МУ-ын барилгын инженерийн салбарын үүсэл, хөгжил
“Инженер хүн гэдэг нь техникийн асуудлуудыг шинжлэх ухааны мэдлэг, математик, зохион бүтээх онол, ухаан зэргийг ашиглан шийдвэрлэдэг, инженерчлэлийн боловсрол эзэмшсэн техникийн салбарын мэргэжилтэнг хэлнэ. Инженерүүд амьдралд хэрэгжих боломж, аюулгүй, зардал зэргийг тооцонгоо материал, бүтэц, технологи, нээлт, машин болон системүүдийн загварыг гаргадаг” хэмээн Википедиад тэмдэглэжээ. Энэхүү мэргэжилтнийг Монгол Улсад бэлтгэж эхлээд даруй 57 дахь жилээ угтаж байна. Энэ тухай түүхэн товчоог товчлон хүргэж байна.
Монголын барилгын салбарын хөгжил дэвшлийн бахархлын түүхэнд эх орондоо барилгын төрөл бүрийн мэргэжлээр үндэсний Инженер-техникийн ажилтныг дотооддоо сургаж, бэлтгэсэн амжилт чухал байр суурь эзэлдэг. Монгол орны улс ардын аж ахуйн нэгдэлжих, атар газар эзэмших, үйлдвэржүүлэх зэрэг хөдөлгөөн өрнөж, соёлын салбарт соёлын довтолгоон явж байх үед буюу 1959 онд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн (Засгийн Газрын) 03-р сарын 103-р тогтоолоор МУИС-д Монголын Боловсрол, шинжлэх ухааны салбарт инженерийн анхны салбар, иргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженерийн салбар байгуулагдсан нь одоогийн Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн Барилга Архитектурын Сургуулийн (ШУТИС. БАС) үндэс суурь байсан юм. Энэ үеэс эдүгээ хүртэл олон мянган инженерүүд Монгол Улсын хөгжилд асар их хувь нэмрээ оруулж байгаа билээ.
Тухайн үед БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн орлогч дарга бөгөөд Барилгын хэрэг эрхлэх хорооны даргаар ажиллаж байсан Д.Майдар МУИС-д Барилгын инженер нээх саналыг анхлан санаачилж, Сайд нарын Зөвлөлийн тогтоол гаргуулах, физик-математикийн гуравдугаар ангийн оюутнуудтай биечлэн уулзаж, барилгын үйлдвэрлэлийн ач холбогдлыг тайлбарлан таниулж, ангиар нь Барилгын Инженерийн ангид шилжүүлэх зэрэгт ихээхэн үүрэг гүйцэтгэснийг барилгын анхны ууган инженерүүд одоо ч дурсан ярьцгаадаг. Ийнхүү 1959 оны гуравдугаар сарын 01-нд МУИС-ийн 23 оюутантай шинээр нээгдсэн Барилгын инженерийн анги ЗХУ-ын сургалтын төлөвлөгөөг чиг баримжаагаа болгон мөрдөж, тэр түвшинд нь бэлтгэх зорилт тавьж иржээ. Тухайн үеийн инженерийн боловсрол таван жилийн сургалтын хөтөлбөртэй байсан юм.
Анхны төгсөгчид, Монгол Улсын түүхэнд анхны барилгын инженерүүд болох Д. Арсланбаатар, Л.Бадгай, Г.Базар, Ц.Балжинням, Б.Батдорж, П.Батсүх, Ц.Гомбо, Д.Доржпалам, О.Жадамба, Я.Жаалхүү, Ц.Жигжид, Я.Зуха, Л.Мангал, В.В. Игнатьев, Х.Нямринчен, Ц.Нямцэрэн, Х.Содномдорж, Д.Хорхой, Б.Чимэддолгор, Д.Чулуунбат, Г.Цэдэв, С.Цэдэндэмбэрэл, Ч.Шуушингаа нарын 23 оюутан төгсчээ.
