Зах зээлгүй үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулалт хийх шаардлаггүй
Улс орны нийгэм, эдийн засаг барилгын салбартай салшгүй холбоотой. Манай улсад сүүлийн хэдэн жил барилгажилт бүтээн байгуулалтын цоо шинэ эрин үе ирж байгаа ч барилга нь түрүүлж хөгжөөд, түүнийг цогцлоогч дотоодын барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хөгжил импортоос хамааралтай хэвээр байна.
Сүүлийн гурван жилийн хугацаанд Монгол улсын импортын хэмжээ 6 тэрбум ам.доллар давж, 2012- 2014 онуудад тус бүр 1.6 тэрбум, 2.4 тэрбум, 2.1 тэрбум ам.долларын гадаад худалдааны алдагдалтай явж иржээ. Гадаад худалдааны алдагдал цаашид төлбөрийн тэнцлийн алдагдалд хүргэж, өнөөгийн эдийн засгийн тогтвортой байдалд муугаар нөлөөлж байна.
Засгийн газар энэ тал дээр арга хэмжээ авах үүднээс хувийн хэвшлийн дунд хэрэгжүүлэхээр санал болгож буй төслүүдийг хүлээн авч, дүгнэснээр нийт 888 төслийг сонгон шалгаруулсаныг эрхэм уншигчид сайн мэдэж байгаа бизээ.
Гэвч Засгийн газраас дэмжиж буй 888 төслийн жагсаалтанд орсон импортыг орлох барилгын материал, бүтээгдэхүүний дотоодод үйлдвэрлэх боломж бололцоо, зах зээл, өрсөлдөх чадвар, технологийн боломж хэр байгаа талаар нарийвчилсан судалгаа бий эсэх нь эргэлзээтэй. Ер нь ийм төрлийн судлагаа байхгүй.
Засгийн газрын 888 төсөл дотор импортыг орлох чиглэлд 757 төсөл багтсанаас барилгын материал үйлдвэрлэх 210 төсөл багтжээ. Эдгээр төслүүдэд нийт 1.6 их наяд төгрөгийн зээл шаардлагатай бөгөөд нийт төслийн 24%-г бүрдүүлж, импортыг орлох нийт төслийн хүссэн санхүүжилтийн 53%-ийг эзлэж байгаа нь улс орны эдийн засагт ихээхэн ач холбогдолтой анхаарах чиглэл болохыг харуулж байна. Хамгийн харамсалтай нь энэ төрлийн судалгаа шинжилгээний ажил байхгүй болохоор эрэлт нь ханчихаад байхад ижил төрлийн үйлдвэрүүд нэмэгдсээр байна. Хувийн хэвшлийхэнд нарийвчилсан судалгаа шинжилгээний мэдээлэл дутмагаас нэг зүйлрүү өөрөөр хэлбэл ижил төрлийн материалын үйлдвэрлэл рүү туйлширсаар зах зээлд хөл алдаж байгаа нь нууц биш. Гэтэл 100 хувь байнга импортлогддог маш олон нэрийн материалын тоо хэмжээ цөөрч, багасахгүй хэвээр байна.
Дотоодын үйлдвэрлэгчдийг зөвхөн хөрөнгө оруулалт талаас нь дэмжиж, үндсэн суурь судлагааны ажлуудыг орхигдуулсны улмаас дэмжлэг “нүдээ олохгүй” байгаагийн илрэл нь өнөөдрийг хүртэл Монгол улс хамгийн их хэрэгцээтэй зарим гол нэрийн барилгын материалаа импортоор авсаар байгаа явдал юм.
Барилгын материалаа импортоор авдгаас болж Замын-Үүд боомтод түгжрэл үүсч, бараа материал нийлүүлэлт удааширч, цаг алдах , тасарч улмаар үүнийг дагаад үнэ өсөх үзэгдэл байсаар байна. Нөгөөтэйгүүр урин дулаан болж Монголчуудын худалдан авалт нэмэгдэхээр урд хөршийн үйлдвэрлэгчид барилгын материалынхаа үнийг нэмдэг заншил тогтжээ. Үүнийг дагаж орон сууцны үнэ өсч, барилгын материалаасаа хараат болж хувирдаг энэ байдалд Төр засгийн нэгдсэн төлөвлөгөө бодлого үгүйлэгдэж байгаа юм.
