Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн Чанар хяналтын хэлтсийн дарга Н. Батхуягтай үйлдвэрлэлийн талаар ярилцлаа.
-Юуны өмнө “Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр” ТӨХК-ийн түүхийн хуудаснаас яриагаа эхлэх нь зүйтэй санагдлаа. Манай уншигчдад энэ тухай сонирхуулаач?
Монгол улсын ган бүтээгдэхүүний анхдагч Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэр нь үүсгэн байгуулагдсан цагаасаа хойш Монгол Улсын хөгжил дэвшлийн тулгуур болсон авто зам, барилгын салбарт өөрийн бүтээгдэхүүнээрээ бодит хувь нэмрийг оруулж ирсэн бөгөөд барилгын үндсэн төмөр хийц бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, зах зээлд нийлүүлж эхэлсэнээс хойш 20 гаруй жил болж байна
.
Анх Засгийн газрын 1990 оны 5 сарын 14-ний 160-р тогтоолоор Монгол, Японы Засгийн газар хоорондын гэрээгээр Дархан-Сэлэнгийн бүсийн Төмөртэй, Төмөртолгой, Баянгол, Хуст-Уулын төмрийн хүдрийн ордуудыг түшиглэн 1990-1993 онд Дархан хотод 100 мян.тонн цувимал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадалтай төмөрлөгийн үйлдвэрийг барьж Дарханы Төмөрлөгийн Комбинат гэж нэрлэх болсон. Тус үйлдвэр нь 121.7 мян. тн хаягдал төмөр хайлуулж, 108.7 мян. тн бэлдэц үйлдвэрлэн жилдээ 100.0 мян.тн цувимал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадалтайгаар байгуулагдсан.
Монгол, Япон, Орос барилгачид, мэргэжлийн инженерүүдийн хамтын ажиллагааны үр дүнд Дарханы Төмөрлөгийн Үйлдвэрийг барьж бүрэн ашиглалтанд оруулсан. Ингээд тус үйлдвэр хаягдал төмрийг ашиглан ган цувимал үйлдвэрлэж эхлэсэн түүхтэй. Төмөрлөгийн үйлдвэр маань 2009 оны 9-р сараас Төмөртолгойн уурхай дээр ил уурхай байгуулан ашиглаж, улмаар баяжуулах шугам угсарч төмрийн хүдрийн баяжмал үйлдвэрлэсэн ба 2011 онд Төмөртэйн төмрийн хүдрийн ил уурхайг байгуулсан. Төмөртэйн орд дээр төмрийн хүдрийн хуурай соронзон баяжуулах үйлдвэрийг 2014 оны 07 сард ашиглалтанд оруулсан. Мөн төмөртэйн ордын зүүний зүүн биет дээр ил уурхай нээж, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн дэргэд уурхайнуудаас ирэх төмрийн хүдрийн баяжмалыг гүн боловсруулах төмрийн хүдрийн нойтон соронзон аргын баяжуулах үйлдвэрийг тус тус байгуулсан юм.
-Монгол улс дотоодынхоо хэрэгцээт олон төрлийн ган, цувимал бүтээгдэхүүнийг гаднаас импортоор авсаар байна. Танайх энэ төрлийн үйлдвэрлэл явуулах боломжтой юу?
-Тийм шүү. Монгол улсын Засгийн газраас ган, цувимал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадалтай металлургийн цогцолбор үйлдвэр байгуулж эхний ээлжинд ган хавтгай цувимал, төмөр утас, ган туйван, хэлбэржүүлсэн төмөр, ган хоолой, зам төмөр, хөндий хэлбэртүүд зэрэг цувимал бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэхээр төлөвлөж байна. Өнөөдөр Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийхэн эдийн засгийн үр ашгаа нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ үйлдвэрлэлийн ойрын болон стратеги зорилтуудаа тодорхойлон төмрийн хүдрийг гүн боловсруулж баяжуулан, ангижруулсан төмөр үйлдвэрлэж түүхий эдийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэн, зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг үндэслэн олон улсын чанар стандартын шаардлагад нийцсэн, хямд үнэтэй төрөл бүрийн ган бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх ажлыг эхлүүлэн ажиллаж, үйлдвэрлэлийг өргөтгөхөөр зорин ажиллаж байгаа.