1961 оны 9-р сараас Байгалийн ухааны факультетийн бүрэлдэхүүнд МУИС-ийн Ректорын 432 тоот тушаалаар Инженерийн тэнхимийг байгуулж, эрхлэгчээр нь Дулааны инженер Г.Ренчиндоржийг томилж, Ардын Гэгээрлийн яамнаас Зөвлөлт Холбоот Улсад Цэргийн академийг их бууны инженер мэргэжлээр төгссөн Ц.Содовыг Барилгын инженерийн салбарын эрхлэгчээр томилон ажиллуулсан байдаг. Улмаар 1963 онд Инженерийн факультетын Архитектурын тэнхимийн харъяанд Гидротехникийн салбарыг нээж, тусгай дунд мэргэжлийн гидротехникчдийг элсүүлэн түргэвчилсэн хэлбэрээр сургаж эхэлсэн нь эх орондоо усны барилгын мэргэжилтэн бэлтгэх эхлэл болсон байна. Гидротехникч инженерийн салбарыг нээх үед мэргэжлийн багш, сургалтын материаллаг бааз ховор байсан бөгөөд тухайн салбарт гидротехникч инженер Д.Дамдиндорж, гидротехникч инженер Н.Должинжав нарыг багшаар, мөн оноос ЗХУ-ын дэд эрдэмтэн, доцент П.П.Мойс, В.К.Тарасов нар уригдан ирж ажиллаж байжээ. 1964 онд Барилгын Инженерийн Факультетын бүрэлдэхүүнд Барилгын материалын анхны ангийг нээсэн нь бүх ард түмний үйл хэрэг болсныг нам, төрөөс тунхаглаж, барилга угсралтын ажлаас барилгын үйлдвэрлэлийг түрүүлж, түлхүү хөгжүүлэх зорилготой зэрэгцэн үндэсний инженерүүдийг бэлтгэх цаг үеийн шаардлага гарч, дотооддоо бэлтгэсэн анхны инженер-технологичид 1969 онд төгсөж үйлдвэрүүддээ гарчээ. Энэ үед ЗХУ-д төгссөн залуу инженерүүд багшилж байсан нь одоогийн ШУ-ны доктор, профессор Ц.Жадамбаа, О.Батмөнх, доктор /Ph.D/ профессор Ч.Дэндэвдорж, н.Нямаа нар юм.
Мөн улс орны хөгжлийн үе шатанд төр засгаас барилгын салбарыг хөгжүүлэх түүнийг үндэсний боловсон хүчнээр хангах талаар авсан олон талт арга хэмжээнүүдийн нэг нь 1960 онд Барилгын техникумийг (одоогийн Барилгын Политехник Коллеж) байгуулсан явдал юм. 1965 онд Сантехник, дулааны техникч мэргэжилтэй 35 хүн төгсөж байлаа.
/2015 он. Сантехник, дулааны техникч ангийн анхны төгсөгчид/
Энэхүү ангийн анхны төгсөгч, МУ-ын гавъяат барилгачин, зөвлөх инженер Д.Намсрай ярихдаа, “Анхны Сантехник, дулааны техникчид бид өнгөрсөн зун 50 жилийн дараа уулзсан. Үнэхээр сайхан байсан. Сантехник, инженерийн хүн гэдэг хотын цэвэр, бохир усны болон дулааны шугамын хангамж, тогтвортой ажил, үйлчилгээ, хүний эрүүл ахуйг сахиулах буянтай сайхан үйлс юм. Тухайн үед одоогийнх шиг нарийн технологитой байгаагүй ч, гадна, дотно шугам сүлжээг үнэхээр чанартай хийж гүйцэтгэсэн нь түүхэн он жилүүд харуулж буй нь бахархалтай” хэмээн ярьж байсан юм.
1990 онд Авто замын барилга мэргэжлээр эх орондоо инженер бэлтгэх асуудлыг авто замын нэгтгэл анх санаачлан дэвшүүлж, улмаар Авто замын газрын үе үеийн удирдлагууд байнгын анхаарал тавьж, Автозамын барилгын инженер мэргэжлээр анхны оюутнуудыг элсүүлсэн.
Зөвхөн ШУТИС-д л гэхэд 1961 оноос хойш 3000 гаруй барилгын инженер төгсжээ. Энэхүү сургууль нь иргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженерээс гадна хөдөө аж ахуйн барилга, инженер багш, барилгын бүтээц эдлэлийн технологи, архитектор зэрэг мэргэжлээр мэргэжилтэн бэлтгэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэж буй юм.
Усны барилгын салбар анх 1963 онд МУИС—ийн бүрэлдэхүүнд Барилгын инженерийн факультетын харьяанд “Гидроинженерийн салбар” нэртэйгээр байгуулагдсан. 1969 онд мэргэжлийн тэнхим байгуулагдаж гидроинженер, сантехникийн салбаруудыг хариуцах болов. 1970 оноос ЮНЕСКО болон Монголын усны аж ахуйн байгууллагын хүч хөрөнгөөр инженерийн ба ерөнхий гидравлик, насос, гидротехникийн барилгын лаборатори, мелиораци, гидрометрийн кабинетууд байгуулагдаж сургалтын материаллаг бааз бэхжиж эхэлжээ.
