Ногоон эдийн засаг барилгын салбарт дэвшил авчрах болно
“Монголын өнөө болон хойч үеийнхний сайн сайхан амьдрах баталгаа – амьдралыг тэтгэх тогтолцоог найдвартай хамгаалж, тогтвортой хөгжихийг ногоон хөгжил гэнэ.”
/Ногоон хөгжлийн бодлогын хүрээлэнгийн шинжлэх ухааны захирал,
доктор, профессор Т.Чулуун/
НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөрөөс 2010 онд байгаль орчны бохирдол, доройтлоос урьдчилан сэргийлсэн, хүлэмжийн хийн ялгарал багатай эдийн засгийн тогтолцоо бий болгохын тулд дэлхий дахинаа “Ногоон эдийн засаг”, НҮБ-ын Үйлдвэрлэлийн хөгжлийн байгууллагаас “Ногоон үйлдвэрлэл”, НҮБ-ын Ази, номхон далайн орнуудын эдийн засаг, нийгмийн хорооноос “Ногоон өсөлт”-ийн үзэл баримтлалыг дэвшүүлж, нийгэм, байгаль орчинд ээлтэй, тогтвортой эдийн засгийн хөгжил бий болгох уриалгыг гаргасан. Манай улсын хувьд 2014 онд Ногоон хөгжлийн бодлогыг батлаж, 2030 он гэхэд хүрэх стратегийн 6 үндсэн зорилтыг тодорхойлсон. Мөн энэ онд МУ-ын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлалыг батлав. Дээрх баримт бичгүүдэд тусгасан Тогтвортой эдийн засгийн талаар энд ярих гэсэн юм. Тодорхой хэлбэл, ногоон эдийн засаг, ногоон барилгад хөрөнгө оруулалт олгох, ногоон төслийн санхүүжилт, урамшууллын хөшүүрэг, тогтолцоог бий болгох талаар хөндөхийг зорьлоо.
Ногоон эдийн засгийг дэмжих санхүүжилт, татвар, зээл, урамшууллын систем, цэвэр технологийг дэмжих хөрөнгө оруулалт, тэдгээрийг худалдан авагчдийн элдэв хөнгөлөлт манай зах зээлд үгүйлэгдэж байгаа билээ. Гадны цөөнгүй орнууд банкнаас зээл олгохдоо эрчим хүчний хэрэглээг багаар бодоход 20-30 хувь, хүлэмжийн хийг мөн дээрх хэмжээгээр бууруулсан ААН-д хөнгөлөлттэй зээл өгдөг. Энэ нь барилгын салбарын хувьд томоохон дэвшил, хөгжлийн шаардлага юм.
Тухайлбал, Англи улс байгаль орчноо хамгаалахаар “Ногоон хөрөнгө оруулалтын банк” байгуулсан. Тус банк ногоон дэд бүтэц, ногоон бодлогын хэрэгжилт, ногоон эдийн засгийг дэмжиж буй хувийн хэвшлүүдэд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх үүрэгтэй аж. Хамгийн сайхан нь ногоон үйл ажиллагаанд гурван тэрбум хүртэлх еврогийн хөрөнгө оруулалт хийхэд бэлэн байдаг гэнэ. Манай өмнөд хөршийн тухайд Ногоон зээл, ногоон кредит бодлогыг эхлүүлээд байна. Уг бодлого хэрэгжсэнээр түүхий нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станц, ган, хөнгөн цагаан, цементийн үйлдвэр, хүнд аж үйлдвэрт байгаль орчны шалгалт хийн санхүүжилт болон бусад үйл ажиллагааны эрх олгох зарчимд шилжив. Хэдийгээр энэ систем нь жижиг, дунд үйлдвэрлэлд хүрч ажиллах боломжгүй, зөвхөн томоохон компаниудад хамаарагдах хязгаарлагдмал хүртээмжтэй ч тогтвортой эдийн засгийн төлөө авсан том арга хэмжээ бөгөөд амжилттай хэрэгжиж буй билээ.
