Зөвлөх инженер Д.Мягмар: Инженер хүн төсөөлдөг биш тооцоолдог байх ёстой
Нийтийн аж ахуйн салбарт 30 жил ажиллаж, хөдөлмөрлөж байгаа Монгол улсын зөвлөх инженер Д.Мягмартай уулзаж ярилцлаа.
-Юуны өмнө өөрийгөө манай уншигчдад танилцуулахгүй юу? Та хэзээнээс нийтийн аж ахуйн салбарт ажиллаж байна вэ?
-Уралын Политехникийн дээд сургуулийг ус хангамжийн инженер мэргэжлээр 1985 онд төгсөж ирснээс хойш мэргэжлээрээ тасралтгүй 30 жил ажиллаж байна. Эхлээд зураг төсөл хийж байлаа. Дараа нь салбар хариуцсан яаманд 10 гаруй жил бодлогын баримт бичиг боловсруулсан. Харин одоо хувийн секторт төсөл хөтөлбөрүүд дээр ажиллаад явж байна.
-Хөдөө орон нутаг, нийслэл хотын гэр хороололд ч ялгаагүй хамгийн дутмаг байгаа нь цэвэр, бохир ус, дулаан байна. Энэ чиглэлээр олон төсөл хөтөлбөр хэгжиж байгаа ч үр дүн харагдахгүй байх шигн санагддаг. Аль эсвэл энэ чиглэлийн төсөл хөтөлбөр бага байна уу? Дунд нь ажиллаж байгаа хүний хувьд та юу гэж дүгнэж байна вэ?
-Миний төгсч ирж байсан үетэй харьцуулах юм бол энэ салбарт техник, технологи олноор нэвтэрч , сонголт ихтэй болж байна. Яахав эдийн засгийн хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарч байсан ч жилээс жилд цэгцэрч байна гэж би хэлнэ. Хийгдэж байгаа шинэ сайхан зүйл ч олон байна. Миний хүсдэг зүйл бол гагцхүү хийгдэж байгаа тэр сайхан зүйлүүд тогтвортой байх хэрэгтэй. Үнэхээр ч төсөл хөтөлбөр цөөдөхөөргүй олон байна. Одоо шинэ сум төсөл гээд сумын төвүүдийг ариутгал татуургатай, халуун, хүйтэн устай, боловсон жорлонтой болох гэж байна. Магадгүй санхүүгийн хувьд оновчтой тогтолцоогоо олж чадаагүй бол өнөө сайхан зүйлүүд маань зогсох, эзэнгүй болох учраас хамгийн чухал нь тогтвортой байх ёстой. Цогцоор нь юмыг харж хэтийн, алс хэтийн стратегид тулгуурлан нийцүүлж хийхгүй бол хийсэн нэр зүйдэг, өнөөх нь ашиглалтын явцад хүндрэл бэрхшээл гардаг, бүр зогсож , төгс үр дүн гарахгүй байх нь бий.
-Дархан хотын ариутгал татуургын цогц системтэй болох төсөл дээр та ажилласан юм байна? Энэ төслийн талаар ярихгүй юу?
-Дархан хот бол манай нийтийн аж ахуйн салбартаа 15 жилийн стратегитэй болсон анхны хот байгаа юм. Тодруулвал ус хангамж, ариутгах, татуургын үйлчилгээг сайжруулах 15 жилийн стратеги төлөвлөгөөг боловсруулаад хийж эхлэж байна. Яваандаа бусад хот аймаг, орон нутагт энэ ажил хийгдээд манай нийтийн аж ахуйн салбар нийтдээ ийм алсын стратеги төлөвлөгөөтэй болчихвол бусад хүндрэлтэй зүйлүүдийг хэрэгжүүлэхэд маш сайхан цэгцтэй болно. Ерөнхий төлөвлөгөөгөө гаргачихвал хүндрэл бэрхшээлтэй байгаа зүйлсээ ач холбогдолоор нь ангилаад системтэй хэрэгжүүлж болно шүү дээ. Өнөөдрийн тухайд манай нийтийн аж ахуйн салбар холын стратеги байхгүй болохоор яг одоо тулгамдсан хэрэгтэй зүйлүүдийг хийж, нэг ёсондоо амиа аргацаасан маягтай байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл манай нийтийн аж ахуйн салбарт хамгийн их дутагдаж байгаа, хүлээгдэж байгаа зүйл бол алсын стратеги төлөвлөгөө. Бид арав эсвэл хорин жилийн дараа ийм болно. Энэ нь Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөтэй ингэж уялдана, үгүй бол аймаг орон нутгийн ерөнхий төлөвлөгөөтэй ийм уялдаатай гэдгийг гаргаж ирэхгүй бол энэ салбарт мянган сайхан төсөл хөтөлбөр хэрэгжээд мэдэгдэхүйц ахиуц гарахгүй. Дээр нь одоо хэрэгжүүлсэн зарим нэг нь үр дүнгүй болох аюултай байна.
