Чанар чухал уу ? Үнэ чухал уу ?
Урин хаврын өдрүүд ирж, барилгын салбарыхан хөл хөдөлгөөнд орж, бэлтгэл ажлаа хангаж байгаа нь лавтай. Энэ үед барилгын ажил эхлэж, материалын үйлдвэрлэл ч дагаад өрнөдөг. Монгол улсын барилгын салбар тэр дундаа барилгын материалын дотоодын үйлдвэрлэл сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй хөгжиж байгаач барилгын материалын дийлэнх хувийг импортлон оруулж ирдэг хэвээр байна. Үүнийг шийдэх хамгийн зөв алхам бол үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжиж, импортын чанаргүй бүтээгдэхүүнийг зах зээлээс халах цаг болсон.
Иргэд барилгын материалыг дотооддоо үйлдвэрлэж буй учир илүү хямд үнэтэй байх ёстой мэт ойлгодог боловч зарим бараа, материалын хувьд импортын бүтээгдэхүүнээс өндөр үнэтэй байх нь бий. Үүнийг үйлдвэрлэгчид үйлдвэрлэлийн хүчин чадал болон түүхий эд материалын нь үнэтэй холбон тайлбарладаг. Шалтгаан нь тодорхой юм. Дотоодын үйлдвэрийн бараа, материалын түүхий эдийг ихэвчлэн импортоор авч байгаатай холбогдон бараа, материал импортлогчдод тулгардаг валютын ханшны өсөлт, тээвэрлэлтийн зардал зэрэг асуудлууд үүсч байгаа нь үнэд нөлөөлдөг байна. Сүүлийн жилүүдэд үндэсний үйлдвэрлэгчдийг дэмжих тал дээр бид эрс сайжирсан. Үндэсний үйлдвэрлэлийг сонгож хэрэглэх хамгийн том давуу тал бол тухайн бүтээгдэхүүн нь буух эзэн буцах хаягтай болсноороо илүү баталгаатай юм.
Манай улс барилгын материалынхаа импортын 60-с дээш хувийг БНХАУ-аас импортолж, дийлэнх бараа, материалаа хямдыг нь бодож БНХАУ-ын Эрээн хотын үйлдвэрүүд болон худалдааны захаас импортолж байгаа нь нууц биш. Эрээн хотын хямд үнэтэй чанаргүй бүтээгдэхүүний цуваа барилгын салбарын гол ханган нийлүүлэгч болоод удаж байна. Барилгын материалын чанарыг зөвхөн стандартыг хангаснаар биелэгддэг гэж эндүүрэх нь бий. Ямар төрлийн бараа материал стандартыг хангаж байх ёстой ч энэ чанарыг бүрэн хангасан гэсэн тодорхойлолт биш юм. Өөр улсаас орж ирж байгаа бараа материал тухайн орондоо тохирч, чанарын шаардлага хангасан ч манай орны байгаль, цаг агаарын нөхцөлд тохирорхгүй “чанаргүй” бараа болж хувирах нь байдаг.
БНХАУ-ын Эрээн хотоос барилгын материалын ихэнхийг зөөдөг тухай дээр дурьдсан. Үүнийг ямар замаар оруулж ирж байгааг товч дурдвал ийм юм. Тус хотод үйлдвэрлэж буй бүтээгдэхүүнүүд нь хямд бөгөөд худалдааны байгууллагууд нь гадаад худалдааны эрх байдаггүй, тул импортлогчид буюу наймаачид Эрээн хот хүртэл бараа, материалын тээвэрлэлтийг худалдагч талд хариуцахаар худалдааны гэрээ байгуулж, Эрээн хотоос Улаанбаатар хот хүртэлх тээвэрлэлт болон бусад холбогдох зардлыг хариуцдаг байна.
Импортын бараа, материалын нийлүүлэгчээс эцсийн хэрэглэгч хүртэлх үнэ бүрдэлтийн байдал /2014 оны 1-р улирлын байдлаар/
Эх сурвалж: Судалгаа зөвлөх үйлчилгээний “MMCG” XXK
Импортын бараа, материал нь Монгол Улсын Замын-Үүд, Алтанбулаг, Сүхбаатар зэрэг гол боомтуудаар тээвэрлэгдэн импортлогдож байна. Импортын бараа, материалын дийлэнх хувийг БНХАУ-аас импортлож буйтай холбогдон хамгийн их ачаалалтай байдаг боомт бол Замын-Үүдийн боомт. Барилга, авто замын бараа, материал импортлож буй өнөөгийн гол зам нь Эрээн хотоос Замын-Үүд боомт хүртэл авто замаар, Замын- Үүд боомтоос Улаанбаатар хот хүртэл төмөр замын тээвэрлэдэг.
Импортлогчдын хувьд бараа материалыг төмөр зам эсвэл авто замаар шууд Улаанбаатар хүртэл тээвэрлэж, гаалийн бүрдүүлэлтийг Улаанбаатар хотод хийхээс аль болох татгалздаг байна. Учир нь Улаанбаатар хотод гаалийн бүрдүүлэлт хийлгэхэд гаалийн хяналт, шалгалтын түвшин өндөр байдаг тул татвар, хураамж өндөр төлөх магадлал их байдагтай холбоотой гэнэ.
Тиймээс импортлогчдын хувьд Замын-Үүд боомт дээр гаалийн бүрдүүлэлт хийлгэж, Замын-Үүдэд шилжүүлэн ачиж, оруулж ирэхийг илүүд үздэг. Энэ мэт хялбар арга зам хайсан аргачлалаас болж импортын чанаргүй бараа материалд хяналт шалгалт тавьдгүйгээс иргэд, хэрэглэгчид хохирч байна.