ШУТИС-ийн Барилга Архитектурын Сургуулийн докторант Л.Олзвойбаатартай барилгын хаягдлыг дахин ашиглах боломжийн талаар ярилцлаа.

-Манай улсын барилгын хог хаягдлын өнөөгийн байдал, цаашид энэ асуудлыг хэрхэн шийдэх чиг хандлагатай байгаа талаар саналаа хуваалцна уу?
 
-Улсын хэмжээнд жилд дунджаар 1,0 сая тн хог хаягдал үүсч байгаагаас Улаанбаатар хотод 50 хувь нь буюу 500 мянган тн хог хаягдал үүсдэг. Нийслэл хотын нийт хог хаягдлын 76 хувь буюу 380 мянган тн нь ахуйн хэрэглээнийх, 22 хувь буюу 110 мянган тн барилгынх, 2 хувь буюу  10 мянган тн аюултай болон химийн хог хаягдал эзэлдэг. Нийслэл хотод орон нутгаас шилжин ирэгсэдийн тоо жил бүр нэмэгдэж, гэр хороолол тэлж байгаа болон барилгын салбарын эрчимтэй хөгжилтэй уялдан хог хаягдлын хэмжээ ихээхэн өсч, хотын газар нутаг, хүрээлэн байгаа орчныг бохирдуулж, эдийн засгийн хувьд ихээхэн хохирол учруулсаар байгаа нь нийслэлийн иргэн бүрийн сэтгэлийг зовоосон, шийдвэрлэвэл зохих тулгамдсан асуудал болж байна.
Барилгын хаягдлыг “хоёрдогч түүхий эд” гэж нэрлэх нь зөв бөгөөд түүнийг дахин боловсруулж, ашиглах нь зөвхөн эдийн засгийн хувьд үр ашигтай төдийгүй байгаль экологид эерэг нөлөө үзүүлдэг. Барилгын хаягдал нь барилга угсралт болон засварын ажлаас, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн технологийн хаягдлаас, ашиглалтын хугацаа нь дуусч буулгасан барилга зэргээс үүсдэг.
 
-Барилгын ямар хаягдлыг дахин ашиглах нь яагаад ач холбогдолтой байдаг вэ? Тэдгээрийг ямар зориулалтаар ашиглах боломжтой вэ?
 
- Буулгасан барилгаас бетон, төмөр, шил, тоосго, мод,  дулаалгын материал, органик материал (хулдаас, цардмал, усан болон уурын тусгаарлагч), дээврийн материал зэрэг олон төрлийн хаягдал үүсч тэдгээрийг шууд буюу дахин боловсруулан ашиглаж байна. Буулгасан барилгын хаягдлын төрөл, хэмжээ нь тухайн барилгын насжилт, загвар хийц, зориулалт зэргээс хамаарч өөр байдаг боловч орон сууцны угсармал барилгад бетоны хаягдал ойролцоогоор 70-80 хувийг эзэлдэг байна. Хаягдал бетоныг буталж гарган авсан дайрга нь түүнийг байгалийн нөхцөлд олборлохтой харьцуулахад түлшний зарцуулалт бараг 8 дахин бага, харин бетоны өөрийн өртөг 25 %-иар буурдаг. Орчин үед хаягдал бетоны дайргыг буталж ангилан, төмөр бетон эдлэлд дүүргэгчээр ашиглаж байгаа бөгөөд жижиг ширхэглэлийн дүүргэгчийг мөн ханын хөөсөн бетон гулдмай, зам талбай болон гоёлын зориулалттай хавтан үйлдвэрлэхэд ашиглаж байна. Хоёрдогч түүхий эд болох буталсан бетон, тоосго, асфальт бетоныг явган хүний зам, түр зуурын авто замын суурь хийх, цэцэрлэгт хүрээлэнгийн талбай тэгшлэх, хөрсний ус шүүрүүлэх ажилд, мөн барилгын суурь, шалны доор хийх, бага даацын бетонон эдлэлд дүүргэгчээр ашиглахад тохиромжтой бөгөөд энэ нь эдийн засаг, экологийн хувьд ч өндөр ач холбогдолтой байдаг.  
Орчин үед барилгын салбарт хаягдалгүй технологи нэвтрүүлэх, барилгын хаягдлыг дахин ашиглах асуудалд дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд ихээхэн туршлага хуримтлуулсан байна. Тухайлбал Нидерланд, Дани, Бельги, Япон, АНУ зэрэг улсууд буулгасан барилгын хаягдлын 80-90 хувийг дахин боловсруулан ашиглаж байна.  
     
-Манай улсад барилгын хаягдлыг дахин боловсруулан ашиглах талаар ямар ажил хийгдэж байгаа вэ? Цаашид юуг анхаарах ёстой вэ?
 