-Таныхаар нийтийн аж ахуйн салбарын хамгийн тулгамдсан асуудал гэвэл та юуг нэрлэх вэ?
-Манай улсын хувьд хот суурин газар маань гэр хороолол, төвийн хэсэг гэсэн хоёр хэсгээг бүрдэж байна. Үүнээс улбаалаад нийтийн аж ахуйн хүрэлцээ, хүртээмж, үнэ эрс өөр байгаад л хамаг учир байгаад байна. Гэр хороололд нийтийн ахуйн үйлчилгээ хоёр гурав дахи н үнэтэй тэгсэн хэр нь хүртээмж тааруухан байгаад байдаг. Үүнийг л бид өөрчлөхийг зориод л явж байгаа юм. Үүнийг шийдэж болох уу гэвэл болно. Ганцхан урт хугацаан төлөвлөгөөтэй энэ нь тогтвортой байх хэрэгтэй байгаа юм. Дээрээс нь хотынхоо хөгжилтэй уях хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр талын нэг тарчихсан гэр хорооллын нэг айлаас нэг айлруу дулааны шугам татаад халуун, хүйтэн усаар хангаад явна гэвэл хөрөнгө мөнгөний бололцооноос гадна дараа нь ашиглалтын зардлаа нөхөж чадахгүй болох юм. Тэгэхээр эхлээд тооцооллыг, судалгааг маш сайн хийх хэрэгтэй. Дараа нь холыг харсан, урт хугацааны төлөвлөгөө хэрэгтэй. Мэдээж үүнийг хурдан шийдэж чадахгүй нь тодорхой. Үүнийг сайн хийе гэвэл аажим бөгөөд судалгаа шинжилгээтэй, няхуур гэхдээ тогтвортой хийх хэрэгтэй. Би түрүүн хэлсэн алсын зорилгоо тодорхойлчихоод тасралтгүй хийе гэдгийг л дахин хэлмээр байна. Үүнийг би 30 жил ажилласан ажлын туршилга бусад улс орны түүхээс хараад хэлж байгаа юм.
-Ажлыг хийгээд эхлэхээр батлагдсан зургийн дагуу ажлаа хийхэд алдаа мадаг ихтэй, болохгүй бүтэхгүй байгаа талаар гомдол гарах нь бий. Олон ажлын зураг хийсэн туршилгатай инженерийн хувьд энэ тал дээр ямар байх суурьтай байна вэ?
-Зургийн ажлыг сайжруулах тал дээр ажиллах цаг болжээ гэж би боддог. Ялангуяа шинэ залуу инженерүүдийг чадавхжуулах, тэдний мэргэжлийн ур чадварыг дээшлүүлэх тал дээрцогц арга хэмжээ авмаар санагддаг. Яахав янз бүрийн сургалт энд тэнд болдог, тэнд нь би оролцож л байсан. Гэхдээ энэ нь төдийлөн үр дүнтэй биш байх шиг санагдаад байгаа юм. Инженерүүдийг инженерлэг байлгахгүй бол төсөөлөгчид, таамаглагчид бас байгаад байна. Инженер хүн хэзээ ч би болчих байх гэж бодож байна гэсэн таамаглалыг дэвшүүлж болохгүй. Ингээд хийхэд ингэж болно. Энэ судалгаа, энэ туршилтаар би батлаж байна. Яг энэ зургийн дагуу хийхэд ажиллана гэж баттай хэлдэг, хэлэхийн тулд ажлаа мэддэг, мэргэшсэн байх ёстой. Барилгын тооцооллын инженер хүн байлаа гэхэд 20 давхар байшин бариулчихаад би нурахгүй байх гэж бодож байна гээд зогсож байвал аймаар биз дээ. Би лав тэгж хэлвэл хэзээ ч тэр байшинг худалдаж авахгүй. Харин би үүнийг нь ингэж тооцсон, миний тооцоолол ийм учраас алдаа байхгүй гэвэл өөр биз дээ. Тэгэхээр инженер хүн төсөөлдөг биш тооцоолдог, тооцсон нь алдаагүй байх ёстой. Энэ үүднээс инженерүүд алхам тутамдаа мэргэшиж, чанаржиж байх ёстой юм. Энд хэлэхэд захиалга ч, зургийн байгууллага ч хяналтынханд харшилтай байдаг. Би бол тэднийг ирэхэд алга ташаад экспиртизийн дүгнэлтийг нь үзэж байгаасай гэж боддог. Яагаад гэвэл захиалга ч миний авах гэж байгаа бүтээгдэхүүн ямар чанартайг мэдэх, нөгөө талаас инженер ч гэсэн хүн алдаж болно. Мэргэжлийн хүнээр үзүүлээд алдаагаа засах боломж байхгүй юу энэ. Гэтэл наад Мягмараа аргалчих, бушуухан гарын үсгийг нь зуруулчих гэх хандлагатай байдаг. Мөн зургийн байгууллага өөрийн ажилтны ур чадварыг мэдэх боломжийг олгож байна. Манай инженер юун дээр алдаж байна. Энэ хүнээ манайх юун дээр чадавхжуулах вэ? гэдгийг мэдэх үүднээс экспиртзийн дүгнэлтэд ач холбогдол өгөх хэрэгтэй. Энэ хандлага засраагүй цагт магадгүй дээр ярьсан алс хэтийн стратеги батлагдаад ч бидний ажил өгөөжөө өгөхгүй.
