Төрсөн бодрол:
                           “Хүн төрөл бол туйлын ховорхон заяах дээдсийн төрөл юм.”
 
       Нийслэл хотынхоо хуучны байшингуудыг тоосоор даруулан давхилдахдаа энэ их барилга, бүтээн байгуулалтыг хэзээ, хэрхэн барьж, бий болгосныг бид мартах эрхгүй. Зүсийг нь үзээгүй, нэрийг нь сонсоогүй хичнээн хүний оюун ухаан, дусаасан хөлс хүчээр бий болгож, цогцлон байгуулсан хотод амьдарч, тэдний хураасан туршлага, мэдлэгийн сангаас бид савныхаа хэмжээгээр хутган, чадлынхаа чинээгээр шингээж байгаа. Тэдний нэг бол Монголын барилгын байгууллагыг үүсгэн байгуулж, хөл дээр нь зогсоогчдын нэг, Барилга, барилгын материал үйлдвэрлэлийн яамны (ББМҮЯ) сайд Д.Гончиг гуай байсан юм.
Д.Гончиг гуай бол Монголын барилгын салбарын загалмайлсан эцэг болсон домогт удирдагч, төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн, Монгол Улсын гавъяат барилгачин билээ. Эх орныхоо бүтээн байгуулалтын төлөө эрдэм мэдлэг, сэтгэл юугаан зориулан амь биеэ үл хайхран зүтгэж, барилгын байгууллагыг бие даасан томоохон салбар болтол нь хөгжүүлсэн гавъяатай эх орны баатар мөнөөсөө мөн. Ахар богино хугацаанд тухайн цагийн хүнд бэрхшээлтэй нөхцөлд барилгын үйлдвэрлэлийн эрчимтэй хөгжлийг хангаж чадсан хосгүй гавъяат сайдын маань удирдаж, гар бие оролцон байж сүндэрлүүлсэн олон арван барилгууд, Засгийн газрын ордон, Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театр, Гадаад хэргийн яам, Элдэв-Очир театр (одоогийн Хөрөнгийн бирж), Монгол Улсын Их Сургууль, Улсын төв номын сан, 40 мянгат, 50 мянгатын орон сууц, Цахилгаан дулааны станц, Төв эмнэлэг, Чихэр боовны үйлдвэр, хотын төвлөрсөн дулааны сүлжээний барилга байгууламж, Пионерын ордон (Хүүхдийн урлан бүтээх төв), Барилгачдын соёлын ордон, Барилгачдын нийгэмлэг, спорт зал, барилгачдын орон сууц гээд улсын маань нийслэл Улаанбаатарын өнгө төрхийг өдгөө хүртэл илэрхийлсээр байгаа. Түүний сүүлчийн бүтээл болох Хэнтий аймгийн Дадал суманд эзэн Чингис хаанд зориулан босгосон хөшөө нь өдгөө бидний бахархал болон үлджээ.

            Нам гүмээс шуугиан хүртэл

       Гончиг агсан 1915 оны 7-р сарын 1-нд төрсөн ажээ. ЗСБНХУ-ын Автономит Буриад Улсын нутаг, Хиагт аймгийн Сүхийн голд Цагаанчулуут гэдэг газар төрсөн. Төрсөн эцэг Найдан Цөх голоор нутагладаг, ядуу тарчиг амьдралтай 5 хүүтэй байгаад хамгийн бага 2 хүүгээ үрчлүүлсний нэг нь Гончиг байсан юм. Түүний өргөж авсан эцэг Батуд овогтой Данзан, эх Лувсангомбо хоёр буриад нутгаас 1922 оны орчим Монголд ирж, Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр голын ойролцоо мал маллаж амьдардаг байв. Түүний эцэг 1905 оны Орос, Японы дайны үеэр Оросын Цагаан хааны цэрэгт дайчлагдаж, байлдаж явсан гэдэг. Харин түүнийг 17 настай байхад ээж нь талийгаач болж, 1938 онд эцэг нь хилс хэрэгт баривчлагдаж, ор сураггүй алаг болсон аж. Гончиг гуай жирийн хүүхдийн адилаар айлын багачуудтай чулуу, шаазан шилний хагархай түүж, шалбааг намаг туулж, шавраар гэр байшин барьж өссөн. Тэрбээр 9 наснаас эхлэн нутгийн бага сургуульд орж, төгссөн. 1930 онд Хувьсгалт залуучуудын эвлэлд элсэн орсноор түүний ажил, амьдралын гараа эхэлсэн байна. 1931 онд байгуулагдсан хамтралын ерөнхий хорооны нарийн бичгийн дарга болон баг сумын нарийн бичгийн даргаар 1935 он хүртэл ажиллаж байгаад Дотоодыг хамгаалах газарт барилга дээр ажиллаж эхэлсэн. Улмаар 1941 онд Засан хүмүүжүүлэх газрын Барилгын удирдах газарт нягтлангаар томилогдон нийслэл хотноо нүүж иржээ. Айлын хашаанд бууж, албанаас гэр барьж өгсөн байна. 1947-1957 онд Барилгын хэрэг эрхлэх ерөнхий газрын дарга (сайдын эрхтэй), 1959 оны 11 дүгээр сард ББМҮЯ байгуулагдахад анхны сайдаар ажилласан юм.