Бид дотоодын үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнээ Хятадын үйлдвэрүүдийн үнэ ханшаас ямар зөрүүтэй байгаа, Монголд үйлдвэрлэл нээвэл хэр ашигтай байх талаар судлагаа шинжилгээ хийх зайлшгүй шаардлагатай байна. Өөрөөр хэлвэл сонгож авсан, үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүнийхээ зах зээлийг нь сайтар судлах хэрэгтэй. Төрийн зүгээс энэ чиглэлийн үндсэн суурь судлагааг хийж, ямар төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж болох тодорхой чиглэл өгсөнөөр түүндээ хөрөнгө оруулалт зарцуулах нь энэ асуудал нэг мөр үгүй болох нь лавтай. Жишээлбэл: Нэмүү өртгийн хэдэн хувийг эзлэж байгааг судласнаар цементийн үйлдвэрлэл технологийн хэрэгцээт гинжин хэлхээний түүхий эдээ бүгдийг нь дотоодоосоо авч чадаж байна. Энэ нь тэр даруй үр дүнгээ өгч тун удахгүй бид хэрэгцээт цементээ 100 хувь дотооддоо үйлдвэрлэж, хэрэгцээгээ бүрэн хангах боломжтой болж байна.
Мөн энд хэлэхгүй өнгөрч боломгүй нэг зүйл байгаа нь барилгын материалын норм, дүрмийн шинэчлэл юм. Тухайлбал: Урьд нь барилгын ханыг зөвхөн тоосгоор шийддэг байсан бол одоо бүрэн цутгамал, угсармал, бетон болон төрөл бүрийн блокоор барилгыг барьж байна. Өөрөөр хэлбэл тоосго хэмээн барилгын материал зах зээлээс аажмаар шахагдаж байна. Иймд салбарын бодлого ч үүнийг зохицуулж, холбогдох норм, стандартыг боловсронгуй болгож өгөх шаардлагатай. Хямралын үед нэгэнт зах зээлгүй үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулалт хийх шаардлаггүй. Төрийн зүгээс ч үйлдвэрлэгч нарыг чиглүүлж дотоодын үйлдвэрлэл болон гадны зах зээлд өрсөлдөх хэмжээний үйлдвэрлэлийн сонголтыг оновчтой хийх тодорхой чиглэл хэрэгтэй юм.
Монголын Бизнес хөгжлийн холбооноос барилгын материалын үйлдвэрлэлийн чиглэлээр судлагаа явуулж, Засгийн газрын зүгээс импортыг орлох бүтээгдэхүүнийг дэмжихдээ доорх хүчин зүйлсийг анхаарч, санхүүжилтийг хамгийн ашигтайгаар хуваарьлах шаардлагатай байгаа талаар өөрсдийн хүсэлтийг гаргажээ. Ямарч судлагаа шинжилгээгүйгээр асуудалд ханддаг манайхны зан гэмээр хэнэггүй байдлыг халах цаг болсныг тэдний хийсэн судлагаанаас харуулж байна. Асуудалд ул суурьтай хандаж, судлагаа шинжилгээ хийсэн хүний үг ямагт үнэн байдаг. Барилгын салбарыг ойлгодог, мэддэг, дунд нь байгаа хүн бүр тэдний үг үнэн болохыг батлах биз ээ.
Үүнд:
Зах зээлийн орчин: Монголд тухайн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл хангалттай хөгжиж буй үед төгс өрсөлдөөнт зах зээл үүснэ. Өрсөлдөөнт зах зээлд хэрэглээ ханасан эсвэл ойрын 2 жилд ханах төлөвтэй нөхцөлд Чингис Бондын санхүүжилтээр шинэ үйлдвэрүүд нэмж оруулан салбарын өгөөжийг улам бууруулах үзэгдэл болох эрсдэлтэй. Жишээлбэл: Өнгөрсөн жилийн хувьд бетон зуурмагын 26 үйлдвэр шинээр байгуулагдсан. Гэтэл одоо энэ төрлийн үйлдвэрүүдийн зарим нь хаалгаа барьж байна.
