Өнөө цагийн эрчимтэй хөгжиж байгаа барилгын салбарын хурдыг эрдэм шинжилгээний салбар гүйцэхгүй байна, хоцорч байна, заримдаа  орхигдуулсан гэж хэлэх нь ч бий. Орхиж болдоггүй, хаяж болдоггүй зүйл гэж байдгийн нэг нь тухайн салбарын судалгаа, шинжилгээний эрдмийн ажил биз. Их бүтээн байгуулалтанд хэрэглэгдэх эрдэс баялаг, бараа бүтээгдэхүүнийг шинжлэн, судлаж цаг алдаж байхаар шуудхан л барилгаа баръя хэмээн шийдсэн мэт санагдах нь бий. Гэвч харамсалтай нь  ажиллагаа ихтэй хэмээн эрдэм шинжилгээ, судлагааны ажлыг хаясан нь тав, арав магадгүй хорин жилийн дараа бидний барьсан барилгын чанарыг шалгаж буух нь лавтай. Ер эхнээс асуудал дагуулж эхлэж байна. Ингэж дүгнэх шалтгаан бас байгаа юм. Өнөөдөр л гэхэд хэвлэлийн хуудас, цахим сүлжээгээр “Хилчин” хотхоны барилга нурах  гэж буй тухай шуугиж байна.

 Шалтгаан 1

Өдгөө баригдаж байгаа бүх л барилгад хэрэглэгдэхэд бараа бүтээгдэхүүнийг лабораторийн шинжилгээнд оруулж шинжлүүлсэн байхыг улсын хяналтын байгууллагаас шаарддаг. Өмнө нь ч тэгдэг байсан. Ялгаа нь өмнөхөөсөө сайжрах ёстой байтал бүр дордсон байдал ажиглагдана. Өөрөөр хэлбэл чанартай материалаар баригдсан барилга чанартай байна гэх үүднээс тухайн барилгад хэрэглэгдэх элс, хайрга, дулаалгын материал, бетон, арматур, цонх, хаалга гээд бүхий л зүйлсийг лабораторийн шинжилгээнд оруулж, дүгнэлт гаргуулсан байх учиртай. Тэгвэл барилгын чанар түүнд хэрэглэдэг олон нэр төрлийн материал гэдэг зүйлд үнэлэлт өгдөг байгууллага эцсийн эцэст төр ч биш, түүний хяналтын газрууд ч биш салбарын эрдэм шинжилгээний лабораторууд юм. Нийслэл хотын хэмжээнд албан ёсоор итгэмжлэгдсэн, итгэж болох лаборатори зургаа, Дархан-Уул аймагт хоёр бий.
Эдгээр лабораторууд нь багаж, тоног төхөөрөмжийн хүчин чадал, боловсон хүчний мэргэшсэн байдал, дадлага туршлага зэргээс шалтгаалан орчин үеийн дэвшилтэт технологиор үйлдвэрлэсэн шинэ нэр төрлийн барилгын материал, бүтээгдэхүүний шинж чанарын үзүүлэлтийг бүрэн тодорхойлох боломжгүй байгааг барилга бүтээн байгуулалтанд оролцож байгаа захын хүн хэлэх биз. Мөн эдгээр лабораториудад хийгдэж байгаа шинжилгээ туршилтын ажлын чанар үр дүн нь төдийлөн  өндөр магадлалтай гарч чадахгүй,  стандартад  заасан үзүүлэлтийг  бүрэн тодорхойлж  чадахгүй цөөхөн үзүүлэлтийн үр дүнг гаргаж байгаа нь ч хэн нэгэнд нууц биш билээ. Итгэж болох зүйл гэж байдаг бол лабораторийн шинжилгээнд итгэмээр.  Гэвч  үүнд эргэлзэх, хардах байдал бий болж, материал шинжлүүлэгчдийн зүгээс шахалтанд ороод эсвэл зүгээр л хэн нэгний нүдийг хуурах байдлаар барилгын материалын шинжилгээ өгч байгаа нь тухайн салбарын амин зүрх болсон энэ бүрэлдэхүүн ямаршуухан  үнэ цэнээ алдсаныг илтгэж байгаа юм.
 Нөгөө талаас хөдөө орон нутагт барилгын материалын сорилт шинжилгээний лаборатори байхгүйгээс тэнд баригдаж байгаа барилгууд бүгд баталгаагүй материалаар, ямар нэг хяналтгүй баригдаж байна гэж дүгнэж болохоор. Барилгын чанарын хяналтыг ямар ч сайн инженер хараад батладаг зүйл бас биш билээ.  Иймд барилгын материалын чанар аюулгүй байдалд хяналт тавих лабораторийн тогтолцоог аймаг, орон нутагт гэлтгүй  зайлшгүй бий болгох, түүгээр зогсохгүй шинжилгээ туршилтын ажлыг олон улсын  стандартын түвшинд хүргэх цаг хэдийнэ болжээ.
 Энд нэг жишээ дурдахад барилгад хэрэглэгдэж байгаа  материал, түүхий эд, хийц эдлэхүүний  чанарыг 700 гаруй  үзүүлэлтээр лабораторийн шинжилгээнд хамруулан бүрэн хянаж тогтоохоор заасан ч  одоогийн байдлаар  БХБЯ-ны харьяа Барилгын хөгжлийн төвийн лаборатори  нь цемент, будаг, бетон дүүргэгч материал, керамик эдлэхүүн, арматур-металл хийц эдлэхүүн, хаалга цонхны механик туршилтын 6 лабораторит 202 үзүүлэлтээр шинжилгээ хийж байгаа нь Барилгын тухай хуулинд “Барилгад  хэрэглэж байгаа барилгын материал нь хүний амь нас, эрүүл мэнд, байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй, гарал үүсэл чанарыг баталгаажуулсан лабораторийн батламжтай байна” гэсэн хуулийн заалтыг зөрчиж байгаа юм. Импортоор орж ирж байгаа барилгын материалын 18,4% нь,  дотоодын барилгын материал үйлдвэрлэгч 550 аж ахуйн нэгжээс  26% нь буюу 135 үйлдвэр хуулийн дагуу импортлосон, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүндээ тохирлын үнэлгээ хийлгэн дээр баригдсан, баригдаж байгаа барилгын 70 хувь нь хэрэглэсэн материал нь ямарч баталгаагүй гэж болмоор. Шинжилгээнд хамрагдаж байгаа 30 хувьд ч бас асуудал бий. Ямар асуудал гэдэг нь дээр дурдсанчлан шинжилж байгаа барилгын материалын итгэмжлэгдсэн гэх лабораториуд тоног төхөөрөмж, шинжилж буй арга барил, түүнд ажиллаж байгаа боловсон хүчнүүдийн мэргэшсэн байдал цаг үеэсээ хэдэн арван жилээр хоцорч, барилгад шинээр нэвтэрч байгаа зарим нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг шинжлэх нь бүү хэл сургийг нь ч дуулаагүй байх нь бий. Түүнчлэн манай барилгын материалын үйлдвэрүүд нь үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийхээ чанарыг хянах лабораторигүй, үндсэн түүхий эд материалынхаа гол үзүүлэлтийг тодорхойлох анхан шатны багаж хэрэгсэлгүй байгаа нь барилгын материалын үйлдвэрлэлд чанарын хяналтын тогтолцоо огтхон ч бүрдээгүй байгааг нотлоно.