-Дэлхийн өндөр хөгжилтэй улс орнуудад хог хаягдлыг дахин боловсруулах асуудлыг хэрэгжүүлэхэд дэвшилтэт техник технологи нэвтрүүлэхийн зэрэгцээ тухайн орны төр засгийн тогтоол, шийдвэр, засаг захиргааны дүрэм, журам, түүний хэрэгжилт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Манай улс сүүлийн жилүүдэд энэ талаар ихээхэн анхаарч, 2012 онд “Хог хаягдлын тухай” хууль, 2013 онд Хот, суурины хатуу хог хаягдлын тухай хуулийг батлан хэрэгжүүлж байна. Япон улсын “Жайка” байгууллагаас хэрэгжүүлж буй төслийн хүрээнд БНСУ-ын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжаар Улаанбаатар хотын Нарангийн энгэрийн төвлөрсөн хогийн цэгт хаягдал цаас, гялгар уутаар шахмал түлш үйлдвэрлэх (RPF) үйлдвэрийг 2013 онд барьж ашиглалтанд оруулсан юм.
Улаанбаатар хотын ИТХ-аас 2014 онд нийслэлд ашиглалтын хугацаа нь дууссан орон сууцны 535 барилгад техникийн үзлэг хийсэн мэргэжлийн байгууллагуудын дүгнэлтийг үндэслэн 210 барилгыг дахин засварлаж ашиглах, 325 барилгыг буулгаж хотын дахин төлөвлөлтөнд хамруулах шийдвэр гаргасан. Эндээс ихээхэн хэмжээний барилгын хог хаягдал үүснэ гэдэг нь тодорхой байна. БНСУ-ын хөрөнгө оруулалтаар барилгын хог хаягдлыг бутлан ангилж дахин боловсруулан явган хүний замын хавтан хийх, авто замын ажилд хэрэглэх, чулуун тоосго, хөнгөн гулдмай үйлдвэрлэх үйлдвэрийг байгуулах ажлыг эхлүүлэх гэж байна.
Цаашид барилгын хог хаягдлыг тусгай цэгт цуглуулах, түүнийг ангилан дахин боловсруулан ашиглах үйл ажиллагааг бүхий л талаар дэмжиж, ялангуяа ашиглалтын хугацаа нь дуусч буулгах барилгаас үүсэх хаягдлыг дахин ашигласан компанид  татварын хөнгөлөлт үзүүлэх, экологийн хохирол тооцдог системийг нэвтрүүлэх шаардлагатай байна.
 
-Та энэ талаар судалгаа хийж байна. Энэхүү судалгааны ажлынхаа үр дүн болон практик ач холбогдлын талаар товч танилцуулна уу?     
 
-“Хоёрдогч түүхий эд” гэсэн ойлголт өргөн хүрээтэй бөгөөд ашиглалтын хугацаа нь дуусч буулгасан барилгаас үүссэн бетоны хаягдлыг дахин боловсруулан бетон эдлэлд дүүргэгчээр ашиглах боломжийн талаар судалгааны ажил хийж байна.
Туршилтын үр дүнгээр бетоны хаягдлыг буталж ангилан байгалийн дүүргэгчийн 20 хувьд орлуулан 20 МПа шахалтын бат бэхтэй хүнд бетон эдлэл үйлдвэрлэх боломжтой болох нь батлагдсан бөгөөд шинэ бүтээгдэхүүн нь өртгийн хувьд хямд төдийгүй байгаль орчны бохирдлыг бууруулах ач холбогдолтой юм.
Манай улсад барилгын хаягдлыг дахин ашиглах, ялангуяа кондицид тэнцэхгүй бетон, тоосгоны хаягдлыг бутлаж ангилан төрөл бүрийн зориулалтаар ашиглах бүрэн боломжтой тул судалгааны ажил маань онолын хувьд төдийгүй практик ач холбогдолтой юм.                     
 
-Бетоны технологийн шинэ хандлага ба түүний хөгжлийн ирээдүйн талаар товч ярина уу?
 
-Судалгаанаас үзвэл ойрын ирээдүйд барилгын материалын дотроос бетон тэргүүлэх байраа алдахгүй нь тодорхой байна. Гэвч бетон хольцын үндсэн бүрэлдэхүүн болох цементийн үйлдвэрлэл агаарт жилд ойролцоогоор 2,4 тэрбум тн СО₂ ялгаруулж хүрээлэн байгаа орчныг бохирдуулж байдаг. Барилгын материал хүрээлэн байгаа орчинд хамгийн бага хохирол учруулж, тогтвортой шинж чанарыг агуулсан байх ёстой. Орчин үед бетоны экологийн шинж чанар, үүний дотроос маш бага барьцалдуулагчтай эко-өөрөө нягтардаг бетоны шинэ төрөл судлаачдын анхаарлыг ихээхэн татаж байна. Уламжлалт доргиуртай бетоны үйлдвэрлэлд СО₂-ийн хаягдал 360 кг/м³ байдаг бол дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудад өөрөө нягтардаг бетон үйлдвэрлэснээр СО₂-ийн хаягдлыг 190 кг/м³ болтол багасгаж чадсан байна.
Бетон нь зөвхөн газар дээр, усан доор биш, ойрын ирээдүйд сансарт баригдах барилгад ч ашиглагдах нь тодорхой болоод байна. Америкийн бетоны институт (ACI) –ын дэргэд Сарны бетоны хороо байгуулагдан ажиллаж байна. Иймд бетоны шинэ технологи, түүний шинэ хандлага цаашид ч үргэлжилсээр байх болно.