Өнөөгийн хотын төрх 20-р зууны эхэнд ямар байсан нь ойлгомжтой, энд тэндгүй эрээн цоохор гэр, их жанжин Сүхбаатарын талбайгаас (хожим Чингисийн талбай гэгдэх болсон) хэдэн алхам яваад л тоотой хэдэн дан шавар байшин, хашаа үргэлжилдэг. Хятад наймаачдын хувийн гуанз дэлгүүр гээд л муусайн навтгар байшингууд нэвсийж байсан үе. Барилгын материалын үйлдвэрүүд хөгжөөгүй, техник байхгүй, Оросын Улаан-Үдээс машинаар материалаа тээвэрлэдэг, барилгын модон материал хийх модоо Туул голоор урсгаж авчирдаг байлаа шүү дээ.
Дайны дараа үндэсний мэргэжлийн ажилчид тун цөөн ганц аравны даргатай, 7 автомашинтай, ажиллах хүчин нь голдуу дайнд олзлогдсон Япон цэргүүд, хоригдол болон Хятад иргэдээр бүрдсэн улирлын чанартай ажилчид байлаа. Хавар болгон дахиад л шинээр ажилчид элсүүлдэг байв. Ийм хүнд хэцүү цагт мэргэжлийн ажилчдыг бэлтгэж, ажлыг хийсэн шиг хийж, барилгыг босгосон шиг босгосон, ахар богино хугацаанд бүхнийг амжуулсан шиг ээ, ахар богино хугацаанд амьдарсан билээ.
Барилгын техникчдийг эх орондоо бэлтгэх талаар ихээхэн хөөцөлдөж, үйлдвэрийн техникумд 1955 оноос барилгын мэргэжлийн техникчид бэлтгэж эхэлснээр их барилгын хөгжлийг шинэ шатанд аваачсан юм. Түүний санаачлагаар 1955 онд Аж үйлдвэрийн техникумд барилгын анги (өнөөгийн Барилгын политехникийн коллежийн үндэс суурь бий болсон), мөн эдүгээ Шинжлэх Ухаан, Технологийн Их Сургуулийн Барилга Ахитектур Дээд Сургуулийн үндэс суурийг бий болгосон билээ. Түүнчлэн 1931-1934 онд Аж үйлдвэрийн комбинатын барилгын ажлыг өрнүүлж, цэмбэний, арьс ширний, булганы үйлдвэрүүд, гутлын фабрик, налайхын шохойн үйлдвэр, Толгойтын тоосгоны үйлдвэр зэрэг томоохон үйлдвэрүүдийн барилгын ажлыг гардан удирдсан. Мэдээж түүнд шагналын хур тасраагүй юм. “Алтан гадас” одон, “Байлдааны хүндэт медаль”, 1965 онд “Гавъяат барилгачин”, “Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одон”-гоор 1947, 1951, 1957, 1961 онуудад дөрвөн удаа шагнагдсан, хурандаа цолтой хүн юм. Манай улсад тус одонгоор дөрвөн удаа шагнагдсан хүн өнөөг хүртэл гарч ирээгүй л байна. Нам гүмээс амжилтын оргил хүртэл явж чадсан, агуу хүмүүс богино насалдгын жишээ Д.Гончиг сайд байлаа.