Ирээдүйн зах зээлийн орчин: Үйлдвэрлэлийн талаар ярих үед ирээдүйн зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийг нарийн тооцох хэрэгтэй. Хэрэв өнөөдөр дотоодын зах зээлд эрэлттэй байгаа боловч ойрын хугацаанд буурах хэмжээнд очвол бондын санхүүжилтээр байгуулагдах үйлдвэрлэлийн нь хүчин чадлын илүүдэл үүсгэж, улмаар үнэ ханш унах, эдийн засгийн үр ашигггүй болох эрсдэл бий. Энэ тохиолдолд тухайн төсөл тооцоолсон өгөөжөө өгч чадахгүйд хүрнэ. Гэтэл уг бүтээгдэхүүнээс гадна Монголд үйлдвэрлэх боломжтой олон төсөл байсаар байтал заавал ирээдүйд өгөөж муутай болох төсөл рүү хөрөнгийн эх үүсвэрийг оруулах хэрэггүй юм.
Хүчин чадал: Дотоодын эрэлт хэрэгцээнээс илүү хүчин чадалтай үйлдвэрлэл оруулж ирэх эрсдэлтэй. Өнөөдөр 888 төсөл дотор “шил” гэсэн бүтээгдэхүүнд ангилагдсан зах зээлд нийлүүлэхээр 71 тэрбумийн хүсэлт бүхий 8 төсөл өгөгдсөн байна. Гэвч импортоор авдаг шилний зах зээлийн хэмжээ 2013 оны байдлаар 7.7 тэрбум байгаа юм.
Үйлдвэрийн төлөв: Дэлхий дээр улс орнуудад ашиглахаа больж буй бүтээгдэхүүнүүд, эсвэл тухайн бүтээгдэхүүнийг орлох илүү сайн чанарын барилгын материал гарч ирсэн нөхцөлд олон улсын зах зээлд, үйлдвэрлэл хэрэглээнээс хасагдаж буй бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг оруулж ирж импортыг орлох бүтээгдэхүүнтэй болно гэсэн нэрээр өмнөх үеэ элээсэн үйлдвэр байгуулах ашиггүй. Харин өсөлт, болон зах зээлийн хөгжлийн чиг хандлагыг дагасан бүтээгдэхүүн буюу ирээдүйд эрэлт нэмэгдэх шинэлэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хэрэгтэй.
Технологи: Хятад улс хөгжхийн хэрээр өмнөх үеийн хэт хуучирсан технологиос салж, дараах үеийн эдийн засгийн хэмнэлтэд, байгаль орчинд ээлтэй, өндөр бүтээмжтэй технологи руу шилжиж байна. Үүнтэй адил төслүүдэд сүүлийн үеийн, үнэ өгөөжийн харьцаа сайн, хүчин чадлын хувьд Монголын зах зээлд тохирсон технологийг нэвтрүүлэх шаардлагатай байна.
Зах зээлийн орчин: Монголд тухайн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл хангалттай хөгжиж буй үед төгс өрсөлдөөнт зах зээл үүснэ. Өрсөлдөөнт зах зээлд хэрэглээ ханасан эсвэл ойрын 2 жилд ханах төлөвтэй нөхцөлд Чингис Бондын санхүүжилтээр шинэ үйлдвэрүүд нэмж оруулан салбарын өгөөжийг улам бууруулах үзэгдэл болох эрсдэлтэй. Жишээлбэл: Өнгөрсөн жилийн хувьд бетон зуурмагын 26 үйлдвэр шинээр байгуулагдсан. Гэтэл одоо энэ төрлийн үйлдвэрүүдийн зарим нь хаалгаа барьж байна.
Ирээдүйн зах зээлийн орчин: Үйлдвэрлэлийн талаар ярих үед ирээдүйн зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийг нарийн тооцох хэрэгтэй. Хэрэв өнөөдөр дотоодын зах зээлд эрэлттэй байгаа боловч ойрын хугацаанд буурах хэмжээнд очвол бондын санхүүжилтээр байгуулагдах үйлдвэрлэлийн нь хүчин чадлын илүүдэл үүсгэж, улмаар үнэ ханш унах, эдийн засгийн үр ашигггүй болох эрсдэл бий. Энэ тохиолдолд тухайн төсөл тооцоолсон өгөөжөө өгч чадахгүйд хүрнэ. Гэтэл уг бүтээгдэхүүнээс гадна Монголд үйлдвэрлэх боломжтой олон төсөл байсаар байтал заавал ирээдүйд өгөөж муутай болох төсөл рүү хөрөнгийн эх үүсвэрийг оруулах хэрэггүй юм.