-Импортоор орж ирж буй арматурыг холбогдох хяналтын байгууллагууд мэргэжлийн зүгээс хянаж баталгаажуулах тал дээр дутагдалтай байдаг. Энэ талаар та ямар бодолтой байдаг вэ?
-Засгийн газрын орон сууцжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэл эрчимжиж барилгын материал үйлдвэрлэгчид , импортлогчидын тоо жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаа зэрэг сайн талууд байгаа ч барилгын материалын үйлдвэрлэл, борлуулалттай уялдан анхаарах зүйл бол бүтээгдэхүүний чанар түүнд тавих хяналтын асуудал юм.
Чанар стандартын шаардлага хангахгүй материал ашиглаж чанаргүй барилгууд баригдвал үүний Монгол хүний эрх ашиг байгааг бид бүхэн ойлгож анхаарах ёстой . 2003 онд гарсан “Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний тухай” хуульд “Нийтийн ашиг сонирхол, хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчин, улс орны аюулгүй байдалд хохирол учруулж болзошгүй бүтээгдэхүүнийг заавал тохирлын баталгаажуулалтанд хамруулахаар заасан нь чанарын хяналтын талаарх эрх зүйн тогтолцоо бүрдсэн гэж үзэж болохоор байгаа юм. Гэтэл Монгол улсад энэ хууль хэрэгжиж байна уу гэдэг эргэлзээтэй.
Түүнчлэн Монгол Улс барилга, орон сууцны аюулгүй байдал, чанартай холбогдуулж “Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай” хуулийн 15.10.15 заалтаар зөвхөн тусгай зөвшөөрлөөр арматур үйлдвэрлэх, Засгийн газрын 2003 оны 222 дугаар, 2005 оны 127 дугаар тогтоолуудаар зөвхөн Монгол Улсын стандартад тохирсон нөхцөлд арматурыг үйлдвэрлэх, худалдаалахыг зөвшөөрсөн байдаг.
Метал бүтээгдэхүүний чанарын хяналт, баталгаажуулалтын үйл ажиллагааг нэг байгууллагын хүрээнд биш үйлдвэрлэлээ хамгаалах, хуурамч бүтээгдэхүүнээс хэрэглэгчдээ хамгаалах, оюуны өмчийг хамгаалах, техникийн үзүүлэлт, шаардлагыг туршиж судлах, сорилт шинжилгээний арга аргачлалаа хөгжүүлэх, багаж төхөөрөмжөө шинэчлэх асуудлыг улс орны хүрээнд хийх, хэрэгжүүлэх зүйл олон байна.
Хил гаалиар импортоор орж ирж байгаа арматурыг мэргэжлийн зүгээс хянаж баталгаажуулж байгаа байгууллага, мэргэжилтнүүд дутагдалтай байна. Зарим импортлогч, үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгж байгууллагууд нь лабораториудаар ганц хоёр шинжилгээ хийлгээд, түүнээс гарсан үр дүнг чанарын хувьд нийт бүтээгдэхүүнийг төлөөлж, болж байгаа мэтээр танилцуулж, хэрэглэгч нарыг төөрөгдөлд оруулдаг явдал байсаар байна. Энэ нь чанаргүй бүтээгдэхүүнүүд зах зээлд нийлүүлэгдэж байгаагаар илэрч байна.
Иймд бүтээгдэхүүнд хийсэн нэг удаагийн сорилтын үр дүн, бүтээгдэхүүний парт бүрт дагалдуулдаг чанарын гэрчилгээ бүхий баталгаажсан үр дүнгийн ялгаатай шинж чанаруудыг хэрэглэгчдэд ойлгуулах шаардлагатай. Мөн манай лабораториуд ийм газруудаас ирсэн шинжилгээ хийлгүүлэх тухай хүсэлтэд болгоомжтой хандах, шаардлагатай гэж үзвэл ёс зүйгээ бодоод туршилт, шинжилгээ хийхээс ч татгалзах хэрэгтэй байгаа нь бидний бас бодох асуудлын нэг болов уу.
-Та олон жил энэ салбарт ажилласан хүний хувьд үйлдвэрлэгчид юун дээр анхаарах хэрэгтэй вэ?
