Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт царцанги байдалд орсон
Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага гэх баримт бичгийг өнгөрөгч онд баталсан. Ерөнхийдөө дээрх он хүртэл дахин төлөвлөлтийн төсөл хэрэгжиж дуусна гэж ойлгож болно. Төслөөр ойролцоогоор 80 мянган айлын орон сууцыг ашиглалтад оруулах төлөвлөгөөтэй байгаа. Компаниудын мэдэгдэж буйгаар төлөвлөсөн орон сууц ашиглалтанд орох эцсийн хугацаа 2023 он гэж байгаа юм. Өнгөрсөн онд 588 айлын орон сууцыг ашиглалтанд оруулжээ. 2010 оноос хойш өнөөг хүртэл төлөвлөгөөний биелэлтийн явц энэ таван жилийн дотор дэндүү удаан бараг нэг хувьдаа ч хүрээгүй байна. Энэ байдлаараа гэр хороололд дахин төлөвлөлт хийж, хэрэгжүүлж дуусахад энгийн тооцооллоор дахин 40 жил шаардлагатай болох нээ. Ингэж үзсэн шалтгаанаа дор дуръдая.
Дахин төлөвлөлтийн ажил удаашрахад ноцтой нөлөөлж буй хүчин зүйлийг тодотгохын тулд ГХДТ-ийн төсөл авсан 38 аж ахуй нэгжийн 85 хувьд нь буюу 20 компанид ярилцлагын аргаар судалгаа явуулсан юм. Үүнд үр дүнгийн шинжилгээ хийлээ.
1. Хөрөнгө оруулалт. Бидний судалгааны 37,93 хувь буюу хамгийн их хувийг эл асуудал эзлэж байсан юм. Монгол улсын гадаад хөрөнгө оруулалт 2011 оны оргил үед байсан 4.7 тэрбум ам.доллараас эрс буурсан. Ерөнхийдөө, гадаад хөрөнгө оруулалт 2015 оны нэгдүгээр улирал гэхэд 2011 оныхоос 85 хувиар буурсан байна. Иймээс тус төслийн хэрэгжилтийн хамгийн их бэрхшээлтэй асуудал нь яах аргагүй хөрөнгө оруулалт байна. Тухайлбал, төсөл хэрэгжүүлэгч нэгэн компани хөрөнгө оруулагч хайж, 100 байгууллага, компанитай уулзсан ч нэг нь ч эргэж хариу өгөөгүй байх жишээтэй. Нэгдүгээрт, хөрөнгийн баталгаа гаргаж өгөх чадамжтай компани монголд байхгүй. Хоёрдугаарт, хөрөнгө оруулалтын хуультай холбоотойгоор бэрхшээл учирсан. Гуравдугаарт, сонгуулиас сонгуулийн хорондох дөрвөн жилийн төр засгийн бодлого залгамжлах чанаргүй байдгаас гадны хөрөнгө оруулагчдын итгэл суларсан, батлан даалт байхгүй учраас тэр шүү дээ. Олон улсын хөрөнгө оруулагчид Монголын төр засаг юмуу монгол иргэдтэй бизнесийн маргаан үүсгэсэн тохиолдолд Монголоос гарах эрхийг хязгаарлана гэх нөхцлөөр айлган дарамтлах, ийм байдлаар асуудлыг өөртөө ашигтай, гадныханд хохиролтой шийдвэрлэдэг гэх ойлголт ихээхэн тархсан. Энд нэг жишээ дуръдая.Монгол Улс дахь АНУ-ын Элчин сайд Пайпэр Кэмбэлл тавдугаар сард “Хойд Америк-Монголын бизнесийн зөвлөлийн уулзалт”-д оролцох үеэрээ тавьсан илтгэл нь ихээхэн шуугиан дэгдээсэн. Илтгэлдээ Монгол улсад хөрөнгө оруулах нөхцлийн талаар болон хөрөнгө оруулалт хийх нь бэрх хэмээн хэтэрхий өрөөсгөл баримт дурьсан нь гадны хөрөнгө оруулалт авахад жин дарсан байх магадлалтай.
2. Газар өмчлөгчидтэй тохиролцох. Дараагийн бэрхшээлд газар өмчлөгчидтэй үнэ тохиролцох асуудал байсан ба 20,68 хувийг эзэлсэн. Шалтгаан нь иргэдийн зүгээс газраа хэтэрхий өндөр үнэлдэг. Үүнийг бодитой шийдэхэд, төрийн байгууллагаас ажлын хэсэг гаргаад тухайн газарт үнэ тогтоодог, үүнийгээ зах зээлийн ханштай нийцүүлэн жил тутам шинэчилж гаргадаг газар байх шаардлага урган гарч байна.
