“Монголын Эдийн Засгийн Шинжилгээ Судалгааны Төв” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Г. Бумчимэгтэй улс орны эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.

-Юуны өмнө та өөрийгөө танилцуулахгүй юу ?

Би МУИС-ийн Эдийн засгийн сургуулийг төгссөн. Түүний дараагаар Англи улсын Манчестерийн их сургуульд суралцаж Эдийн засгийн ухааны магистр цол хамгаалсан. Суралцаж ирээд Монголбанкинд  ажиллаад нийтдээ 10 гаруй жил болж байна. 2014 оноос хойш Монголын Эдийн Засгийн Шинжилгээ Судалгааны Төв ТББ-ын гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байгаа.

-“Монголын эдийн засгийн шинжилгээ судалгааны төв” –ийн  талаар товч танилцуулбал ?

“Монголын Эдийн Засгийн Шинжилгээ Судалгааны Төв” ТББ нь монголын эдийн засгийн талаарх мэдээ, мэдлэгийг олон нийтэд хүргэх, эдийн засгийн ирээдүйн төлвыг тодорхойлох , тэр нь бизнест хэрхэн нөлөөлөх талаар шинжилгээ, судалгааг хийж шийдвэр гаргагч, хөрөнгө оруулагч, бизнес эрхлэгчдэд хүргэх гол зорилготой. Ингэснээр иргэд, аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн шийдвэрийг оновчтой гарахад туслах төдийгүй бодлого боловсуулагчдын шийдвэрийг хянах боломжийг нэмэгдүүлж Монгол улсын тогтвортой хөгжилд хувь нэмрээ оруулах юм.

-Танай байгууллагын зорилт Монгол улсын тогтвортой хөгжилд хувь нэмрээ оруулах гэж ярьлаа. Эдийн засгийн хямралтай байгаа энэ цаг үед танай байгууллагын зүгээс  бодитой судалгаа шинжилгээний ажил хийж байна уу?

Манай байгууллага цаг үеийн эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаар нийтлэл бичиж, нийтэд танилцуулахаас гадна Монголын макро эдийн засгийн төсөөлөл болон түүний аж ахуйн нэгж байгууллагын санхүүгийн тайлан тэнцэлд ирэх дарамтыг тодорхойлох судалгааны ажлуудыг захиалгын дагуу хийж байна.

-Аливаа улс орны төр засаг маш нарийн судалгаа шинжилгээн дээр үндэслэж бодлогоо боловсруулдаг.  Гэтэл манай улсын хувьд ул суурьтай судалгаа шинжилгээ, эдийн засгийн эрсдэлээ тооцох аргачлал дутагдалтай байх шиг. Энэ талаарх таны бодол ?

Мэдээж байгууллага, хувь хүмүүс тэр болгон ийм түвшний мэдлэгтэй байхгүй учир эдийн засгийн нөхцөл байдал, ирээдүйн төлөв, бодлогын нөлөөг тайлбарлаж олон нийтэд таниулах нь тал дээр бодлого боловсруулагчид илүү сайн анхаарч ажиллаж, бизнесийн байгууллагууд энэ талын шинжилгээнд илүү хөрөнгө оруулснаар шийдвэр гаргалтын алдааг багасгаж бизнесийн эдийн засгийн таатай, тогтвортой орчинг бүрдүүлж байж хөгжилд хүрнэ гэж бодож байна.   

-Та өнөөгийн Монгол улсын эдийн засагт ямар дүн шинжилгээ хийх вэ?

Эдийн засгийн өсөлт удааширсан. Оюу толгойгоос хамаарч өссөн уул уурхай, цаг агаарын таатай байдлаас хамаарсан ХАА-н салбарын өсөлт үйлдвэрлэлийн өсөлтийг голчлон бий болгож байна. 2013 он гараад эдийн засгийн идэвхижил саарсан үед Засгийн газар, Монгол банк тэлэх бодлого явуулсан нь сүүлийн 2 жилд эдийн засгийн өсөлтийг ихээхэн дэмжсэн. Үүний үр дүнд дотоодын хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн,  хувийн хэрэглээ бүр ихээр өссөн. Энэ нь эргээд Улс орны хувьд өрийн дарамтыг өсгөсөн бол иргэдийн хувьд ч мөн өр/орлогын харьцаа өсч зээлийн дарамтийг нэмэгдүүллээ.  Цаашид гадаад эргэлт сайжрахгүй, мөн гадаадын хөрөнгө оруулалт өсөхгүй бол дотоодоос эдийн засгийг дэмжих боломж шавхагдсан гэж хэлж болно.
 
-Эдийн засгийн хямралд  барилгын салбар хамгийн их өртөж байна. Урд жилүүдийг бодвол бүтээн байгуулалтууд зогсчихлоо. Цаашид энэ байдал хэр удаан үргэлжлэх бол ?

Өнгөрсөн хоёр жил 30 мянган орон сууц ашиглалтанд орсон бол энэ жил 25 мянган орон сууц ашиглалтанд орно гэсэн тоог “Мастер Пропертис”-оос гаргасан байсан. Энэ жил 25 мянган орон сууц бүгдээрээ зарагдах боломжтой эсэхэд эргэлзэхээр байна. Хүмүүсийн орлого буурсан. Тухайлбал, Улаанбаатар хотын өрхийн дундаж орлого оны эцэст 1250,000 мянган төгрөг байсан бол энэ оны 1-р улиралд 10 хувиар буурч 1124000 мянган төгрөг боллоо. Орлого нь буураад ирэхээр зардлаа ч мөн танаж эхлэлээ. Улаанбаатар хотын дундаж өрх хүнсний бус  бараа үйлчилгээний зардлаа 80 гаруй мянган төгрөгөөр танасан төдийгүй  өрхийн дундаж өр тэдний 7.8 сарын орлоготой тэнцэхээр байна. Энэ үед бараг л өмнөх онд зарагдаж байснаас бараг 2 дахин их орон сууцыг энэ онд зарна гэж хүлээх хэрэггүй болов уу. Цаашид хүмүүсийн орлого нэмэгдээд ирвэл мэдээж орон сууцны эрэлт өснө.