            Дотогш алсрахуй

        Д.Гончиг гуайн гэргийг Цэрэнгийн Бадамцоо гэдэг. ОХУ-ын Хиагтын районы Хүдэр сумын Октябрийн тоосгоны нутагт Сүх голын хойхно талд төрсөн. 1924 онд одоогийн Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын нутаг Бөхлэй хэмээх газар ирж суурьшсан аж.
Бүдцоо гуай Сэлэнгийн банкны хэлтэст ажилллаж байх үедээ, 1939 оны намар ханьтайгаа танилцаж байсан гэдэг. “Манай Гончиг цэргийн хувцастай, их томоотой, төлөв түвшин хүн санагдаж билээ” хэмээн хожим нь хуучилсан байдаг. Эднийх Сэлбийн голын эрэг дээр зусдаг байлаа. Энэхүү барилгачдын зусланг бас л Гончиг гуай санаачилан бариулсан бөгөөд цоо шинээр тарьсан бургас нь өтгөн шугуй болсон. Зуслан дээр уран сайхны концерт ирж тоглоно, уран сайхны кино гарна, уралдаан тэмцээн явагдана. Энэ бүхнийг Гончиг гуай л зохион байгуулж, ажилчдаа сайхан амраана. Нэг зунжингаа өөрийн гэсэн зуслангийн байшинтай болно гээд өдөр, оройжин өөрөө ажиллаж дуусгасан. Даанч тэр зуслангийн байшиндаа гарч чадаагүй гэдэг.

Эднийх Болд, Энхтуяа гэсэн хүү, охин хоёртой. Гончиг дарга хүүхдүүдээ аливаа зүйлийг учирлаж ойлгуулна. Хүнийг сайн, муу гэж ялгаж хэрхэвч болохгүй шүү, муу хүүхэд, муу хүн гэж байдаггүй юм, хичээллээ сайн хий, цаг дэмий битгий үр” гээд л сургана даа. Тэр олон барилгачдаа өөрийн хүүхэд шигээ үзэж, орон гэр хүртэл бэлдэж өгч, өөрийн мэдсэн сурсанаа харамгүй зааж өгдөг байсан юм чинь хэдэн хүүхдүүддээ цаг үргэлж санаа тавих нь ойлгомжтой биз. Бага охин Энхтуяадаа “Цэвэрч нямбай хувцаслаж яв, юм оёж сур, миний охин “гаднаа гяланцаг, дотроо паланцаг” гээч үгийг сайн санаж яв” гэж хэлнэ.  Хааяа хоёр хүүхдээ ээлжлэн ажил руугаа авч яван элдэвийг заана гээч. Аавыгаа БНМАУ-ын гавъяат барилгачин цолоор шагнагдах үед түүний хүү Болд “Баяр хүргье ааваа, би ч гэсэн барилгачин болно” гээд аавыгаа үнсэж байсан тухай Хөдөлмөр сонины 1965 оны хоёрдугаар сарын 16-ны хавсралтанд бичсэн байдаг. Хүү нь хүсэлдээ ч хүрсэн, охин нь ч бас барилгын мэргэжлийг сонгосон юм. Охин Энхтуяа Барилгын инженер-эдийн засагч мэргэжилтэй, Улсын төлөвлөгөөний комиссын Их барилгын газарт болон ГХЯ-д олон жил ажиллаж байгаад өдгөө тэтгэвэрт гарсан. Хүү Болд БНГУ-д барилгын инженер мэргэжил эзэмшиж ирээд барилгын цэргийн 022-р ангид, Улаанбаатар хотын хивс, мах комбинатын үйлдвэрийн барилгууд дээр талбайн инженерээр ажиллаж байсан. Үргэжлүүлэн барилгын салбартаа ажиллаад 2010 онд түүний хүү аав шигээ даан ч эрт ертөнцийн мөнх бусыг үзсэн билээ.