3. Дэд бүтцийн асуудал. Энэ нь дэд бүтцэд хамрагдах асуудал дулаан, цахилгаан, цэвэр бохир ус, зам харилцаа, нийгмийн хангамж болох эмнэлэг, сургууль, ясль, цэцэрлэгийн ойр дөт үйлчилгээ, хүрэлцээ огт байхгүй байгаа гэх мэт асуудлууд яригдаж байна. 80 гаруй мянган айлын орон сууц барихад цахилгаан шон хүрэлцээгүй. Цахилгааны хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх төсөв байхгүй.
4. Борлуулалт. 2011, 2012 онуудад зөвхөн барилгын салбарт 2 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн байдаг. Эхлээд эрэлтэндээ судалгаа хийгээгүй, шинжлэх ухааны үндэслэлгүй энэ их хөрөнгө оруулалтыг барилгын салбарт гацаасан юм. Сүүлийн 10 сарын хугацаанд орон сууцны борлуулалт тогтмол бууралттай байгаа. 2015 оны судалгаанаас харахад шинэ орон сууцны барилгын ажил зогссон байдалтай байгаа нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад долоо дахин их гарсан. Харин орон сууцны борлуулалт 2014 оны мөн үетэй харьцуулахад 27 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Нийслэлд ашиглалтанд орсон орон сууцны борлуулалт 60 хувь, ашиглалтанд ороогүй орон сууцны борлуулалт 40-50 хувьд хэлбэлзэж байгаа нь иргэдийн худалдан авах чадвар огцом муудаж байгааг харуулж байна.
5. Төрийн байгууллагын бодитой оролцоо, оновчтой дэмжлэг. НЕТГ, НЗДТГ, Зам тээврийн газар зэрэг төрийн байгууллагуудын хоорондын уялдаа холбоо дутмаг, нэгнийхээ гаргасан шийдвэр, тогтоомжийг мэдэхгүй, баримт бичиг удаадаг гэсэн гомдол яригдсан. Жишээ нь төлөвлөгдсөн газарт хэд хэдэн компани нэг доор төсөл авч орон сууц барихад барилгын төлөвлөлтийг хооронд нь ямар ч уялдаагүй батлаж өгдөг. Түүнчлэн нийслэлээс ГХДТ төслийн ухуулга, сурталчилгаа муу байгаагаас иргэдийн оролцоо буурах болсон талаар ч яригдаж байна.
Дээр яригдсан асуудлуудыг нэгтгэн үзвэл, УИХ-аар хууль болгон батласан Ерөнхий төлөвлөгөөний биелэлт ямар байдалд орох вэ? гэсэн асуудал тулгарч байна. Иймээс мордохын хазгайг анхаарч засан залруулахад онцгой анхаарах Төр засаг, Нийслэл хотын дээд удирдлагын түвшинд тулгамдсан асуудал болоод байгааг сонордуулъя. Энэ асуудалд гэр хорооллын иргэд ч иргэний үүргээ умартаж, улсаас зайлшгүй хэрэгжүүлэх ажил болохыг ойлгон шахалт үзүүлж, газраа “дамлах” сэтгэлээр гэдийн суух ёсгүй. Ийм нөхцөлд үүнд тохирох, зохицуулах хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлж, мөрдөх нь бас л тулгамдсан асуудал болно.
Дахин төлөвлөлтийн ажил удаашрахад ноцтой нөлөөлж буй хүчин зүйлийг тодотгохын тулд ГХДТ-ийн төсөл авсан 38 аж ахуй нэгжийн 85 хувьд нь буюу 20 компанид ярилцлагын аргаар судалгаа явуулсан юм. Үүнд үр дүнгийн шинжилгээ хийлээ.
1. Хөрөнгө оруулалт. Бидний судалгааны 37,93 хувь буюу хамгийн их хувийг эл асуудал эзлэж байсан юм. Монгол улсын гадаад хөрөнгө оруулалт 2011 оны оргил үед байсан 4.7 тэрбум ам.доллараас эрс буурсан. Ерөнхийдөө, гадаад хөрөнгө оруулалт 2015 оны нэгдүгээр улирал гэхэд 2011 оныхоос 85 хувиар буурсан байна. Иймээс тус төслийн хэрэгжилтийн хамгийн их бэрхшээлтэй асуудал нь яах аргагүй хөрөнгө оруулалт байна. Тухайлбал, төсөл хэрэгжүүлэгч нэгэн компани хөрөнгө оруулагч хайж, 100 байгууллага, компанитай уулзсан ч нэг нь ч эргэж хариу өгөөгүй байх жишээтэй. Нэгдүгээрт, хөрөнгийн баталгаа гаргаж өгөх чадамжтай компани монголд байхгүй. Хоёрдугаарт, хөрөнгө оруулалтын хуультай холбоотойгоор бэрхшээл учирсан. Гуравдугаарт, сонгуулиас сонгуулийн хорондох дөрвөн жилийн төр засгийн бодлого залгамжлах чанаргүй байдгаас гадны хөрөнгө оруулагчдын итгэл суларсан, батлан даалт байхгүй учраас тэр шүү дээ. Олон улсын хөрөнгө оруулагчид Монголын төр засаг юмуу монгол иргэдтэй бизнесийн маргаан үүсгэсэн тохиолдолд Монголоос гарах эрхийг хязгаарлана гэх нөхцлөөр айлган дарамтлах, ийм байдлаар асуудлыг өөртөө ашигтай, гадныханд хохиролтой шийдвэрлэдэг гэх ойлголт ихээхэн тархсан. Энд нэг жишээ дуръдая.Монгол Улс дахь АНУ-ын Элчин сайд Пайпэр Кэмбэлл тавдугаар сард “Хойд Америк-Монголын бизнесийн зөвлөлийн уулзалт”-д оролцох үеэрээ тавьсан илтгэл нь ихээхэн шуугиан дэгдээсэн. Илтгэлдээ Монгол улсад хөрөнгө оруулах нөхцлийн талаар болон хөрөнгө оруулалт хийх нь бэрх хэмээн хэтэрхий өрөөсгөл баримт дурьсан нь гадны хөрөнгө оруулалт авахад жин дарсан байх магадлалтай.
