Барилгын материал үйлдвэрлэлийн түүхэн замнал
1926 онд Улаанхуаранд тоосгоны заводыг барьж ашиглалтад оруулан, Төв аймгийн Эрдэнэ сумын нутгийн Шохойтын ам гэдэг газар байсан шохой боловсруулах жижиг үйлдвэр болон хотод ажиллаж байсан хувийн тоосго шатаах 4 ширхэг зуух бааюу-г улсын мэдэлд шилжүүлж авсан нь үндэсний барилгын материалын үйлдвэрлэлийн эхлэл болсон юм. Барилгын материалын үйлдвэрүүд 1929 онд 2.8 сая ширхэг тоосго. 2300 шоо метр модон эдлэхүүн үйлдвэрлэж байсан бол 1930 онд 5.6 сая ширхэг тоосго. 1,218 мянган тонн шохой үйлдвэрлэн барилгын байгууллагад нийлүүлж байжээ.
Барилгын материалын үйлдвэрийг хөгжүүлэх талаар төр засгаас ихээхэн анхаарч байсаны үр дүнд 1946 оны 5 дугаар сард БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор "Барилгын материалыг бэлтгэх газар"-ыг байгуулсан нь барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хөгжилд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн билээ. Энэ үед жилд 3.3 сая ширхэг тоосго, 500 шоо метр бетон болон төмөр бетон эдлэл, 2.0 мянга гаруй тонн шохой үйлдвэрлэж байлаа.
1947 онд Наушк-Улаанбаатарын 400 км -ын урттай өргөн төмөр зам ашиглалтанд орсноор модон материал, тоосго, шохой зэрэг дотоодын барилгын материалыг тээвэрлэж эхэлсэн нь барилгын материалын үйлдвэрлэлийн техник, баазыг бэхжүүлэхэд сайн нөлөө үзүүлжээ.
1956 оноос Улаанбаатар хотод 40 мянган хавтгай метр талбай бүхий орон сууцны цогцолбор хорооллыг, 1960 оноос 2-р 40 мянгатын буюу 65 мянган хавтгай метр талбай орон сууцны цогцолборыг барьж өөр сургууль, эмнэлэг, цэцэрлэгийн барилга гээд бүтээн байгуулалтын барилга байгууламж барих ажил эрчимжиж эхэлсэн нь эх орны барилгым материалын үйлдвэрлэлийг эрс өргөжүүлэн хөгжүүлэх шаардлагыг бий болгосон байна. Энэ шаардлагыг хангах үүднээс, тухайлбал 1955 онд Улаанбаатар хотод тэр үеийн ЗХУ-ын техник-эдийн засгийн туслалцаатайгаар жилд 70 мянган хавтгай метр талбайтай том хавтгаалжин угсармал орон сууц үйлдвэрлэх “комбинатыг” барьж эхэлсэн байна.
1959 онд "Барилгын материалын газар’-ыг өргөтгөн Барилга. барилгын материалын яам (ББМҮЯ) байгуулагдлаа. 1961 онд аж үйлдвэрийн цогцолбор болгон хөгжүүлэх зорилготой шинэ Дархан хотыг байгуулах шийдвэр гарсан “нь барилгын материалын үйлдвэрлэлийн цаашдын хөгжилд эрс шийдвэрлэх түлхэц болсон.
Эх орны барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хөгжилд МАХН-ын Төв хорооны 1963 оны 5 дугаар бүгд хурал шийдвэрлэх ач холбогдолтой болсон юм. Тус бүгд хурал барилгын ажилд оршиж байгаа хоцрогдол. дутагдлыг онцгойлон авч хэлэлцээд барилга угсралтын ажлын өсөлтөөс барилгын материалын үйлдвэрлэлийг түрүүлэн хөгжүүлэх зорилтыг дэвшүүлсэн байна. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхээр 1963 оны 12 дугаар сард ББМҮЯ-ыг татан буулгаж, Барилгын болон Барилгын материалын үйлдвэрийн яамдыг байгуулсан нь барилгын материалын үйлдвэрийг аж үйлдвэрийн бие даасан салбар болон хөгжин бэхжихэд нь нөлөө үзүүлсэн.
