Монгол Улсын Төр засгийн шийдвэр тогтоол, төсөл, хөтөлбөр зэрэгт мэргэжлийн суурь судалгаа илт дутагдаж байдаг нь олон зүйлээс илэрдэг. Үүний нэг нь гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн төсөл байлаа. Энэхүү төсөл албан ёсоор 2013 онд эхэлж, 38 аж ахуйн нэгж шалгарсан. 2022 он гэхэд 24 байршилд нийтдээ 80 мянга орчим айлын орон сууц ашиглалтад оруулна. Дурьдсан 80 мянган орон сууцны 20 мянгыг 2014 онд ашиглалтад өгөх байсан ч улс орны эдийн засгийн хямралаас шалтгаалж гүйцээж чадаагүй. Чухам эндээс л харахад эхэлсэн шигээ доривтой ажил хэрэг болгож чадалгүй байсаар бичиг цаасны ажил зургаан жил, төсөл батлагдсанаас хойш гурван жилийн нүүр үзжээ.

Олон улсад хот төлөвлөлт болон ямар ч бүтээн байгуулалтын бодлого нь заавал ойр хэтийг нарийн тооцсон төлөвлөлт хэрэгждэг. Япон, Солонгос, Малайз, Сингапур гээд Азийн, түүнчлэн Европын ихэнх улс орон дахин төлөвлөлтийн замаар нийслэлээ хөгжүүлсээр ирсэн. Тухайлбал, Солонгосын алдарт Ганнам дүүрэг 30 жилийн өмнө нийслэлдээ ч хамаардаггүй байсан Кёнгидо гэх тойргийн Кванжу суурингийн ядуусын хороолол байсан. Мөн Японы соёл, амралтын шилдэг дүүрэгт тооцогддог Роппонги дүүргийн барилгын ажил 16 жил явагдсан. Үүний 12 жилийг нь зөвхөн иргэдтэй тохиролцохын тулд зарцуулсан байдаг. Бид ч мөн энэ замналыг дагах учиртай.
Улаанбаатарын нийт иргэдийн 60 гаруй хувь нь буюу 800 мянган иргэн гэр хороололд амьдарч байна. Энэхүү гэр хорооллын газрыг дахин төлөвлөхөд гарах ашгаас хүн бүрт тэрбум төгрөг хуваарилагдах боломж нээлттэй харагдаж байгаа юм. Хамгийн гол нь энэ тал дээр оновчтой бодлого баримталж, алдаа эндэгдэл гаргах учиргүй билээ.
 

Анх 2010 онд Перу улсын нэрт эдийн засагч Эрнандо Де Сото Монголын эдийн засгийн форумд ирж оролцохдоо “Улаанбаатарын гэр хорооллын дор /газар/ 7.2 тэрбум доллар сул хэвтэж байна” хэмээн онцлон хэлсэн нь нүүдэлчин Монголчуудад үл хөдлөх хөрөнгөө өндөр үнээр үнэлж болох сэдлийг төрүүлээд буцсан. Энэ санаачилгыг Э.Бат-үүл эхлүүлж, газрын үнийг өсгөх, газрыг нь өмчлүүлсэн нь зөв алхам болсон. Тухайн үед ч, одоо ч иргэд газраа баталгаажуулж, газрын үнэлгээ нь өссөнд сэтгэгдэл хангалуун байна. Харин дараагийн шатны ажил болох барилгажуулах явдал газар авсангүй.

Гэр хорооллын эрүүл аюулгүй орчин, хот төлөвлөлтийн эмх замбараагүй байдал, дэд бүтцийн эх үүсвэргүй гэх мэт бэрхшээл мөн өчнөөн олон тэрбум төгрөгийн асуудал яригдаж байгаа зэрэг нь аж ахуйн нэгжүүдийн анхаарлыг аргагүй татсан. Гэсэн ч орон сууц өгч, өөрийн хөрөнгөөр барьчих мөнгөтэй компани монголд нэг ч байхгүй. Нөгөөтэйгүүр хэдий хэмжээний газар яг ямар үнэлэмжтэй байх вэ гэдэг нь тодорхойгүй байснаас газар төлөвлөлтөд орсон иргэд газраа доод тал нь 100 сая төгрөгөөр үнэлснээр уг ажил зогсонги байдалд ороод байна. Энэ тухай Үндэсний Бүтээн Байгуулалтын Корпорацийн ерөнхийлөгч Б.Жүгдэрээс тодруулахад, “Өнөөгийн компаниудын нөхцөл байдалд нэг айлын газрыг 50 сая төгрөгөөс дээш үнээр худалдан авах ямар ч бололцоогүй” гэв.