2. Газар өмчлөгчидтэй тохиролцох. Дараагийн бэрхшээлд газар өмчлөгчидтэй үнэ тохиролцох асуудал байсан ба 20,68 хувийг эзэлсэн. Шалтгаан нь иргэдийн зүгээс газраа хэтэрхий өндөр үнэлдэг. Үүнийг бодитой шийдэхэд, төрийн байгууллагаас ажлын хэсэг гаргаад тухайн газарт үнэ тогтоодог, үүнийгээ зах зээлийн ханштай нийцүүлэн жил тутам шинэчилж гаргадаг газар байх шаардлага урган гарч байна.
3. Дэд бүтцийн асуудал. Энэ нь дэд бүтцэд хамрагдах асуудал дулаан, цахилгаан, цэвэр бохир ус, зам харилцаа, нийгмийн хангамж болох эмнэлэг, сургууль, ясль, цэцэрлэгийн ойр дөт үйлчилгээ, хүрэлцээ огт байхгүй байгаа гэх мэт асуудлууд яригдаж байна. 80 гаруй мянган айлын орон сууц барихад цахилгаан шон хүрэлцээгүй. Цахилгааны хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх төсөв байхгүй.
4. Борлуулалт. 2011, 2012 онуудад зөвхөн барилгын салбарт 2 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн байдаг. Эхлээд эрэлтэндээ судалгаа хийгээгүй, шинжлэх ухааны үндэслэлгүй энэ их хөрөнгө оруулалтыг барилгын салбарт гацаасан юм. Сүүлийн 10 сарын хугацаанд орон сууцны борлуулалт тогтмол бууралттай байгаа. 2015 оны судалгаанаас харахад шинэ орон сууцны барилгын ажил зогссон байдалтай байгаа нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад долоо дахин их гарсан. Харин орон сууцны борлуулалт 2014 оны мөн үетэй харьцуулахад 27 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Нийслэлд ашиглалтанд орсон орон сууцны борлуулалт 60 хувь, ашиглалтанд ороогүй орон сууцны борлуулалт 40-50 хувьд хэлбэлзэж байгаа нь иргэдийн худалдан авах чадвар огцом муудаж байгааг харуулж байна.
5. Төрийн байгууллагын бодитой оролцоо, оновчтой дэмжлэг. НЕТГ, НЗДТГ, Зам тээврийн газар зэрэг төрийн байгууллагуудын хоорондын уялдаа холбоо дутмаг, нэгнийхээ гаргасан шийдвэр, тогтоомжийг мэдэхгүй, баримт бичиг удаадаг гэсэн гомдол яригдсан. Жишээ нь төлөвлөгдсөн газарт хэд хэдэн компани нэг доор төсөл авч орон сууц барихад барилгын төлөвлөлтийг хооронд нь ямар ч уялдаагүй батлаж өгдөг. Түүнчлэн нийслэлээс ГХДТ төслийн ухуулга, сурталчилгаа муу байгаагаас иргэдийн оролцоо буурах болсон талаар ч яригдаж байна.
Дээр яригдсан асуудлуудыг нэгтгэн үзвэл, УИХ-аар хууль болгон батласан Ерөнхий төлөвлөгөөний биелэлт ямар байдалд орох вэ? гэсэн асуудал тулгарч байна. Иймээс мордохын хазгайг анхаарч засан залруулахад онцгой анхаарах Төр засаг, Нийслэл хотын дээд удирдлагын түвшинд тулгамдсан асуудал болоод байгааг сонордуулъя. Энэ асуудалд гэр хорооллын иргэд ч иргэний үүргээ умартаж, улсаас зайлшгүй хэрэгжүүлэх ажил болохыг ойлгон шахалт үзүүлж, газраа “дамлах” сэтгэлээр гэдийн суух ёсгүй. Ийм нөхцөлд үүнд тохирох, зохицуулах хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлж, мөрдөх нь бас л тулгамдсан асуудал болно.