Ийнхүү МАХН-ын Төв хорооны 5 дугаар бүгд хурлаас дэвшүүлсэн барилгын материалын үйлдвэрлэлийг барилгын угсралтын үйлдвэрлэлээс түрүүлэн хөгжүүлэх зорилтыг хэрэгжүүлснээр барилгын материалын үйлдвэрүүд нь дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 6,5 % -ийг дангаараа үйлдвэрлэдэг, аж үйлдвэрийн бие даасан нэгэн чухал салбар болтлоо хөгжиж чадсан юм.
Сайд нарын Зовлөлийн 1965 оны 3-р сарын 25-ны өдрийн 80 дугаар тогтоолоор Барилгын эрдэм шинжилгээний нэгдсэн лабораторийг “Барилга шинжилгээний” институт болгон өргөтгөсөн нь эх орны барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд шаардлагатай дорвитой судалгаа шинжилгээний ажил хийх бололцоог бий болгосон байна.
Эдгээр жилүүдэд төвийн бүсэд барилгын материалын эрдэс түүхий эдийн геологи-хайгуулын ажил эрчимтэй хийгдэн, барилгын шинэ нэр төрлийн материал үйлдвэрлэх хэд хэдэн үйлдвэрийн техник эдийн засгийн үндэслэл зураг төсөл боловсруулах ажил явагдаж, үүний дагуу 13 аймагт улирлын ажиллагаатай тоосгоны завод, 1966 онд Хөнгөн бетоны завод. 1967 онд Силикат тоосго шохойн үйлдвэр, 1968 онд Дархан хотын цементийн үйлдвэр ашиглалтанд орсон.
Энэ бүхний үрээр 1970 онд 1947 онтой харьцуулахад барилгын материалын үйлдвэрүүдийн нийт үндсэн фонд 10,6 дахин, нийт бүтээгдэхүүн 10.4 дахин нэмэгдсэн байна.
БМҮЯ нь барилгын материал үйлдвэрлэхээс гадна мод бэлтгэх, модон материал үйлдвэрлэх ажлыг гүйцэтгэж байлаа. Иймд ой модыг зүй зохистой ашиглах, ойг нөхөн үржүүлэх ажлыг эрчимжүүлэх зорилгоор Ой модны үйлдвэрийн яамыг шинээр байгуулж, тэр үеийн Улсын барилгын хороог Барилга, Барилгын Материалын Үйлдвэрийн яам болгон өөрчилж, энэ яаманд материалын үйлдвэрлэлийн хэлтсийг долоон орон тоотойгоор ажиллуулж эхэлсэн бөгөөд барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэмжээ, цар хүрээ нэмэгдсэнтэй уялдуулан уг хэлтсийн орон тоо 1983 он гэхэд 10 хүртэл нэмэгдсэн байв.
1980 онд Барилгын салбарыг 2000 он хүртэл хөгжүүлэх хэтийн төлөвийг боловсруулж үүний дагуу Дархан хотод Эрдэс хөвөнгийн үйлдвэр, Керамзитын завод, Хөтөлд Цемент шохойн комбинат, Улаанбаатар хотод чулуу бутлан ангилах томоохон үйлдвэр, Керамик эдлэлийн комбинат, Ханын материалын комбинатыг тус тус барьж ашиглалтанд оруулжээ. 1980 он гэхэд барилгын материалын үйлдвэрлэлийн үндсэн фонд 1947 онтой харьцуулахад 19,8 дахин, нийт бүтээгдэхүүн 27,1 дахин нэмэгдсэн байна.
Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хурдацтай өсөлт, хөгжилтэй уялдуулан 1984 онд Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор БМҮЯ-ны харъяанд Барилгын Материалын Үйлдвэрийг Удирдах Ерөнхий Газар (БМҮУЕГ)-ыг байгуулснаар тус салбарын мэргэжлийн удирдлагын төвлөрсөн аппарат бий болж барилгын материалын үйлдвэрийн хүчин чадлын ашиглалт, техник технологийн шинэчлэлт, өргөтгөл, шинээр барьж байгуулах үйлдвэрүүдийн техник эдийн засгийн үндэслэл боловсруулах ажлыг гардан хийж гүйцэтгэхэд чухал ач холбогдолтой болсон юм.
Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн хөгжлийн жилүүдэд ЗХУ хуучнаар техник технологи, эдийн засгийн тусламжтай баригдсан үйлдвэрүүд 80% эзлэж, бусад социалист орнуудын тухайлбал, Чехословак, Польш, Болгар, Герман, Унгар улсуудын дэвшилтэт техник технологиор хот, хөдөө олон үйлдвэр байгуулагдсан байна.
Барилгын материалын аж үйлдвэрийн суурийг тавьсан анхны тоосгоны болон шохойн цехүүд Хятад улсын техник технологиор баригдаж хятадын мэргэжилтнүүд ажиллаж байв. Их барилгын өөрчлөлт шинэчлэлт, зах зээлийн харилцааны эхний жилүүдэд төр аж ахуйн үүрэг функцийг салгаж, Барилгын яамыг татан буулган Барилга, хот байгуулалтын комиссыг байгуулах үед цомхон бүтэцтэй 'Барилгын материал" концерн зохион байгуулагдсан нь барилгын материалын үйлдвэрүүдийг зах зээлийн харилцаанд шилжүүлэх, өмч хувьчлалын үйл ажиллагааг зохион байгуулахад зохих хувь нэмрээ оруулсан билээ.
Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэмжээ 1980-1990 оны хугацаанд 2.4 дахин өсөж ханын материалын үйлдвэрлэлийн жилийн хүчин чадал 250,0 сая жишмэл тоосго, 700,0 мянган тонн цөмент, 220,0 мянган шоо метр угсармал төмөр бетон. 200,0 мянган шоо метр керамзит, 800,0 мянган хавтгай дөрвөлжин метр вааран хавтанцар, 100,0 мянган тонн шохой үйлдвэрлэж барилгын хэрэгцээг үндсэн нэр төрлийн материалаар хангах боломж бүрдсэн байлаа.
Зах зээлийн эдийн засгийн шилжилтийн үе шувтарч. эдийн засаг тоггворжиж. үндэсний үйлдвэрлэл сэргэх хандлагатай болж буй өнөөгийн өндөрлөгөөс эргэн харахад тухайн үед барилгын материапын үйлдвэрлэлийг төрөөс аж үйлдвэрийн парк маягаар хөгжүүлж байсныг Дархан хотын барилгын материалын үйлдвэрийн цогцолборууд нотлох билээ.
Барилгын материалын түүхий эдийн ордууд. тэдгээрийн судлагдсан байдал, нөөцийн тухайд гэвэл барилгын материалын эрдэс түүхий эдийн хайгуул, судалгааны ажил 1930-аад оноос эхлэн хийгдсэн бөгөөд барилгын материалын төрөлжсөн экспедиц байгуулагдсанаас хойш 1975-1990 он хүртэлх хугацаанд шинээр 148 орд, илэрцэд хайгуул. судалгаа нэмж хийсэн байна Харин 1990 оноос хойш барилгын материалын эрдэс түүхий эдийн хайгуулын ажил үндсэндээ орхигдож зогссон юм.
Улсын хэмжээнд 315 орд. илэрцэд хайгуул, судалгаа хийгдсэнээс 1980- аад онд эдгээр ордуудыг ашиглалтад бэлтгэх, нөөц тогтоох нарийвчилсан хайгуул хийх, барилгын материалын эрдэс түүхий эдийн орд шинээр хайх талаар судалгаа шиижилгээний ажлыг. ББМҮЯ, Геологи, уул уурхайн яам тухайн үеийн нэрээр хамтран зохион байгуулж, барилгын материалын эрдэс түүхий эдийн хайгуул, судалгаа дагнан хийх зориулалт бүхий Хайгуул-судалгааны экспедиц байгуулан ажиллуусны үр дүнд эрдэс түүхий эдийн хайгуул судалгааны ажил эрчимжиж. чанар нь эрс сайжран. хайгуул хийгдсэн нийт ордуудын 80 шахам хувийг ашиглалтын шаардлагыг хангах түвшинд хүргэж бэлтгэсэн байна.