Мөн Энэтхэг улсын төв банк Германы хөгжлийн банкнаас хөнгөлттэй санхүүжилт, техникийн дэмжлэг авснаар тогтвортой эдийн засгийн бодлого нь амжилттай хэрэгжсэн төдийгүй хоёрдох шатандаа орсон. Шалгуур үзүүлэлт нь 30 хувийн эрчим хүчний хэмнэлттэй шинэ орон сууцны барилгууд барих юм. Улмаар орон сууцыг худалдан авагчид хөнгөлттэй үнээр авах, цахилгааны зардлаа хэмнэх бололцоо бүрдсэн. Ийм л туршлага, тийм л хөтөлбөр Монгол Улсад хэрэгтэй байна. Үүнийг хүрэн барилгаас ногоон барилга руу шилжих механизм гэвэл зохилтой. Өнөөдрийн байдлаар манайд Ногоон барилгыг цогцоор нь авч үзэн, тусгайлсан бодлого хэрэгжүүлээгүй. 1992 онд Олон улсын тогтвортой хөгжлийн түүхэн нийгэмлэгт нэгдэн орсон нь анхны ногоон хөгжлийн замналд орох гараагаа хийж, Ерөнхийлөгчөөс нь авахуулан холбогдох албан тушаалтнууд Тогтвортой эдийн засгийг дэмжих олон улсын томоохон хурал, зөвлөгөөнүүдэд оролцож ирсэн ч энэ чиглэлийн ажил улсын маань хөрсөн дээр байхгүй гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Зарим нэг уулзалт, семинар, зураг төсөл, сургалт зэргийг эс тооцоод шүү дээ. Бидэнд бодит биелэл, бодит ажил хэрэгтэй байна.
Д.Цогтбаатар БОАЖ-ын сайд байхдаа тогтвортой эдийн засгийн төлөө хэд хэдэн санаачлагыг дэвшүүлж байсан нь санаанд орж байна. Нэгдүгээрт, Банк санхүүгийн байгууллагуудыг ногоон хариуцлагад хамруулах /байгаль орчинд халтай үйл ажиллагаа явуулдаг төсөлд зээл олгохгүй байх ба байгаль орчныг бохирдуулах эрсдэлтэй үйлдвэр, үйлчилгээний төсөлд санхүүгийн дэмжлэг, зээл өгсөн банк, санхүү, хөрөнгийн биржийн байгууллагуудыг "Бохирдуулагч нь төлбөр төлдөг" тогтолцоонд хамруулах/. Хоёрдугаарт, Байгаль орчны сангуудын "ногоон консерциум" байгуулах /байгаль орчны тусгай сангуудын менежментийг боловсронгуй болгож, ногоон төслийн санхүүжилт бий болгох, ногоон төсөлд санхүүгийн зөвлөгөө өгөх, хөрөнгийн бирж дээр гарахад туслах, зөвлөх үйлчилгээгээр хангах, ногоон өсөлт, ногоон хөгжлийг дэмжих чадвар бүхий өргөн хүрээний санхүүгийн зохицуулах арга хэмжээ явуулах/. Гуравдугаарт, Ногоон технологийг урамшуулах ногоон зээлийг бий болгох /одоо хэрэглэж байгаа технологийг шинэчлэх, байгаль орчинд ээлтэй технологт шилжсэн үйл ажиллагааг дэмжсэн төсөл, үйлдвэр, үйлчилгээнд зээлийн хүүгийн хөнгөлөлт үзүүлэх, урт хугацааны бага хүүтэй зээл олгох, энэхүү хөнгөлөлттэй урамшууллын ногоон зээлийн систем нь арилжааны банкны болон бусад зээлээс илүү тааламжтай зээлийн хүү багатай, барьцаа шаардах нөхцөл нь хялбар нөхцөл бүрдүүлсэн байх хэмээн заасан санал санаачлага зөв зүйтэй алхам байсан ч дэмжлэг болоод хэрэгжүүлэлт мөн л байхгүй.
Өдгөө Хас банк, Ариг банканд “Эко зээл” олгож эхлээд буй. Мэдээж боловсронгуй бус. Тэдэнд өөрөөр хэлбэл банк болон банк бус санхүүгийн байгууллагуудад төрийн бодлого, зохицуулалт дутагдаж байна. Түүнчлэн хувийн хэвшлүүдийн өөрсдийн бий болгосон Монголын банкуудын холбооноос ахицтай ажил хийж байгаагийн нэг нь “Тогтвортой санхүүжилт /ТоС/-ийн хөтөлбөрийг санаачилсан явдал байлаа. Улмаар “Ногоон зээлийн сан”-г байгуулах төсөл хэрэгжиж, судалгааны шатандаа явж байна. Хэрэв энэхүү санг байгуулвал ногоон зээлийг санхүүжүүлэх, ногоон төслийг магадлах, сургалт, зөвлөгөө зохион байгуулах томоор авч үзвэл Тогтвортой эдийн засагт “Эргэлт” гарахуйц нааштай үр дүн харагдаж байгаа юм. Ногоон зээлийн сан нь эдийн засаг, нийгмийг ногоон болгох, байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагаа явуулах санхүүгийн гол хөшүүрэг байх болно.