 -Хямралын гарцыг та хэрхэн харж байна?

Хямрал гэхээсээ илүүгээр эдийн засгийн өсөлтийн удаашрал гэж хэлэх болов уу. Бид их өндөр өсөлтөд дасчихсан учир энэ улирлын 4.4%-ийн өсөлтийг тоохгүй байна л даа. Уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбарыг хасчихвал энэ улиралд 1.4%-иар эдийн засаг өссөн байна. Хувийн хэрэглээ 3.4%-иар өссөн байна. Улаанбаатар хотынхон хэрэглээгээ танаж эхэлсэн бол хөдөө орон нутгийн иргэдийн орлого, хэрэглээ өссөөр л байна. Харин цаашид хямрал болгохгүй байхын тулд иргэдийн орон сууцны худалдан авалтыг өсгөхгүй, тэдний өрийг өсгөхгүй байх тал дээр анхаармаар байна.

-Өнөөдрийн  Монголын хөрөнгө оруулалтын зах зээлийн орчин таны нүдээр ?

Саяхан Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээн дээр Монгол улсын Засгийн газар Рио Тинто гарын үсэг зурлаа. Томоохон хөрөнгө оруулагчтай учраа олсон нь бусад хөрөнгө оруулагч нарт Монгол улсад итгэх итгэлийг нь сэргээх байх гэж найдаж байна. Манай эдийн засаг түүхий эд экспортлогч бөгөөд түүний эрэлт, үнэ нь маш хэлбэлзэлтэй байдаг. Үнийн циклийг хөрөнгө оруулагч нар ч дагадаг. Бидний орлого муудсан үед хөрөнгө оруулагч нар ч цөөн болдог нь нөхцөл байдлыг хүндрүүлдэг. Тиймээс хөрөнгө оруулагч нартай аль болох тогтвортой гэрээ хийх нь манай эдийн засгийг хэлбэлзэл багатай байхад тусална.

-Иргэдийг орон сууцжуулах хамгийн зөв алхмыг та юу гэж харж байна?

Эдийн засаг, бизнесийн тогтвортой орчинг бий болж, тогтвортой ажлын байр олон болох үед орон сууцны асуудал аажмаар шийдэгдэнэ. Тогтвортой орлогогүй иргэд орон сууцны урт хугацааны зээлд хамрагдах нь зээлээ төлж чадахгүй эрсдэлд орж улмаар банк санхүүгийн салбарын эрсдэлийг ч нэмэгдүүлнэ.   

-Орон сууцны урьдчилгаа төлбөрийг 10% болгосноор орон сууцны үнэд нөлөөлөх үү ? Энэ нь ямар эрсдэл дагуулах вэ?

Хэрэв урьдчилгаа төлбөрийг 10% болгон бууруулбал 80 сая төгрөгийн байр авахад 8 сая төгрөгийн урьдчилгааг төлөхөд илүү хялбар болох тул мэдээж худалдан авагч нэмэгдэнэ. Гэтэл байрны үнэ 70 сая болоод буурчихвал зээлээ төлж чадахгүй болсон зээлдэгчийн байрыг зарахад банк барьцаа хөрөнгөө ч олж чадахгүй тул банкууд урьдчилгаа төлбөрийг бууруулахыг зөвшөөрөхгүй. Засгийн газраас батлан даалтын сангаар дамжуулж 20%-ийг нь банкинд өгнө гэвэл эдийн засгийн хүндрэлтэй, засгийн газрын орлого муу, зардлаа танаж байгаа үед энэ нь тийм ч зөв шийдвэр биш болов уу.

-Улс орнуудын ипотекийн зээлээс үүдэлтэй хямралуудаас жишээ авбал ?

Улс орнуудын ипотекийн зээлээс үүдэлтэй хямралууд, тухайлбал АНУ-ын 2007 оны хямрал (subprime mortgage crisis) нь ипотекийн зээлийн талаар дараах дүгнэлтэд хүргэсэн. 1-рт ипотекийн зээл өсөхийн хэрээр үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ хөөсөрч, санхүүгийн тогтвортой байдалд заналхийлдэг, 2-рт ипотекийн зээлийн өсөлт нь бусад зээлийн өсөлтөөс илүүгээр санхүүгийн хямралыг урьдчилан харахад тусладаг, 3-рт ипотекийн зээлээр өдөөгдсөн хямрал нь илүү гүнзгий, түүнээс гарахад илүү хугацаа шаарддаг.  

Учир нь хямралын үед иргэдийн хуримтлал нь бизнес эрхлэгчдэд зээл болон очиж, хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж хямралаас хурдан гарахад тусладаг бол ипотекийн зээл өндөр байснаар энэ боломжийг олгодоггүй. Үүнийг мэдсээр байж ипотекийн зээлийг урамшуулсан татаас, журмууд олон оронд байсаар л байна. Тухайлбал, АНУ-ын засгийн газар урьдчилгаа төлбөрийг хамгийн багадаа 3% байж болохоор журамласан, Английн засгийн газар эхний байраа худалдаж авахад татаас өгдөг. Иймэрхүү бодлогуудын улс төрийн ач холбогдол нь эдийн засгийн ач холбогдоосоо өндөр байдгийг олон улсын туршлага харуулдаг.