Мөнгөө хэмнэнгээ урамшуулал авах систем /Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай хууль/
АНУ, ОХУ, БНХАУ, Япон, ХБНГУ, Тайланд зэрэг дэлхийн олон улсад 1970-аад оноос эхлэн эрчим хүчний хэмнэлттэй технологи нэвтрүүлж эхэлсэн. Үүнээс гадна үндэстэн дамнасан Цэвэр хөгжлийн Механизм /Киотогийн протокол/ эрчим хүч хэмнэх арга хэмжээнүүдийг авч эхэлсэн.
Манай улсын хувьд Киотогийн протоколд 1999 онд нэгдсэн. Мөн 90-ээд оны сүүлээр Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай хуулийн төсөл яригдаж байсан. Өөрөөр хэлбэл энэ чиглэлийн ажил яригдсаар ирсэн юм. Ийнхүү хүлээгдсэний эцэст өнгөрсөн сарын 26-ны өдөр батлагдсанаар иргэн, аж ахуйн нэгж зардлаа хэмнэх бололцоотой боллоо. Тус хууль 5 бүлэг 17 зүйлтэй бөгөөд үүнийг хэрэгжүүлснээр Ногоон барилгын үнэлгээний системтэй уялдах, хэмнэлт хийгдсэн айл өрх, аж ахуйн нэгжүүдэд урамшууллын системийг бий болгох ач холбогдолтой юм. Энэ талаар Эрчим Хүчний Яамны Стратегийн бодлого, төлөвлөлтийн газрын мэргэжилтэн Ц.Атаржаргалаас дэлгэрэнгүй мэдээлэл авлаа.
Манай улсын хувьд Киотогийн протоколд 1999 онд нэгдсэн. Мөн 90-ээд оны сүүлээр Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай хуулийн төсөл яригдаж байсан. Өөрөөр хэлбэл энэ чиглэлийн ажил яригдсаар ирсэн юм. Ийнхүү хүлээгдсэний эцэст өнгөрсөн сарын 26-ны өдөр батлагдсанаар иргэн, аж ахуйн нэгж зардлаа хэмнэх бололцоотой боллоо. Тус хууль 5 бүлэг 17 зүйлтэй бөгөөд үүнийг хэрэгжүүлснээр Ногоон барилгын үнэлгээний системтэй уялдах, хэмнэлт хийгдсэн айл өрх, аж ахуйн нэгжүүдэд урамшууллын системийг бий болгох ач холбогдолтой юм. Энэ талаар Эрчим Хүчний Яамны Стратегийн бодлого, төлөвлөлтийн газрын мэргэжилтэн Ц.Атаржаргалаас дэлгэрэнгүй мэдээлэл авлаа.
ЭХЯ-ны Стратегийн бодлого, төлөвлөлтийн газрын мэргэжилтэн Ц.Атаржаргал
-Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай хуулийн талаар мэдээлэл өгнө үү?
Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай хууль өнгөрсөн сарын 26-нд УИХ-аар батлагдлаа. Би ажлын хэсгийн нарийн бичгээр ажилласан. Гол конценц нь “үүрэг хүлээсэн хэрэглэгч” юм. Энэ нь эрчим хүчний хэрэглээ өндөр хэрэглэгчдийг /ААН, Хувь хүн/ хэлж байгаа. Энгийн хэрэглэгч ч гэсэн эрчим хүчээ хэмнэх боломжтой. Хэмнэнэ гэдэг бол олон нийтийн хэтэвчтэй нь холбоотой асуудал учраас аргыг нь заагаад өгвөл хэрэгжих боломжтой ойлголт. Үүнийг хуулийн хүрээнд байгуулагдах “Хэмнэлтийн зөвлөл” хариуцна. Эндээс батлагдахаар хүлээгдэж буй дүрэм, журмууд байгаа.