Өнөөгийн байдлаар эдгээр бүртгэгдэж бэлтгэгдсэн орд илэрцийн 20.6 % буюу 35 орд ашиглагдаж байна. Эдгээр ордуудын нөөцийн хэмжээг төрөл тус бүрээр судалж үзэхэд керамикийн түүхий эдийн нөөц 221.9 сая метр куб, үүнээс үйлдвэрлэлийн нөөц 12.6 %. дүүргэгч материалын нийт нөөц 348.7 сая метр куб. үйлдвэрлэлийн нөөц нь 12.4%, барьцалдуулагч материалын түүхий эдийн нөөц 292.2 сая метр куб. үүнээс 18.1% нь үйлдвэрлэлийн нөөцийн зэрэглэлээр тус тус тогтоогдсон байна.
Урьдчилан тооцоолсон байдлаар эх орны эрдэс түүхий эдийн нөөц нь керамик эдлэхүүний дотоодын хэрэгцээг 100 жил холбогч материалын хэрэгцээг 55 жил хөнгөн дүүргэгчийнхийг 100 гаруй жил, өнгөлгөөний чулуу 10 зуунд, эрдэс будгийн орд ойрын хэдэн зуунд хүрэлцэхүйц хэмжээтэй байгаа нь барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх ихээхэн нөөц бололцоо байгааг харуулж байна.
Барилгын материалын үйлдвэрүүд 1990 оноос хойш зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны нөхцөлд бүрэн хувьчлагдаж хувийн секторт шилжин дасан зохицох, өөрчлөлт шинэчлэлтийн давалгаан дунд техникийн дэвшлийн хөгжлийг зүй толлоор урагшлан хөгжсөөр байна.
Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжсэн 1991 оноос эхлэн барилгын материалын үйлдвэрлэл уналтанд орж, 1994 оноос саармагжиж 2000 оноос тогтворжиж 2004 оноос эрчимжиж сэргэх хандлага бий болж байна.
Барилгын материалын үйлдвэрүүд 1990 оноос хойш зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны нөхцөлд бүрэн хувьчлагдаж хувийн секторт шилжин дасан зохицох, өөрчлөлт шинэчлэлтийн давалгаан дунд техникийн дэвшлийн хөгжлийг зүй толлоор урагшлан хөгжсөөр байна.
Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжсэн 1991 оноос эхлэн барилгын материалын үйлдвэрлэл уналтанд орж, 1994 оноос саармагжиж 2000 оноос тогтворжиж 2004 оноос эрчимжиж сэргэх хандлага бий болж байна.
Зах зээлийн эдийн засгийн шилжилтийн жилүүдэд нээлттэй бодлого, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хөхүүлэн дэмжих талаар төр засгаас баримтлаж буй бодлогын үр дүнд барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбарт дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын (Ялон, БНСУ, ОХУ, Канада, Итали, БНХАУ, Финлянди, Герман, Чех, АНУ, Турк, Польш, Украйн. Унгар гэх мэт) техник технологи өргөн нэвтэрч шинэ дэвшилтэт материалын үйлдвэрлэлийн өсөлт эрс нэмэгдлээ. Сүүлийн жилүүдэд барилгын материалын жижиг дунд үйлдвэрүүд олноор нэмэгдэж барилгын үйлдвэрлэл хөгжихөд түлхэц болж байна. Ялангуяа сүүлийн 10 жилд нийслэл хот, орон нутаг дулаан тусгаарлах дэвшилтэт материал / хөнгөн бетон, хөөсөн сийрмэг бетон, пеноизол, перлит. сантехникын хуванцар хоолой, хөөсөн полистирол гэх мэт /. Ханын материал улаан тоосго, төрөл бүрийн бетон гулдмай, дээврийн материал (вааран, бетон металл ба зөөлөн) болон бетон, төмөрбетон эдлэлийн үйлдвэрүүд сэргээн шинэчлэх, шинээр байгуулагдах үйл явц мэдэгдэхүйц өрнөж байна.