-Метал бүтээгдэхүүний чанарыг хянахад металын талаар нарийн мэргэжил мэдлэгийг шаардахаас гадна зохих шинжилгээ туршилтыг бүрэн нарийвчлал сайтай хийж чадах багаж төхөөрөмж шаардлагатай. Үйлдвэрлэл, практик, чанарын хяналт, хил гааль, баталгаажуулалтын салбарт улсын хэмжээнд металтай холбоотой асуудлаар магадлах дүн шинжилгээ өгч чадах итгэмжлэгдсэн лабораториуд бараг байхгүйтэй адил байна.
Учир нь метал бүтээгдэхүүний чанарыг баталгаажуулахад одоогийн зарим нэг лабораторуудын гаргаж өгч байгаачлан механик шинж чанарын шинжилгээ туршилт нь хангалтгүй юм. Дээр дурьдаж байсанчлан химийн найрлага, физик, механик шинж чанар, шаардлагатай тохиолдолд макро болон микро бүтцийн шинжилгээг цогцоор нь тодорхойлж үр дүнг нь гарган баталгаажуулж гаргах ёстой байдаг. Метал бүтээгдэхүүнийг импортлогчид болон үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүндээ хөндлөнгийн баталгаажуулалт гаргуулах гэж байгаа байгууллагууд, төрийн болон хувийн хяналтын байгууллагууд, мэргэжилтэн нар ийм цогц үр дүнг үндэслэж тухайн бүтээгдэхүүнийг үнэлж дүгнэж, худалдаа, үйлдвэрлэлдээ ашиглах, хэрэглэгчид шаардах, барилга байшинг хүлээн авах үеийн материалын шаардлагад оруулсан байх хэрэгтэй.
Тодорхой агуулга, найрлага, бүтэц, механик болон физик үзүүлэлт бүхий шинж чанарыг тодорхойлох, нарийвчлал хүрээ, хүчин чадлыг зөв тогтоох зэргээр өнөөдрийн амьдралаас урган гарч байгаа зайлшгүй шаардлагатай асуудлыг шийдвэрлэхэд хэрэгтэй багаж, төхөөрөмжүүдийн сонголт, шинэчлэлт, сайжруулалтыг хийж ажиллах нь зүйтэй. Арматурын үйлдвэрлэл, бүтээгдэхүүний чанар стандартад нийцсэн байдалд үйлдвэрлэлийн техник, технологийн сонголт, лабораторийн хяналт хамгаас чухал юм.
Ийм болохоор сонгосон технологийн горимыг хатуу мөрдөх, чанарын удирдлагын хяналтыг чанд хэрэгжүүлэх нь арматурын үйлдвэрлэлийн амин чухал асуудал юм. Арматурын төмөр нь нүүрстөрөгч, марганец, цахиур, фосфор, хүхэр, бусад хольц элемэнтүүд, нүүрстөрөгчийн эквивалент гэсэн химийн найрлагын үзүүлэлтүүд, суналт, урсалтын хязгаар, бат бэхийн үзүүлэлт, матагдах чанар гэсэн механик шинж чанарын дөрвөн үзүүлэлт, диаметр, урт, голч, хувь, хөндлөн огтолын талбай, хээний өндөр, өргөн, хээ хоорондын алхам гэх зэрэг геометр хэмжээсийн үзүүлэлт, тооцооны болон бодит гэсэн массын хоёр үзүүлэлт буюу нийт 20 гаруй үзүүлэлтийг нэгэн зэрэг хангаж байж чанартай гэсэн гэрчилгээ авч хэрэглэгчдэд нийлүүлэгдэх эрхтэй болдог. Арматурын төмрийн чанар нь стандартад заавал тохирсон баталгаатай байх шаардлагатай. Хэрвээ хэзээ нэгэн цагт асуудал үүсвэл хаана хэзээ хэн хайлж цутгаж, цувиж үйлдвэрлэсэн, чанарыг хэрхэн тогтоосон зэрэг нь нэрээр, цаг, минутаар гарч ирэхээр баримтжуулдаг, хэрэглэгчдийн эрх ашгийг тэргүүн зэрэгт заавал авч үзэх үүрэгтэй ийм үйлдвэрлэл юм.
-Хэрэглэгчид чанаргүй арматурыг хэрхэн ялгаж салгах вэ?
