ижилхэн л “тэг”-тэй. Тэр дотроос л манай Монгол хийц ялгарч харагдах ётсой. Монгол гэрийн хийцийг орчин үеийн материал, загвар хийцтэй хослуулах арга ч байж болно.

-Байгалийн түүхийн музейн архитектурыг асуухаа мартсан байна. Зураг төсөл нь эрт хийгдсэн ч сая АСЕМ-ын ачаар БНСУ-ын тусламжтайгаар барихаар боллоо. Долоон давхар ч гэлээ энгийн 11 давхар барилгатай эн тэнцэхүйц сүрлэг том, тансаг төсөл болсон байна лээ.
Би энэ талаар одоо л сонсож байна. Баригдахаар болсон юм уу? Ашгүй дээ. 2014 онд Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамнаас Байгалийн музейг шинэчлэн барих тендер зарласан. Энэ төсөл миний музейн чиглэлээр хийсэн дөрөв дэх бүтээл. Улаанбаатар хотын баруун хойно байрлах хойморь учраас харагдах өнцгийг нь их бодсон. Явган хүний зам болон автомашин нэвт гарч байхаар шийдсэн нь сүүлд өөрийгөө их зоригтой алхам гаргажээ гэж үнэлээд байгаа.


-Таны гайхалтай гэж бодож зурсан бүтээл хэнд ч хэрэггүй цаас болж хувирч байсан тохиолдол бий юу?
Байгаа. Эрдэнэт хотын Хөгжимт драмын театрын архитектур байна. Анх удаагаа нэг тайз дээр хоёр талдаа үзэгчийн танхимтай байхаар төлөвлөсөн. Харамсалтай нь энэ төсөл хэрэгжих нөхцөл бүрдээгүй.

-Танд сэтгэлдээ тээж яваа бүтээхийг хүссэн, зурагдаагүй архитектур байдаг уу?
Байлгүй яахав. Би Өндөр-гэгээнийн нутгийнх учраас бурхны шашин, урлагийг хослуулсан том цогцолбор төсөл хийнэ гэж бодож байгаа.

-Архитектур дотроо модерн, пост модерн, түүхэн, уламжлалт гэх мэт олон урсгалтай. Та аль чиглэлд нь дуртай вэ? Мөн шүтэн биширдэг, үлгэр дуурайлал авч ирсэн архитектор гэвэл хэнийг нэрлэх вэ?
Сонгодог урсгалыг болон өөрийн улсын түүх соёлоо судалж байж хэмээн үндэсний уламжлал бусад урсгал чиглэлээ уран бүтээлч сонгоно. Миний хувьд эртний уламжлалт түүх, соёлоо дээдлэсэн түүхэн уламжлалыг орчин үеийн шинэчлэлт техник, технологийн дэвшилтэй нийцүүлэн архитектурын шинэ хэв маягийг бий болгоход оршино.
Монгол Улсын Гавъяат барилгачин Б.Дамбийням, Г.Лувсандорж, А.Хишигт, Ч.Дагшигдорж, Д.Өлзийхишиг, Я.Шархүү, Д.Чойжилжав, Б.Даажав, Н.Уртнасан, Г.Батбаяр зэрэг алтан үеийн архитекторуудаас үлгэр дуурайлал авч, тэднээс суралцаж өдийг хүрлээ дээ.

-Таны зохиосон архитектур барилгын гүйцэтгэгчээс шалтгаалан баригдах явцдаа өөр болсон тохиолдолд та яах вэ? Ер нь тийм тохиолдол гарч байв уу?
Буулгуулна шүү дээ. Энэ асуудал нь гүйцэтгэгч компанийн сахилга батаас л шалтгаална. Спортын төв барилгын гадна талын үүдний фассадыг бөмбөгөр шилэн байхаар төлөвлөсөн ч битүү шавардаад хийчихсэн байсан. Буулга гэсэн буулгадаггүй шүү.

-Монгол Улсад барилгын салбар үүсэж, хөгжөөд 90 дахь жилээ угтах гэж байна. Энэ түүхт ойн баяраас урьтаж танд баярын мэнд хүргэе. Ярилцсанд баярлалаа.

Эрдэнэт хотын театр

Хөвсгөл аймгийн Цаатан музей

American school of Ulaanbaatar  

Архитекторуудын эвлэлийн ордон

"Балданс" ХХК-ийн ажлын өрөө