Тус тэнхимд гавьяат усжуулагч, проф, Ph.D Н.Должинжав, техникийн шинжлэх ухааны анхны доктор Ж.Чогдон, доктор Ц.Басанжав, ахмад багш Б.Жамбалдорж, Г.Нансалмаа, Г.Тэгшжаргал нар ажиллаж байсан бөгөөд 1994 оныг хүртэл гидромелиораци, гидроинженер гэсэн хоёр мэргэжлээр боловсон хүчин бэлтгэж ирэв. Усны барилгын салбар өнгөрсөн түүхэн хугацаанд хөдөө аж ахуйн усан хангамж, бэлчээр усжуулалт, усны барилга байгууламж, усны нөөц экологи болон усан цахилгаан станцын барилга мэргэжлээр нийт 800 гаруй дээд боловсролтой мэргэжилтэн бэлтгэсэн байна.
Монголын барилгын салбарын хөгжил дэвшлийн бахархлын түүхэнд эх орондоо барилгын төрөл бүрийн мэргэжлээр үндэсний Инженер-техникийн ажилтныг дотооддоо сургаж, бэлтгэсэн амжилт чухал байр суурь эзэлдэг. Монгол орны улс ардын аж ахуйн нэгдэлжих, атар газар эзэмших, үйлдвэржүүлэх зэрэг хөдөлгөөн өрнөж, соёлын салбарт соёлын довтолгоон явж байх үед буюу 1959 онд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн (Засгийн Газрын) 03-р сарын 103-р тогтоолоор МУИС-д Монголын Боловсрол, шинжлэх ухааны салбарт инженерийн анхны салбар, иргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженерийн салбар байгуулагдсан нь одоогийн Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн Барилга Архитектурын Сургуулийн (ШУТИС. БАС) үндэс суурь байсан юм. Энэ үеэс эдүгээ хүртэл олон мянган инженерүүд Монгол Улсын хөгжилд асар их хувь нэмрээ оруулж байгаа билээ.
Тухайн үед БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн орлогч дарга бөгөөд Барилгын хэрэг эрхлэх хорооны даргаар ажиллаж байсан Д.Майдар МУИС-д Барилгын инженер нээх саналыг анхлан санаачилж, Сайд нарын Зөвлөлийн тогтоол гаргуулах, физик-математикийн гуравдугаар ангийн оюутнуудтай биечлэн уулзаж, барилгын үйлдвэрлэлийн ач холбогдлыг тайлбарлан таниулж, ангиар нь Барилгын Инженерийн ангид шилжүүлэх зэрэгт ихээхэн үүрэг гүйцэтгэснийг барилгын анхны ууган инженерүүд одоо ч дурсан ярьцгаадаг. Ийнхүү 1959 оны гуравдугаар сарын 01-нд МУИС-ийн 23 оюутантай шинээр нээгдсэн Барилгын инженерийн анги ЗХУ-ын сургалтын төлөвлөгөөг чиг баримжаагаа болгон мөрдөж, тэр түвшинд нь бэлтгэх зорилт тавьж иржээ. Тухайн үеийн инженерийн боловсрол таван жилийн сургалтын хөтөлбөртэй байсан юм.
Анхны төгсөгчид, Монгол Улсын түүхэнд анхны барилгын инженерүүд болох Д. Арсланбаатар, Л.Бадгай, Г.Базар, Ц.Балжинням, Б.Батдорж, П.Батсүх, Ц.Гомбо, Д.Доржпалам, О.Жадамба, Я.Жаалхүү, Ц.Жигжид, Я.Зуха, Л.Мангал, В.В. Игнатьев, Х.Нямринчен, Ц.Нямцэрэн, Х.Содномдорж, Д.Хорхой, Б.Чимэддолгор, Д.Чулуунбат, Г.Цэдэв, С.Цэдэндэмбэрэл, Ч.Шуушингаа нарын 23 оюутан төгсчээ.
1961 оны 9-р сараас Байгалийн ухааны факультетийн бүрэлдэхүүнд МУИС-ийн Ректорын 432 тоот тушаалаар Инженерийн тэнхимийг байгуулж, эрхлэгчээр нь Дулааны инженер Г.Ренчиндоржийг томилж, Ардын Гэгээрлийн яамнаас Зөвлөлт Холбоот Улсад Цэргийн академийг их бууны инженер мэргэжлээр төгссөн Ц.Содовыг Барилгын инженерийн салбарын эрхлэгчээр томилон ажиллуулсан байдаг. Улмаар 1963 онд Инженерийн факультетын Архитектурын тэнхимийн харъяанд Гидротехникийн салбарыг нээж, тусгай дунд мэргэжлийн гидротехникчдийг элсүүлэн түргэвчилсэн хэлбэрээр сургаж эхэлсэн нь эх орондоо усны барилгын мэргэжилтэн бэлтгэх эхлэл болсон байна. Гидротехникч инженерийн салбарыг нээх үед мэргэжлийн багш, сургалтын материаллаг бааз ховор байсан бөгөөд тухайн салбарт гидротехникч инженер Д.Дамдиндорж, гидротехникч инженер Н.Должинжав нарыг багшаар, мөн оноос ЗХУ-ын дэд эрдэмтэн, доцент П.П.Мойс, В.К.Тарасов нар уригдан ирж ажиллаж байжээ. 1964 онд Барилгын Инженерийн Факультетын бүрэлдэхүүнд Барилгын материалын анхны ангийг нээсэн нь бүх ард түмний үйл хэрэг болсныг нам, төрөөс тунхаглаж, барилга угсралтын ажлаас барилгын үйлдвэрлэлийг түрүүлж, түлхүү хөгжүүлэх зорилготой зэрэгцэн үндэсний инженерүүдийг бэлтгэх цаг үеийн шаардлага гарч, дотооддоо бэлтгэсэн анхны инженер-технологичид 1969 онд төгсөж үйлдвэрүүддээ гарчээ. Энэ үед ЗХУ-д төгссөн залуу инженерүүд багшилж байсан нь одоогийн ШУ-ны доктор, профессор Ц.Жадамбаа, О.Батмөнх, доктор /Ph.D/ профессор Ч.Дэндэвдорж, н.Нямаа нар юм.