“Асуудал хөндсөн сэдэв” энэ удаад Тогтвортой эдийн засаг түүн дотор санхүүжилтийн асуудлыг хөндөхийг зорьлоо. Өндөр хөгжилтэй улсад бол аливаа ногоон төсөлд гар татахгүй оролцох нь нэр хүндийн хэрэг төдийгүй тэр чинээгээрээ бизнес нь ахицтай, борлуулалт өндөр байдаг. Энэ л үзэл баримтлал, сэтгэлгээний хувьсал манай улсад хэзээ нэгэн цагт төлөвшин тогтох нь дамжиггүй ч үүний төлөө идэвхи санаачлага гаргах, түүнийгээ дэмжиж хэрэгжүүлэх нь өнөөгийн бас нэгэн тулгамдсан асуудал юм. Тухайлбал,
Ногоон эдийн засгийг дэмжих санхүүжилт, татвар, зээл, урамшууллын систем, цэвэр технологийг дэмжих хөрөнгө оруулалт, тэдгээрийг худалдан авагчдийн элдэв хөнгөлөлт манай зах зээлд үгүйлэгдэж байгаа билээ. Гадны цөөнгүй орнууд банкнаас зээл олгохдоо эрчим хүчний хэрэглээг багаар бодоход 20-30 хувь, хүлэмжийн хийг мөн дээрх хэмжээгээр бууруулсан ААН-д хөнгөлөлттэй зээл өгдөг. Энэ нь барилгын салбарын хувьд томоохон дэвшил, хөгжлийн шаардлага юм.
Тухайлбал, Англи улс байгаль орчноо хамгаалахаар “Ногоон хөрөнгө оруулалтын банк” байгуулсан. Тус банк ногоон дэд бүтэц, ногоон бодлогын хэрэгжилт, ногоон эдийн засгийг дэмжиж буй хувийн хэвшлүүдэд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх үүрэгтэй аж. Хамгийн сайхан нь ногоон үйл ажиллагаанд гурван тэрбум хүртэлх еврогийн хөрөнгө оруулалт хийхэд бэлэн байдаг гэнэ. Манай өмнөд хөршийн тухайд Ногоон зээл, ногоон кредит бодлогыг эхлүүлээд байна. Уг бодлого хэрэгжсэнээр түүхий нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станц, ган, хөнгөн цагаан, цементийн үйлдвэр, хүнд аж үйлдвэрт байгаль орчны шалгалт хийн санхүүжилт болон бусад үйл ажиллагааны эрх олгох зарчимд шилжив. Хэдийгээр энэ систем нь жижиг, дунд үйлдвэрлэлд хүрч ажиллах боломжгүй, зөвхөн томоохон компаниудад хамаарагдах хязгаарлагдмал хүртээмжтэй ч тогтвортой эдийн засгийн төлөө авсан том арга хэмжээ бөгөөд амжилттай хэрэгжиж буй билээ.
Мөн Энэтхэг улсын төв банк Германы хөгжлийн банкнаас хөнгөлттэй санхүүжилт, техникийн дэмжлэг авснаар тогтвортой эдийн засгийн бодлого нь амжилттай хэрэгжсэн төдийгүй хоёрдох шатандаа орсон. Шалгуур үзүүлэлт нь 30 хувийн эрчим хүчний хэмнэлттэй шинэ орон сууцны барилгууд барих юм. Улмаар орон сууцыг худалдан авагчид хөнгөлттэй үнээр авах, цахилгааны зардлаа хэмнэх бололцоо бүрдсэн. Ийм л туршлага, тийм л хөтөлбөр Монгол Улсад хэрэгтэй байна. Үүнийг хүрэн барилгаас ногоон барилга руу шилжих механизм гэвэл зохилтой. Өнөөдрийн байдлаар манайд Ногоон барилгыг цогцоор нь авч үзэн, тусгайлсан бодлого хэрэгжүүлээгүй. 1992 онд Олон улсын тогтвортой хөгжлийн түүхэн нийгэмлэгт нэгдэн орсон нь анхны ногоон хөгжлийн замналд орох гараагаа хийж, Ерөнхийлөгчөөс нь авахуулан холбогдох албан тушаалтнууд Тогтвортой эдийн засгийг дэмжих олон улсын томоохон хурал, зөвлөгөөнүүдэд оролцож ирсэн ч энэ чиглэлийн ажил улсын маань хөрсөн дээр байхгүй гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Зарим нэг уулзалт, семинар, зураг төсөл, сургалт зэргийг эс тооцоод шүү дээ. Бидэнд бодит биелэл, бодит ажил хэрэгтэй байна.
