Саяхан... Саяхан ч юу байх вэ дээ. Эх үрсийн баяр далимдуулаад бяцхан үрсээ тоглуулж наадуулчих гээд зай талбай, тоглоом наадгай хайсан эцэг, эхчүүдийн дунд мөр зэрэгцээд л хоёр үрээ дагуулаад гарав.
        Хаа сайгүй л хөл гишгэх зайгүй хүүхдээ хөтөлсөн, тэвэрсэн, мөргөлдөж, шүргэлцсэн, оочерлож бухимдсан, залхсан, тэвчих чадвар нь хөгжөөгүй хүүхдүүд нь үймж самууруулж, аав, ээжүүд хөмхий зуун хөөцөлдөх агаад хүрэлцээтэй тоглоом, зугаацуулах талбар алга байгаа нь хэнд ч ойлгомжтой мэт. Уртаашаа ганц хүүхдийн парк нь танагдсаар байгаад алгын чинээхэн болсон болохоор тэнд ороод тоглуулах биш сунаж унатлаа оочерлож, хоорондоо чихэлдэн муудалцах талбар болсон учир бухимдуулахаас өөрөөр гийгүүлэхгүй янзтай.
       Хэд гурван тоглолт энд тэнд болох ч баярлуулах гэхээсээ бизнесийн шинж чанартай учраас төлбөрийн чадвартай, 2, 3-аар нь тасалбар авах түрийвчний бядтай нь цөөхөн тул тоглолт мэтээс мултарч үлдсэн нь хий дэмий хоолны газар тэргүүтнээр хөлхөлдөн өнгөрөөсөн гэлцэнэ билээ.
       Манай гэр бүлийнхний хувьд “тархиныхаа булчин”-г ажиллуулж байгаад хүүхдээ хямд төсөр боловч боломжийн зугаацуулахаар чинээлэг давхаргынхны амьдардаг хотхонуудын тоглоомын талбайг “дайл”-аар мордов. Манайдаа ганц хүүхдийн паркаасаа илүү шахуу тохижилттой гэж сонссон болохоор зорьж үзмээр санагдаад байснаа нуухгүй ээ.
      Ер нь бол Зайсангийн аман дахь хотхонуудыг гүйцээлээ. “Bella besta” гэх хотхон. Тэнд орчин нөхцөл нь үнэхээр сайн бөгөөд тайван амгалан, хүүхэд тоглох нөхцөл бүрэн хангагдсан байх юм. Тоглоомын талбайг хүүхдийн насны онцлогоос нь хамааран торон хашаагаар тусгаарлах бөгөөд хүүхдүүд том, жижиг холилдоод бужигнаад байхгүй юм. Атаархал хөдлөх шиг болж байгаа юм чинь.
Гэвч энэ хотхонд Монгол төрхтэй ч гадаад хүүхдүүдээр дүүрчихсэн мэт санагдав. “Монголчууд нь яагаад тоглодоггүй юм бол?” хэмээн битүүхэндээ харц чулуудан шинжих ч нэг л сонин. Өөрөөр хэлбэл, тэнд тоглох хүүхдүүдээс Монгол хэлээр ярих нэг ч хүүхэд алга аа.
       Манай хүүхдүүд л хоорондоо Монголоороо ярилцаж, монгол хэлээрээ тоглоомоо булаацалдаж, Монгол хэлээрээ “хэрэлдэж” байна шүү. Өнөөх Монгол төрхтэй ч гадаадаар ярьдаг хүүхдүүд манай хүүхдүүдийг “эвэртэй туулай” харсан юм шиг л ажиглаж, “юун хүүхдүүд хаанаас гараад ирэв” гэсэн янзтай харц чулуудаж байна. Бид ч “байх ёсгүй газар”-аа байгаадаа сэтгэл зовнин, цаг агаараар “шалтаг” хийн хүүхдүүдээ дагуулан явж одов. Дараагийнх нь хотхонуудад мөнөөх л байдал давтагдах. Эцсийн эцэст өөрийн амьдарч, өсч дассан орчиндоо ирж санаа амарч, тавирч байгаа юм даа.
        Манайхан соц нийгмийг халж, ардчилсан улс хэмээн тунхаглаж, зах зээлийн системээр амьдрал ахуйгаа өөд татаад өдгөө 25 жилийг ардаа орхисон байна. Энэ хооронд тэрхүү Зайсан гээчид өндөр өртөг, тансаг зэрэглэлийн орон сууцнууд сүндэрлэж, Монголын хөрөнгө чинээ, албан тушаал, эрх мэдлээрээ тэргүүлдэг эрхмүүд “үүр”-ээ зассан газар болсон. Тэд Монголдоо  хамгийн үнэтэй орон сууцанд амьдарч, хамгийн үнэтэй машинаар хөл дүүжилж, хамгийн үнэтэй хувцас, гутлыг хил дамнуулан худалдан авч углаад л, хамгийн үнэтэй чанартай гэж нэрлэгддэг хүнсийг бөөндөөд л, хамгийн үнэтэй, сургалт сайтай гэгддэг сургуульд хүүхдээ сургаж байна. Сайхан л юм.