Мөн улс орны хөгжлийн үе шатанд төр засгаас барилгын салбарыг хөгжүүлэх түүнийг үндэсний боловсон хүчнээр хангах талаар авсан олон талт арга хэмжээнүүдийн нэг нь 1960 онд Барилгын техникумийг (одоогийн Барилгын Политехник Коллеж) байгуулсан явдал юм. 1965 онд Сантехник, дулааны техникч мэргэжилтэй 35 хүн төгсөж байлаа.
/2015 он. Сантехник, дулааны техникч ангийн анхны төгсөгчид/
Энэхүү ангийн анхны төгсөгч, МУ-ын гавъяат барилгачин, зөвлөх инженер Д.Намсрай ярихдаа, “Анхны Сантехник, дулааны техникчид бид өнгөрсөн зун 50 жилийн дараа уулзсан. Үнэхээр сайхан байсан. Сантехник, инженерийн хүн гэдэг хотын цэвэр, бохир усны болон дулааны шугамын хангамж, тогтвортой ажил, үйлчилгээ, хүний эрүүл ахуйг сахиулах буянтай сайхан үйлс юм. Тухайн үед одоогийнх шиг нарийн технологитой байгаагүй ч, гадна, дотно шугам сүлжээг үнэхээр чанартай хийж гүйцэтгэсэн нь түүхэн он жилүүд харуулж буй нь бахархалтай” хэмээн ярьж байсан юм.
1990 онд Авто замын барилга мэргэжлээр эх орондоо инженер бэлтгэх асуудлыг авто замын нэгтгэл анх санаачлан дэвшүүлж, улмаар Авто замын газрын үе үеийн удирдлагууд байнгын анхаарал тавьж, Автозамын барилгын инженер мэргэжлээр анхны оюутнуудыг элсүүлсэн.
Зөвхөн ШУТИС-д л гэхэд 1961 оноос хойш 3000 гаруй барилгын инженер төгсжээ. Энэхүү сургууль нь иргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженерээс гадна хөдөө аж ахуйн барилга, инженер багш, барилгын бүтээц эдлэлийн технологи, архитектор зэрэг мэргэжлээр мэргэжилтэн бэлтгэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэж буй юм.
Усны барилгын салбар анх 1963 онд МУИС—ийн бүрэлдэхүүнд Барилгын инженерийн факультетын харьяанд “Гидроинженерийн салбар” нэртэйгээр байгуулагдсан. 1969 онд мэргэжлийн тэнхим байгуулагдаж гидроинженер, сантехникийн салбаруудыг хариуцах болов. 1970 оноос ЮНЕСКО болон Монголын усны аж ахуйн байгууллагын хүч хөрөнгөөр инженерийн ба ерөнхий гидравлик, насос, гидротехникийн барилгын лаборатори, мелиораци, гидрометрийн кабинетууд байгуулагдаж сургалтын материаллаг бааз бэхжиж эхэлжээ.
Тус тэнхимд гавьяат усжуулагч, проф, Ph.D Н.Должинжав, техникийн шинжлэх ухааны анхны доктор Ж.Чогдон, доктор Ц.Басанжав, ахмад багш Б.Жамбалдорж, Г.Нансалмаа, Г.Тэгшжаргал нар ажиллаж байсан бөгөөд 1994 оныг хүртэл гидромелиораци, гидроинженер гэсэн хоёр мэргэжлээр боловсон хүчин бэлтгэж ирэв. Усны барилгын салбар өнгөрсөн түүхэн хугацаанд хөдөө аж ахуйн усан хангамж, бэлчээр усжуулалт, усны барилга байгууламж, усны нөөц экологи болон усан цахилгаан станцын барилга мэргэжлээр нийт 800 гаруй дээд боловсролтой мэргэжилтэн бэлтгэсэн байна.