Хэмнэлтийн асуудал нь зөвхөн эрчим хүч, барилга бус бүх салбарын асуудал болоод байна. Төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрхийн заалтанд “Эрчим хүчийг хэмнэх, үр ашигтай зарцуулах чиглэлээр бараа бүтээгдэхүүн материал, эрчим хүч үйлдвэрлэх, дамжуулах, түгээх болон эрчим хүч хэмнэх машин, тоног төхөөрөмж, барилга байгууламжийн ажил үйлчилгээнд мөрдөх норм, стандарт батлуулах” гэсэн асуудал явж байгаа. Энэхүү норм, дүрэм, стандартаар Ногоон барилгын үнэлгээтэй холбоотой асуудал бүрэн шийдэгдэх боломжтой гэж үзэж байна. Үндэсний хөтөлбөрийг салбар тус бүр хэрэгжүүлэх ёстой. Хөтөлбөрийг Засгийн газар батлаж, салбарын яамд хэрэгжүүлнэ. Үүнд, гудамжны гэрэл, гэрэлтүүлэг, гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэл, гэрлийн чийдэн гээд ямар ч төсөл хэрэгжүүлж болно.
-“Хэмнэлтийн зөвлөл” байгуулагдана гэлээ. Энэ зөвлөлийн үүрэг, үйл ажиллагааны талаар?
Хэрэгжүүлэх ажлынх нь гол чиг үүрэгт эрчим хүчийг хэмнэх, үр ашигтай хэрэглэх талаар мэдээллийн системийг бүрдүүлнэ. Нийтэд сурталчлах, танин мэдүүлэх ажил хийгдэнэ. Энэ нь цахилгаан хэрхэн хэмнэх талаар иргэдэд ойлголт өгнө гэсэн үг юм.
“Ногоон барилгын асуудлууд” хэлэлцүүлэгт яригдсан барилгын сертификат, коджуулах ажил нь тус зөвлөлийн бүрэн эрхийн ажил болж байна. Тухайлбал, манай улсад гадаадын барилгын материал, ахуйн цахилгаан хэрэгслийг импортлож байна. Гэвч хаяг, шошго нь үнэн бодитой эсэх нь батлагдаагүй. Үүнийг зөвлөлийн хяналтаар бүрэн шийдэх ёстой.
-Хуульд тусгагдсан урамшууллын системийн талаар тайлбар өгөөч?
Урамшууллын системтэй холбоотой нэмэлт журам боловсруулна. Энэ журмыг Засгийн газар батална. Хуулинд “Эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга байгууламж барих, машин, тоног төхөөрөмж, бараа бүтээгдэхүүн, материал үйлдвэрлэх, импортлох болон эрчим хүчний үр ашгийг дээшлүүлж, хэмнэлт гаргасан иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагуудад үзүүлэх урамшууллыг боловсруулна” гэж заасан. Мөн 12 дугаар зүйлд агаарын тухай эрчим хүчний хэмнэлт, барилга байгууламжтай холбоотой заалт байдаг. Үүний дагуу урамшуулал олгоно гэж хооронд нь уялдуулсан заалт оруулсан. Энэ нь Зохицуулах зөвлөлийн гаргасан урамшууллын журмаар зохицуулагдах боломжтой.
-Нар, салхины эрчим хүч гэх мэт сэргээгдэх эрчим хүч энэ хуулинд хамрагдаж багтсан уу?
Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хууль нь тусдаа. Гэхдээ цахилгааны хэмнэлт, үр ашиг гэдэг сэргээгдэх эрчим хүчтэй салшгүй холбоотой.
-Энэхүү хэмнэлтийн тухай хууль удтал яригдсаны эцэст батлагдлаа. Ер нь хэзээнээс яригдсан юм бэ?
1997 оноос хойш тухайн үеийн Дэд бүтцийн яам гэж байхад л яригдаж эхэлсэн болов уу. Энэ хуулийг УИХ-ын гишүүн А.Телейхан ахалж, боловсруулах шатанд нь Эрчим хүчний яам ажилласан.
Хууль татах бол ЭНД дарна уу
Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай хууль өнгөрсөн сарын 26-нд УИХ-аар батлагдлаа. Би ажлын хэсгийн нарийн бичгээр ажилласан. Гол конценц нь “үүрэг хүлээсэн хэрэглэгч” юм. Энэ нь эрчим хүчний хэрэглээ өндөр хэрэглэгчдийг /ААН, Хувь хүн/ хэлж байгаа. Энгийн хэрэглэгч ч гэсэн эрчим хүчээ хэмнэх боломжтой. Хэмнэнэ гэдэг бол олон нийтийн хэтэвчтэй нь холбоотой асуудал учраас аргыг нь заагаад өгвөл хэрэгжих боломжтой ойлголт. Үүнийг хуулийн хүрээнд байгуулагдах “Хэмнэлтийн зөвлөл” хариуцна. Эндээс батлагдахаар хүлээгдэж буй дүрэм, журмууд байгаа.