-БНХАУ нь барилгын тухай хуулиндаа, Газар хөдлөлтийн гамшгаас сэргийлэн хамгаалах тухай хуулийг хэрэгжүүлж, индукцийн зуухаар арматур хайлдаг асуудлыг бүр мөсөн зогсоох арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлээд удаж байгааг бид анхаарах хэрэгтэй.
Өнөөдөр монгол орны барилгын үйлдвэрлэлд нийлүүлэгдэж байгаа бэлдэц арматурын зарим нь хятадын гэх тодотголтой, индукцийн зуухаар хайлдаг бага оврын үйлдвэрээс хангагдаж байна. Эдний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа тоног төхөөрөмж, арга ажиллагаа, технологи нь өндөр шаардлагатай барилгын хийц үйлдвэрлэхэд тохиромжгүй, чанар стандартын шинжилгээ, туршилт хангалтгүй үйлдвэрлэгдэж байна. Гарсан бэлдэц, бүтээгдэхүүн нь химийн найрлага жигд бус, бохирдол ихтэй, бэлдэцэд үүссэн хийн сүв нь нягтруулж цувихад бүтээгдэхүүний дотор үлдсэнээр үйлдвэрлэсэн арматур нь суналтын болон бат бэхийн ачаалал даахгүй тасрах, хугарах зэрэг зөрчлүүд чанар стандартын туршилтаар нотлогдож байна.
Олон улсад мөрддөг зарчим бий. Барилгад хэрэглэж байгаа төмөр хийцийг заавал чанарыг нь баталгаажуулж байж хэрэглэх ёстой гэсэн манай засгийн газрын 127-р тогтоол, аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хууль хүртэл байгаа. Энэ тогтоол, хуулийн дагуу дээрх жижиг дунд үйлдвэрүүдийн гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн чанарын баталгаажуулалтанд хамрагдсан, үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн хуулийн болон төмөрлөгийн үйлдвэрт тавигдах Монгол Улсын стандартын шаардлагуудыг хангасан байх ёстой.
Чанарын баталгаажуулалтанд хамрагдаагүй бүтээгдэхүүнээр барилга байшин барьсан болон ашигласан тохиолдолд ямар хор уршиг гарах нь ойлгомжтой. Барилгын хийц чанар муугаас наад захын газар хөдлөлтөнд сүйрэх аюулд хүрэх юм. Орон сууц бол хүний насан туршийн хэрэглээ тул бид материалын чанар дээр анхаарах ёстой.
-
Олон улсын чанарын удирдлагын тогтолцоог нэвтрүүлсэн цөөн тооны байгууллагын нэг нь танай байгууллага шүү дээ. Тэрхүү стандарт нь ямар үзүүлэлттэй байдаг вэ?
Ер нь тухайн улсад ISO 9000 стандартыг хэрэгжүүлсэн байгууллага хичнээн олон байх тусам тэр улсын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ гадаад дотоод зах зээлд илүү өрсөлдөх чадвартай болох учраас энэ үзүүлэлт нь тухайн улс орны үйлдвэрлэл, үйлчилгээний өрсөлдөх чадварын гол үзүүлэлт юм. Чанарын удирдлагын тогтолцооны олон улсын ISO 9000 стандарт дэлхийн 100 гаруй оронд үндэсний стандарт болон мөрдөгдөж байгаа бөгөөд Монгол улсын олон үйлдвэр компаниуд энэхүү стандартыг үйл ажиллагаандаа хэрэгжүүлж байгаагийн нэг нь манай компани юм. Төмөрлөгийн үйлдвэр нь 2003 онд Олон улсын Чанарын удирдлагын тогтолцооны ISO 9001 стандартыг хэрэгжүүлсэн Монголдоо дөрөв дэхь байгууллага, хүнд үйлдвэрийн салбартаа анхдагч нь болсон.
-Хүмүүсийн төөрөгдөж андуураад байдаг асуудлын нэг нь чанарын удирдлагын тогтолцоог бүтээгдэхүүний чанар стандарттай хольж ойлгох асуудал байдаг. Та үүнийг тайлбарлахгүй юу?