Одоогоор Сүхбаатар дүүрэгт баригдсан “Хангай” хороолол, Сонгинохайрхан дүүргийн “Хера пропертийз” ХХК-ийн  хотхон, Баянзүрх дүүргийн “Цагаан хуаран” гэсэн хотхонууд дахин төлөвлөлтийн хүрээнд баригдсан томоохон бүтээн байгуулалт болж байна. Үүнээс “Хера пропертийз” ХХК-ийн хотхон баригдаж дууссан ч иргэдээ оруулахгүй байгаа, дахин төлөвлөлтийн хүрээнд баригдаагүй мөн “Цагаан хуаран консалтинг”-ийн барилгын гаднах пассад нь нурсан, чанаргүй гээд хэл ам ихтэй байгаа. Эдгээр нь дахин төлөвлөлтийн төслийг улам явцуу болгож буй шалтгаануудын нэг билээ. Энэ мэт асуудлыг бодитой харж, тооцож чадаагүйд анхнаасаа бодлогын баримт бичгээ суурь судалгаа муутай, холбогдох эдийн засгийн тооцоолол хийлгүй доод шатны хэдэн мэргэжилтэнүүддээ даатгасантай холбоотой. Тэгэхээр гэр хорооллыг орон сууцжуулна гэдэг бараг ойрын 10 жилдээ бүтэхээргүй асуудал болчихоод байна. Барилгын компаниуд өөрсдөө ч энэ “явцгүй”, “явуургүй” төсөл хэмээж байгаа юм. Тэд хотын захын сул газар дээр л дахин төлөвлөлт хийх нь бодит амьдралд нийцнэ хэмээн захын газар руу шуурах болжээ.

           Тэгвэл Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт /ГХДТ/ төслийг хэрхэн зохион байгуулах вэ?

         Нөхцөл байдал ийм байгаагаас ГХДТ төслийн шинэ бодлого гарч ирсэн нь гэр хороололд инженерийн шугам, сүлжээг хүргэх байв.
Манай улсын гэр хорооллын төслийн 2013 оны судалгаанд 22,214  иргэний хүсэлтийг дүгнэж үзэхэд 72 хувь нь өөрийн эзэмшлийн газар дээр амины орон сууц барин, инженерийн шугам сүлжээнд холбогдох хүсэлтэй байна гэсэн бөгөөд энэ тоо одоо ч нэг их өөрчлөгдсөнгүй. Энэ ажилд нийслэлээс 2016 онд 19,3 тэрбум төгрөгийн төсөв баталсан. Үүгээр хямд өртөгтэй, тохилог хувийн сууц барихад нь төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн үг. Энд ГХДТ төсөл нь иргэд, төр, хувийн хэвшлийн гурвалсан хамтын ажиллагааны нэгдэл гэдгийг санах нь зүйтэй. Одоогийн нөхцөл байдлаар олон нийтэд дахин төлөвлөлт хийгдэнэ, зүгээр сууж байгаад газраа байраар солчихно гэсэн хүлээлт үүссэн. Гэвч энэ нь өрөөсгөл ойлголт төдийгүй өнөөгийн эдийн засгийн хүндрэлтэй үед байх боломжгүй. Иймд бидэнд өөрсдийн санаачилгаар хэд хэдэн айл, өрхөөрөө нэгдэн хоршоолол байгуулж, улмаар компанитай хамтрах, эсвэл өөрсдөө орон сууц барьж бизнес хийх боломж бий. Үүнд нийслэлээс санхүүгийн туслалцаа үзүүлж, барилгын зураг төслийг нь хүртэл гаргаж өгнө хэмээн амлаад буй. Нийлж нэгдэнэ гэдэг нийт ажлын 90 хувь гэдгийг улс иргэд маань ойлгох цаг нэгэнт иржээ.