         Хүн нэг амьдарвал Монголдоо сайхан амьдарч байгаад л нөгөө ертөнц рүү явсан нь дээр л дээ. Тэр ч утгаараа чадаж байгаа хүмүүсийг яах ч аргагүй хүлээн зөвшөөрч байна. Гэсэн ч энд нэг том гажуудал бий болж, сууриа цутгаад, хэдийнэ нураахад хожимдсон байна гэдгийг хүүхдээ зугаацуулах завсартаа ясандаа тултал мэдэрч авсан.
       Монголын хөгжлийн бодлогыг тодорхойлж яваа улс төр, нийгэм, эдийн засаг, бизнесийн томчуулын сонгосон сонголт, дэмжсэн салбар бүрт Монгол ёс заншил, өв уламжлал хөсөр хаягдаж, устаж үгүй болж байгаа юм байна. Тэр ч бүү хэл, бидний үр хүүхдүүдтэй нэг цаг үед амьдрах тэдний хүүхдүүд Монгол төрхтэй гадаад боловсролтой, “эрлийз”-үүдийн нэг үеийг бий болгож байна.
       Тэд тоглоомын талбай дээр тоглохдоо хоорондоо ганц Монгол үг хэрэглэхгүй байна. Аялга нь хүртэл англи болчихож. Тийм ч учраас Монгол хэлээрээ ярьж, наадах үрсийг маань тэгтлээ гайхан харсан хэрэг. Тэд Монгол хэлээр “талх” гэдгээ хэлдэггүй байж, яаж “ботго”, “тугал”-аа ялгах билээ дээ. Тэднээс араг, савар, халив, хөөрөг, гаанс, морь, мал, мэндлэх, золгох ёсон, нялхсын даахь үргээх талаар асуугаад ч нэмэргүй. Харин hot dog, pizza, saint patrick’s day гэх үг, үйл явдал, бусдын баяр бахдалыг асуувал дуржигнатал хариулж чадахаар хэмжээний “өндөр”, харь боловсролыг төгс эзэмшиж байна.
        Харь хэлийг төрөлх хэлнээсээ ч илүүтэйгээр эх орондоо ч, гадаадад ч эзэмшиж байгаа харийг шүтэгчдийн үр хүүхэдтэй бидний хүүхдүүд өрсөлдөөд бодлого тодорхойлогч болчихоод “Золгох мэндлэх ёс, өв уламжлал”-ын хичээлийг заалгадаг, эзэмшүүлдэг, Монголыг Монголоор нь авч үлдэх нийгмийг цогцлуулахыг харна гэвэл “дээс томж, найзыгаа голоос татаж гаргадаг царцаа”-ны үлгэрээс огт ялгагдах юмгүй байх шиг.
        Тиймээс ч Монгол Улсад соёл, өв уламжлалын салбарын яам зайлшгүй байх хэрэгтэй юм шиг санагдав. Боловсролын салбарын бодлого тодорхойлогчдын зүгээс боловсролын стандартыг хэрхэн тогтоож байгаагаа олон нийтэд нээлттэй ойлгомжтойгоор хүргэх, цаашлаад өв, соёлоо түгээн дэлгэрүүлэхэд ямар бодитой ажил хийж, үндэс суурийг нь бататгаж байгааг асуумаар цаг болсон ч юм шиг.
       Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалттай сургуулиудад Монгол хэлний хичээлийн хөтөлбөрийг заавал багтаах бодлого байгаа эсэхийг лавламаар байна. Монгол ёс заншлыг утгаар нь таниулж, хичээл биш чиний амьдралын чинь нэг хэсэг, зан үйл гэдгийг үр хүүхдэд минь зааж сургадаг хөтөлбөр ямар хэмжээнд явж байгаа эсэхийг тодруулмаар байна.
        Эс бөгөөс “Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч Б.Галсансүхийн “Монголын радио Хятадаар мэндчилэхэд би үхнэ” гэх үгс биеллээ олоход тун ойрхон болсон санагдав. Эцсийн эцэст монголчууд бид өөрсдөө “юм үзээгүй зан”-гаасаа болж Монголоо бөхөөх нь байна шүү, та минь.