Хэмнэлтийн асуудал нь зөвхөн эрчим хүч, барилга бус бүх салбарын асуудал болоод байна. Төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрхийн заалтанд “Эрчим хүчийг хэмнэх, үр ашигтай зарцуулах чиглэлээр бараа бүтээгдэхүүн материал, эрчим хүч үйлдвэрлэх, дамжуулах, түгээх болон эрчим хүч хэмнэх машин, тоног төхөөрөмж, барилга байгууламжийн ажил үйлчилгээнд мөрдөх норм, стандарт батлуулах” гэсэн асуудал явж байгаа. Энэхүү норм, дүрэм, стандартаар Ногоон барилгын үнэлгээтэй холбоотой асуудал бүрэн шийдэгдэх боломжтой гэж үзэж байна. Үндэсний хөтөлбөрийг салбар тус бүр хэрэгжүүлэх ёстой. Хөтөлбөрийг Засгийн газар батлаж, салбарын яамд хэрэгжүүлнэ. Үүнд, гудамжны гэрэл, гэрэлтүүлэг, гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэл, гэрлийн чийдэн гээд ямар ч төсөл хэрэгжүүлж болно.
-“Хэмнэлтийн зөвлөл” байгуулагдана гэлээ. Энэ зөвлөлийн үүрэг, үйл ажиллагааны талаар?
Хэрэгжүүлэх ажлынх нь гол чиг үүрэгт эрчим хүчийг хэмнэх, үр ашигтай хэрэглэх талаар мэдээллийн системийг бүрдүүлнэ. Нийтэд сурталчлах, танин мэдүүлэх ажил хийгдэнэ. Энэ нь цахилгаан хэрхэн хэмнэх талаар иргэдэд ойлголт өгнө гэсэн үг юм.
“Ногоон барилгын асуудлууд” хэлэлцүүлэгт яригдсан барилгын сертификат, коджуулах ажил нь тус зөвлөлийн бүрэн эрхийн ажил болж байна. Тухайлбал, манай улсад гадаадын барилгын материал, ахуйн цахилгаан хэрэгслийг импортлож байна. Гэвч хаяг, шошго нь үнэн бодитой эсэх нь батлагдаагүй. Үүнийг зөвлөлийн хяналтаар бүрэн шийдэх ёстой.
-Хуульд тусгагдсан урамшууллын системийн талаар тайлбар өгөөч?
Урамшууллын системтэй холбоотой нэмэлт журам боловсруулна. Энэ журмыг Засгийн газар батална. Хуулинд “Эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга байгууламж барих, машин, тоног төхөөрөмж, бараа бүтээгдэхүүн, материал үйлдвэрлэх, импортлох болон эрчим хүчний үр ашгийг дээшлүүлж, хэмнэлт гаргасан иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагуудад үзүүлэх урамшууллыг боловсруулна” гэж заасан. Мөн 12 дугаар зүйлд агаарын тухай эрчим хүчний хэмнэлт, барилга байгууламжтай холбоотой заалт байдаг. Үүний дагуу урамшуулал олгоно гэж хооронд нь уялдуулсан заалт оруулсан. Энэ нь Зохицуулах зөвлөлийн гаргасан урамшууллын журмаар зохицуулагдах боломжтой.
-Нар, салхины эрчим хүч гэх мэт сэргээгдэх эрчим хүч энэ хуулинд хамрагдаж багтсан уу?
Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хууль нь тусдаа. Гэхдээ цахилгааны хэмнэлт, үр ашиг гэдэг сэргээгдэх эрчим хүчтэй салшгүй холбоотой.
-Энэхүү хэмнэлтийн тухай хууль удтал яригдсаны эцэст батлагдлаа. Ер нь хэзээнээс яригдсан юм бэ?
1997 оноос хойш тухайн үеийн Дэд бүтцийн яам гэж байхад л яригдаж эхэлсэн болов уу. Энэ хуулийг УИХ-ын гишүүн А.Телейхан ахалж, боловсруулах шатанд нь Эрчим хүчний яам ажилласан.
Хууль татах бол ЭНД дарна уу