Хааяа амьдрал гэдэг шударга бус, хатуу яхир санагдах юм. Би Гончиг гуайн аминчлан захиж үлдээсэн үг бүрийг нь сонсоод, утга төгөлдөр амьдарсан зам мөрийг нь төсөөлж, түүн дотогш алсарах тусам, баярлаж бахадсан, бишэрч дээдэлсэн, харамсаж, гундсан мөч бүрт би уйлж сууснаа нуух юун.
Угийн зүрх муутай байсан тэрээр өвчнөө үл хайхран ажил үйлдээ биеэ гаргуунд нь зольж явсан түүнийг 1930-аад оны хэлмэгдүүлэлт ч тойрч өнгөөрөөгүй. Гончигийн эцэг Данзангийнхаа эсэргүү бүлэгт гишүүн хэмээн хуурамч мэдээллээр 10 жилийн ял эдлэхээр шийтгүүлээд, жилийн дараа үнэний учир олдож суллагдсан байдаг. Хоригдох үед түүний зүрх эрс муудсан байсан юм. Ажил дээрээ хэд хэдэн удаа зүрх нь зогсох шахсан ч үл ойшоон ажлаа л гэсээр эмээ халааслаад л яваад өгнө. Өвдсөн үедээ хамаг бие нь салгалж, эмээ хам хум ам руугаа хийнэ. Арай гэж тайвширмагц үргэлжилүүлээд ажлаа хийнэ. Гончиг гуайн найз нөхдийн, хамтран ажиллагсадын, төрийн удирдлагуудын тодорхойлолтонд үргэлж “амь биеэ үл хайрлан” хэмээн тодотгодогийн учир энэ билээ. Түүнийг 1962 онд эрүүл мэндийн шалтгаанаар албан хүчээр ББМҮ-ийн сайдын хүнд ажлаас чөлөөлсөн байдаг. Сүүлд Орос, Хятад руу эмчилгээнд нилээд явсан ч хожимдсон байж. Түүний гэргий хожим хуучлахдаа, “Өвгөн маань бие нь муу байхдаа “Улс намайг гадаад, дотоодгүй л олон удаа эмчилгээнд явуулсан. Надад гомдох зүйл байхгүй ээ” гэдэг байлаа. Миний хань бурхан болохынхоо өмнө бид хэддээ амь болсон хоёр хүүхдэдээ маш их санаа зовж байлаа. “Хүүхдүүдээ сайн хүн болгоорой” гэж аминчлан захиж байсан даа.” хэмээн дурсжээ. Гончиг гуай 1969 оны 04 дүгээр сарын есний өдөр нас барьлаа. Гончиг гуай дэндүү шулуун, зүрх сэтгэл нь хайр халамж, хийж бүтээхийн хүслээр оргилуун байдаг хүн байсан юм. Ажлаас чөлөөлөгдөн гэртээ өвчтэй байхдаа хийх юм аа олж ядан хяслантай гэмээн хэцүү байсан биз. Гончиг гуай “Туулын хөндий шил толь мэт гяалзсан орд харшаар дүүрчээ” хэмээн хэлээд “Хүн бүхэн барилгын ажлын өрнүүн сайхныг магтан, эл ажилд хүчин зүтгэхийг эрхэм чухал гэж бодож байгаа эрин цаг юутай таатай. Хэрэв би эрүүл саруул байгаасан бол энэ үйлсэд хамт олонтойгоо бужигналдан, орд харшийг барилцаж, орон цагийг хувиргаж яваа даа” гэж сэтгэл сэртхийтэл санааширсан байдаг. Бүтэн хорин жилийн турш барилгын байгууллагыг толгойлж, халуунд нь халж, хүйтэнд нь хөрч явсан энэ хүн ингэж бодохгүй бол хэн бодох билээ...