Д.Цогтбаатар БОАЖ-ын сайд байхдаа тогтвортой эдийн засгийн төлөө хэд хэдэн санаачлагыг дэвшүүлж байсан нь санаанд орж байна. Нэгдүгээрт, Банк санхүүгийн байгууллагуудыг ногоон хариуцлагад хамруулах /байгаль орчинд халтай үйл ажиллагаа явуулдаг төсөлд зээл олгохгүй байх ба байгаль орчныг бохирдуулах эрсдэлтэй үйлдвэр, үйлчилгээний төсөлд санхүүгийн дэмжлэг, зээл өгсөн банк, санхүү, хөрөнгийн биржийн байгууллагуудыг "Бохирдуулагч нь төлбөр төлдөг" тогтолцоонд хамруулах/. Хоёрдугаарт, Байгаль орчны сангуудын "ногоон консерциум" байгуулах /байгаль орчны тусгай сангуудын менежментийг боловсронгуй болгож, ногоон төслийн санхүүжилт бий болгох, ногоон төсөлд санхүүгийн зөвлөгөө өгөх, хөрөнгийн бирж дээр гарахад туслах, зөвлөх үйлчилгээгээр хангах, ногоон өсөлт, ногоон хөгжлийг дэмжих чадвар бүхий өргөн хүрээний санхүүгийн зохицуулах арга хэмжээ явуулах/. Гуравдугаарт, Ногоон технологийг урамшуулах ногоон зээлийг бий болгох /одоо хэрэглэж байгаа технологийг шинэчлэх, байгаль орчинд ээлтэй технологт шилжсэн үйл ажиллагааг дэмжсэн төсөл, үйлдвэр, үйлчилгээнд зээлийн хүүгийн хөнгөлөлт үзүүлэх, урт хугацааны бага хүүтэй зээл олгох, энэхүү хөнгөлөлттэй урамшууллын ногоон зээлийн систем нь арилжааны банкны болон бусад зээлээс илүү тааламжтай зээлийн хүү багатай, барьцаа шаардах нөхцөл нь хялбар нөхцөл бүрдүүлсэн байх хэмээн заасан санал санаачлага зөв зүйтэй алхам байсан ч дэмжлэг болоод хэрэгжүүлэлт мөн л байхгүй.
Өдгөө Хас банк, Ариг банканд “Эко зээл” олгож эхлээд буй. Мэдээж боловсронгуй бус. Тэдэнд өөрөөр хэлбэл банк болон банк бус санхүүгийн байгууллагуудад төрийн бодлого, зохицуулалт дутагдаж байна. Түүнчлэн хувийн хэвшлүүдийн өөрсдийн бий болгосон Монголын банкуудын холбооноос ахицтай ажил хийж байгаагийн нэг нь “Тогтвортой санхүүжилт /ТоС/-ийн хөтөлбөрийг санаачилсан явдал байлаа. Улмаар “Ногоон зээлийн сан”-г байгуулах төсөл хэрэгжиж, судалгааны шатандаа явж байна. Хэрэв энэхүү санг байгуулвал ногоон зээлийг санхүүжүүлэх, ногоон төслийг магадлах, сургалт, зөвлөгөө зохион байгуулах томоор авч үзвэл Тогтвортой эдийн засагт “Эргэлт” гарахуйц нааштай үр дүн харагдаж байгаа юм. Ногоон зээлийн сан нь эдийн засаг, нийгмийг ногоон болгох, байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагаа явуулах санхүүгийн гол хөшүүрэг байх болно.
“Асуудал хөндсөн сэдэв” энэ удаад Тогтвортой эдийн засаг түүн дотор санхүүжилтийн асуудлыг хөндөхийг зорьлоо. Өндөр хөгжилтэй улсад бол аливаа ногоон төсөлд гар татахгүй оролцох нь нэр хүндийн хэрэг төдийгүй тэр чинээгээрээ бизнес нь ахицтай, борлуулалт өндөр байдаг. Энэ л үзэл баримтлал, сэтгэлгээний хувьсал манай улсад хэзээ нэгэн цагт төлөвшин тогтох нь дамжиггүй ч үүний төлөө идэвхи санаачлага гаргах, түүнийгээ дэмжиж хэрэгжүүлэх нь өнөөгийн бас нэгэн тулгамдсан асуудал юм. Тухайлбал,
- Бизнес эрхлэгч аж ахуйн нэгжүүд тодорхой хэмжээний ногоон хөгжилд санхүүжилт олгох,
- Байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагад урамшуулал олгох,
- Сөрөг нөлөөтэй үйлдвэрлэл, бараа бүтээгдэхүүнийг гаалиар нэвтрүүлэхийг хориглох, ийм худалдаанд банкууд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхгүй байх,
- Ногоон хөгжлийг дэмжигч ОУБ-тай бизнес эрхлэгчид харилцаа холбоо тогтоох, үүнд зориулсан бодлогыг төрөөс тусгайлан гаргах,
- Банк, санхүүгийн байгууллагууд тогтвортой санхүүжилтыг олгох, ялангуяа ногоон бүтээн байгуулалтыг дэмжих. Үүний тулд нэн түрүүнд Ногоон барилгын үнэлгээний системийг батлах хэрэгцээ байсаар байна.
Сэтгүүлч С.Баярмаа