-Манай үйлдвэрийн хувьд чанарын удирдлагын тогтолцооны шаардлагаас гадна үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний чанар нь хэрэглээний аюулгүй байдал, чанарын шаардлагыг тогтвортой хангаж Монгол улсын стандартын шаардлагад тохирч байгааг эрх бүхий байгууллагаас баталгаажуулж үйлдвэрлэж байгаа дөрвөн төрлийн бүтээгдэхүүнд Үндэсний “Тохирлын тэмдэг” хэрэглэх эрх олгосон байгаа.
ISO стандарт тухайлсан бүтээгдэхүүний чанарыг тодорхойлсон стандарт бус, харин үйлдвэр компанийн үйл ажиллагаанд цогцоор нь ханддаг, ажлын чанарыг өндөр түвшинд хүргэх шаардлага, үзүүлэлтүүдийг тусгасан байгууллагын удирдлагын тогтолцооны ерөнхий шаардлагыг тогтоосон загвар бөгөөд компанийэ бизнес үйл ажиллагааны эхлэхээс дуусах бүх үе шатыг хамарсан, аль ч байгууллага, үйлчилгээнд хэрэглэж болдгоороо онцлогтой.
Үүнийг өөрийн үндсэн үйл ажиллагаагаа гүйцэлдүүлэх буюу хэрэглэгчийн шаардлагыг хангах, бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт нөлөөлөх үйл явцуудад ашигладаг.
Мөн Оросын Холбооны улсын Эрх бүхий байгууллагаар манай үйлдвэрийн үйлдвэрлэсэн иржгэр ган туйванг нягтлан шалгуулахад чанарын баталгааг нь шалган сорьж шинжлээд олон улсын стандарт чанарын шаардлагад бүрэн тохирсон тул ОХУ-ын үндэсний ГОСТ 5781-82 стандартын ангилалд тохирч байгааг батламжлан ОХУ-ын “Тохиролын гэрчилгээ”-г олгосон.
Бид бүтээгдэхүүний сорилт баталгаажуулалт, судалгааны ажилдаа шаардлагатай лабораториудийг шинээр байгуулан өргөтгөн хөгжүүлсээр ирсэн. Үндсэн ба туслах түүхий эд материал хүлээн авахаас эхлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх Технологийн дамжлагын бүхийл үе шатанд чанарын хяналт тавигддаг бөгөөд хяналт, шалгалт сорилтын ажлыг итгэмжлэгдсэн лабораториудад хийж гүйцэтгэж байна.
1999 оноос хойш металлын шинжилгээний чиглэлээр Монгол улсын итгэмжлэгдсэн лабораторийн эрхийг авч ажиллаж ирсэн бөгөөд 2005 оноос MNS ISO/IEC 17025:2007 стандартын шаардлагыг хангаж итгэмжлэгдэн ажиллаж ирснээс хойш итгэмжлэлийн хүрээгээ байнга нэмэгдүүлэн давтан үнэлгээнүүдэд амжилттай хамрагдан итгэмжлэлийн эрхээ баталгаажуулан ажиллаж ирсэн.
-Шинжилгээ, сорилт туршилтын лабораторийн талаар тодруулвал?
-Материалын шинжилгээний итгэмжлэгдсэн лабораториуд ажиллаж байгаа бөгөөд стандартын шаардлагад нийцсэн ажлын байр, тоног төхөөрөмж, мэргэжилтэй боловсон хүчнээр хангагдсан. Манай лабораториуд нь уламжлалт шинжилгээний аргыг хамгийн орчин үеийн шинжилгээний арга аргачлал, дэвшилтэт тоног төхөөрөмжүүдтэй хослуулан шинжилгээ туршилт, судалгааны ажлаа гүйцэтгэж байна.
Үйлдвэрлэлийн явцын зураг
Хаягдал төмрийн ачалт хийж буй байдал
Төмөр шатаах зуух
Халуун лав төмрийн цутгалт хийгдэж буй байдал
Шууд ангижруулсан төмөр
Цувилтийн төхөөрөмж
Цувих суурь машин
Дамжлагаар ирсэн гөлгөр ган туйвангийн хөргөлтийн хэсэг
Жин хэмжилтийн төхөөрөмж
Бэлэн болсон бүтээгдэхүүн
Металлын шинжилгээ, сорилт туршилтын лабораторийн хүрээнд