Шалтгаан 2

Барилгад стандарт, норм, дүрэм гэж бий. Стандарт нь Монгол улсад заавал мөрдөхөөр заасан бөгөөд сонгож хэрэглэх боломжгүй байдаг. Өөрөөр хэлбэл стандартын энэ үзүүлэлтийг хангахгүй бол нөгөөхийг нь хэрэглэнэ гэсэн сонголт байхгүй. Нэг үгээр хэлбэл стандарт бол хууль юм. Энэ хуулийн заалтыг мөрдөхийг хүсэвч нөхцөл байдал, хүчин зүйлсийн боломжоос хамаараад барилгын салбарт зөрчигдөж байна. Барилгад хамгийн их хэрэглэгддэг бетоны стандартад хүйтэнд тэсвэрлэх чадвар, ус шингээлт, эзлэхүүн жингийн үзүүлэлтийг заасан ч үүнийг шинжилж, баталгаажуулж байгаа газар байхгүй бөгөөд зөвхөн бат бөхийн үзүүлэлтийг харж байна. Бат бөхийн үзүүлэлтийг шинжлүүлэхдээ ч зөвхөн нэг давхарыг сонгон шинжлүүлээд түүнийгээ төлөөлөл болгож тухайн барилгад ашиглагдаж байгаа бүх бетон эдлэл чанар стандартыг хангасан хэмээн  тооцож байгаа нь үнэхээр байж боломгүй зүйл мэт санагдана.
Цонх, хаалга хэдэн стандарттай түүний хэдийг нь бид шинжилж байгаа зэргийг судлаад үзвэл бас л “хөгийн” гэж хэлж болохоор тоо баримт харагдаж байгаа талаар барилгын лаборатори судалгаа шинжилгээний ажилд энэ насныхаа ихэнх хэсгийг зориулсан Г.Алтантуул судлаач сонирхсон хүмүүст нь хэлээд өгнө.
Мөн саяхан батлагдсан дулаан тусгаарлах материал полистрол хавтангийн стандарт 30-иад үзүүлэлттэй ч өнөөдөр манайд үйл ажиллагаа явуулж буй лабораториуд хамгийн ихдээ ердөө найман үзүүлэлтийг нь шинжилж чадаж байгаа юм.  Энэ бүхэн энэ салбарт шинжлэх ухааныг орхигдуулсныг өлхөн батлана.
   Өнгөрсөн онд л гэхэд шинжилгээнд хамрагдсан барилгын материалаас элс, хайрга, дайрга, бетон сорьц, цонх, бүх төрлийн будагнуудын сорьц дээжийн дийлэнх хувь стандартын шаардлага хангаагүй үзүүлэлттэй гарчээ.
 Тухайлбал: Шинжилгээний үр дүнгээс харахад элс нь тоос шавар шорооны  хольц, ширхэгийн бүрэлдэхүүний үзүүлэлтээрээ стандартын шаардлага хангаагүй байна. 2012 онд Барилгын хөгжлийн төвийн Барилгын материалын сорилт шинжилгээний лаборатори нь импортлогч болон дотоодын барилгын материал үйлдвэрлэгч, барилга угсралтын  520 аж ахуйн нэгжийн 55 нэр төрлийн 24032 сорьц дээжинд шинжилгээ хийсэнээс 47,3% нь стандартын шаардлага хангаагүй байна. Тухайлбал:

Лабораторийн шинжилгээнд хамрагдсан гол нэрийн материал, түүхий эдийн эзлэх хувийг  нэр  төрлөөр нь авч үзвэл, бетон сорьц, арматур, цемент, элс хайрга дийлэнх хувийг эзлэдэг байна. Өөрөөр хэлбэл барилгад ашиглагдахаар шинжилгээнд өгч байгаа барилгын материалын 40 гаруй хувь чанарын шаардлага хангадагүй гэсэн дүгнэлтийг эндээс хийж болно.

Шалтгаан 3

Барилгын салбар хөгжиж, цэцэглээд жигтэйхэн байгаа тухай ярьдаг. Гэтэл чанарын асуудлыг орхигдуулсан нь эргээд энэ салбарт үй түмэн асуудлыг дагуулж байна. Өнөөдөр манай улсад барилгыг ул хөрснөөс нь эхлээд дуусах хүртэлх бүх үе шатанд  чанарын хяналт хийж дүгнэлт гаргадаг хяналтын лаборатори нэг ч байхгүй. Энэ магад тогтолцооны гажуудал бий болсонтой холбоотой. Зах зээл дээр шинээр баригдаад ашиглалтанд орж байгаа орон сууцны үнэ 2 сая хол давж байхад барилгын материалын сорьцын шинжилгээний үнэ нэг хоёрхон мянган төгрөгт эргэлдэж байна. Түүнчлэн барилгын талбайд ажиллаж байгаа инженерийн цалинтай харьцуулахад  туршилтын лабораторит ажиллаж байгаа эрдэм шинжилгээний ажилтны /инженер/ цалин хоёр дахин бага байгааг бас л тогтолцооны гажуудал гэхээс өөр аргагүй юм. Хямд байна гэдэг хямд л байдаг. Ашиг орлого нь бага болохоор шинэ тоног төхөөрөмж худалдаж авч чадахгүй, цалин бага  байна гэдэг шинэ боловсон хүчинг бэлтгэх, түүнд дурлуулаж, тогтвортой ажиллуулах боломжгүй байгаа юм. Яг үнэндээ барилгын мэргэжлийн лабораторит ажиллах залуу мэргэжилтнүүд байхгүй бөгөөд мэргэжлийн өндөр ур чадвартай, туршлагтай ахмад мэргэжилтнүүдийг тоолвол гарын арван хуруунд багтах тухай учир мэдэх хүнээс сонсоноо нуух бодол төрөхгүй байна. Дагалдуулан туршлагажуулах дотоодын боловсон хүчин байгаа энэ цаг үед залуу халаагаа бэлдэхгүй бол хожим сүүлд гадаадаас өндөр үнэтэй боловсон хүчин урьж залж хөрөнгө мөнгө зарлагдан чаддаг байснаа үгүй болгосон урагшгүй төрх барилгын мэргэжлийн лабораториудад харагдах бий гэсэн эмзэглэл  давхар төрөв.
 
 
 
 
Сэтгүүлч П.Өлзийням