Засгийн Газрын Ордон баригдах үеээр гал гарч, тэр гал дундуур материалаа шатахаас нь өмнө авахаар орж байсан аж. Гончиг сайд их хүнлэг энэрэнгүй, энгийн ажилчиддаа их хайртай, залуу үеийнхэндээ байнга сургамжилж, зааж сургадаг, улсаас өгсөн үүрэг даалгаварыг яг цагт нь хийж гүйцэтгэдэг, шударга нь дэндсэн, гайхалтай зохион байгуулах авъяастай хүн байсан. Ер нь Гончиг сайдын ажил байдлын тухай танил барилгачин бүхэн энэ мэт ярих нь олонтой. Түүнийг конторын өрөөнөөс нь биш барилгын талбар дээрээс олж уулздаг байлаа. Ажилчдадаа хэрхэн зөвөлгөө өгдөг, ажил шалгадаг арга барилын талаар тэр үеийн барилгачдын дунд домог мэт яригддаг байсан. Өглөөний 06.30 -д барилгын талбайгаа тойрчихоод, тухайн барилгыг хариуцсан даамлаас нь илүү мэддэг. Энд тэнд барилга дээр материал дутлаа гэхэд тэр барилга дээр ийм материал төдөн ширхэг илүү байгаа гээд л олныг гайхшируулна даа. Гончиг гуайн гар бие оролцоогүй томоохон барилга Улаанбаатарт ер нь ховор юмдаг.

ББМҮ-ийн сайд Д.Гончиг хатуу чанга зан чанартай, ажилдаа махруу нэгнээс гадна хүүхдэд хайртай, элэгсэг дотно ханддаг хүн байсан юм. Түүний охин Энхтуяа аавынхаа тухай дурсамжинд бичсэнээр, “Байрныхаа гадна гарч ирвэл хүүхдүүд бүчээд л авна бүр тагтан доороос хүүхдүүд дуудна. Хамт тоглох гэж тэр шүү дээ. Гарын арван хурууг ингэж тоолдог юм гээд, эрхий мэргэн, эмч домч, дунд ноён, тожигнуур баатар, охтор бичээч, барваадай, батан туулай, тоохон товч, толь бичиг, чигчий бүүвэй гэж зааж өгнө. Аавыг минь өөд болсны дараа ч хүүхдүүд манай цонхон доор ингэж тоглоод сууцгаадаг байсансан.” гэжээ.

Чадахгүй зүйл гэж түүнд нэгээхэн ч үгүй мэт санагдана. Гончиг агсан Ерөө сумын наадамд түрүүлж, сумын заан цол авсан байна. Үүх түүх нь их сонин. Хилийн зөрчлөөр Хүдэрийн заставт баригдан түр торгуулийн ажил хийж байсан нэгэн булиа том биетэй Орос хүн барилдаж, тэнд байсан нутгийн бөхчүүдийг унагаж хаясаар наадамчин олныг нилээдгүй сандаргав. Наадмаа Орос хүнд, тэр тусмаа хил зөрчигчид алдах нь гээд хөгшүүл эвгүйцэж байлаа. Энэ үед Гончиг гуай барилдаж түүнийг унагаж, олны санааг амрааж наадмаа авч байжээ. Энэ тухай 1961 оноос Барилгын техникум, Барилгын ТМС-д багшаар ажиллаж байсан, түүний нутгийн дүү Б.Дангаасүрэн дурссан байна. Энэ мэт түүнийг тойрсон домог мэт яриа түүний үеийнхэнтэй цуг одоо бүдгэрчээ.

Монгол улсад барилгын байгууллага үүсч хөгжсөний 89 жил, Монголын барилгачдын холбооны 25 жилийн ой тохиож байгаа бол Монголын ББМҮ-ийн ууган сайд, төр, нийгмийн зүтгэлтэн, Монгол улсын гавъяат барилгачин Д.Гончиг агсаны мэндэлсний 100 жилийн ойн гэгээн дурсгалт өдрийг тэмдэглэх гэж байна. Энд дан ганц Д.Гончиг агсаны талаар өгүүлээгүй. Энд Гончиг агсантай хамт Монгол улсын барилгын үүсэл, хөгжил, 1940-1960-аад оны бүтээн байгуулалтын зураглал, барилгын салбарын эгэл даруу баатарлаг хөдөлмөрчин олны түүхэн цаг үе түүнтэй хамт оршин байгаа билээ. Өчнөөн хүний хөлс, цус, нулимс, хүсэл шунал, гаслан гачааллаар бий болгосон бүтээн байгуулалт дунд бид өсөн торниж, мөч хором бүр хэрэглэж байгаа. Биеийн төдийгүй оюуны гигантууд амьдарч, хүн төрөлхтний нэгэн хэсэг болсон үндэстнийхээ төлөө үсэн тарчиг, ясан сийрэг болтлоо зүтгэж байсныг бид мартах учиргүй.