Хүчин чадал: Дотоодын эрэлт хэрэгцээнээс илүү хүчин чадалтай үйлдвэрлэл оруулж ирэх эрсдэлтэй. Өнөөдөр 888 төсөл дотор “шил” гэсэн бүтээгдэхүүнд ангилагдсан зах зээлд нийлүүлэхээр 71 тэрбумийн хүсэлт бүхий 8 төсөл өгөгдсөн байна. Гэвч импортоор авдаг шилний зах зээлийн хэмжээ 2013 оны байдлаар 7.7 тэрбум байгаа юм.
Үйлдвэрийн төлөв: Дэлхий дээр улс орнуудад ашиглахаа больж буй бүтээгдэхүүнүүд, эсвэл тухайн бүтээгдэхүүнийг орлох илүү сайн чанарын барилгын материал гарч ирсэн нөхцөлд олон улсын зах зээлд, үйлдвэрлэл хэрэглээнээс хасагдаж буй бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг оруулж ирж импортыг орлох бүтээгдэхүүнтэй болно гэсэн нэрээр өмнөх үеэ элээсэн үйлдвэр байгуулах ашиггүй. Харин өсөлт, болон зах зээлийн хөгжлийн чиг хандлагыг дагасан бүтээгдэхүүн буюу ирээдүйд эрэлт нэмэгдэх шинэлэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хэрэгтэй.
Технологи: Хятад улс хөгжхийн хэрээр өмнөх үеийн хэт хуучирсан технологиос салж, дараах үеийн эдийн засгийн хэмнэлтэд, байгаль орчинд ээлтэй, өндөр бүтээмжтэй технологи руу шилжиж байна. Үүнтэй адил төслүүдэд сүүлийн үеийн, үнэ өгөөжийн харьцаа сайн, хүчин чадлын хувьд Монголын зах зээлд тохирсон технологийг нэвтрүүлэх шаардлагатай байна.
Тариф буюу гаалийн татвар: Өнөөдөр дотоодын үйлдвэрлэгчид өөрсдийн үйлдвэрлэдэг бүтээгдэхүүнтэй ижил нэр төрлийн материалын гаалийн татварыг нэмэхийг шаардаж байгаа нь нэг талаасаа богино хугацаанд дотоодын үйлдвэрлэгчдийг хамгаалах сайн талтай боловч дунд буюу урт хугацаанд хэрэглэгчдийг хохироох, эргээд үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний чанар муудах сөрөг тал агуулдаг. Тэгвэл бодлогын үүднээс зөвхөн дотоодод огт үйлдвэрлэдэггүй, үйлдвэрлэвэл өрсөлдөх чадвар бүхий бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжих үүднээс богино болон дунд хугацаанд гаалийн татвараар дэмжих бодлого гадаадын улс орнуудад хэрэгжүүлдэг. Монголд энэ хэлбэрээр дэмжих бололцоог бүрдүүлэхийн тулд судлагаа хэрэгтэй болдог.
Дашрамд энэ чиглэлд бизнес эрхлэх гэж буй хүмүүст хэлэхэд зах зээлийн ерөнхий төлөвийг судлах хэрэгтэй. Монголд сүүлийн 2 жилд импортоор орж ирж байгаа бүтээгдэхүүний эрэлт унасан бол энэ төрлийн үйлдвэрлэлд орох шаардлагагүй гэсэн үг. Нэг ёсондоо импортоор нь хэрэгцээ шаардлагыг судлана гэсэн үг. Нэмүү өртөг болон гинжин хэлхээг нь бас харах ёстой. Түүхий эдээсээ хараат болчихвол энд хичнээн үйлдвэрлэл нь байсан ч аль нэг хүчин зүйлээс хамааралтай болох эрдсдэлтэй. Аль болох дотоодоосоо түүхий эдээ нийлүүлвэл үйлдвэрлэл баталгаатай явагдаж хөгжих боломжтой юм. Мөн чанарын судлагаа хийх ёстой. Чанарын судалгаанаас дүгнэлт авах боломжтой. Гадны импортоор оруулж ирж байгаа бүтээгдэхүүнээс бид юугаараа сул талтай , юуг нь нэвтрүүлэх зэргээс хамааран үйлдвэрлэлээ явуулснаар дотооддоо болон гадагшаа экспортлох боломжтой. Монголчууд зах зээлээ судлахгүй, гадныхан манай зах зээлийг судлаад эзэлж байна.