-Юуны өмнө өөрийгөө манай уншигчдад танилцуулахгүй юу? Та хэзээнээс нийтийн аж ахуйн салбарт ажиллаж байна вэ?
-Уралын Политехникийн дээд сургуулийг ус хангамжийн инженер мэргэжлээр 1985 онд төгсөж ирснээс хойш мэргэжлээрээ тасралтгүй 30 жил ажиллаж байна. Эхлээд зураг төсөл хийж байлаа. Дараа нь салбар хариуцсан яаманд 10 гаруй жил бодлогын баримт бичиг боловсруулсан. Харин одоо хувийн секторт төсөл хөтөлбөрүүд дээр ажиллаад явж байна.
-Хөдөө орон нутаг, нийслэл хотын гэр хороололд ч ялгаагүй хамгийн дутмаг байгаа нь цэвэр, бохир ус, дулаан байна. Энэ чиглэлээр олон төсөл хөтөлбөр хэгжиж байгаа ч үр дүн харагдахгүй байх шигн санагддаг. Аль эсвэл энэ чиглэлийн төсөл хөтөлбөр бага байна уу? Дунд нь ажиллаж байгаа хүний хувьд та юу гэж дүгнэж байна вэ?
-Миний төгсч ирж байсан үетэй харьцуулах юм бол энэ салбарт техник, технологи олноор нэвтэрч , сонголт ихтэй болж байна. Яахав эдийн засгийн хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарч байсан ч жилээс жилд цэгцэрч байна гэж би хэлнэ. Хийгдэж байгаа шинэ сайхан зүйл ч олон байна. Миний хүсдэг зүйл бол гагцхүү хийгдэж байгаа тэр сайхан зүйлүүд тогтвортой байх хэрэгтэй. Үнэхээр ч төсөл хөтөлбөр цөөдөхөөргүй олон байна. Одоо шинэ сум төсөл гээд сумын төвүүдийг ариутгал татуургатай, халуун, хүйтэн устай, боловсон жорлонтой болох гэж байна. Магадгүй санхүүгийн хувьд оновчтой тогтолцоогоо олж чадаагүй бол өнөө сайхан зүйлүүд маань зогсох, эзэнгүй болох учраас хамгийн чухал нь тогтвортой байх ёстой. Цогцоор нь юмыг харж хэтийн, алс хэтийн стратегид тулгуурлан нийцүүлж хийхгүй бол хийсэн нэр зүйдэг, өнөөх нь ашиглалтын явцад хүндрэл бэрхшээл гардаг, бүр зогсож , төгс үр дүн гарахгүй байх нь бий.
-Дархан хотын ариутгал татуургын цогц системтэй болох төсөл дээр та ажилласан юм байна? Энэ төслийн талаар ярихгүй юу?
-Дархан хот бол манай нийтийн аж ахуйн салбартаа 15 жилийн стратегитэй болсон анхны хот байгаа юм. Тодруулвал ус хангамж, ариутгах, татуургын үйлчилгээг сайжруулах 15 жилийн стратеги төлөвлөгөөг боловсруулаад хийж эхлэж байна. Яваандаа бусад хот аймаг, орон нутагт энэ ажил хийгдээд манай нийтийн аж ахуйн салбар нийтдээ ийм алсын стратеги төлөвлөгөөтэй болчихвол бусад хүндрэлтэй зүйлүүдийг хэрэгжүүлэхэд маш сайхан цэгцтэй болно. Ерөнхий төлөвлөгөөгөө гаргачихвал хүндрэл бэрхшээлтэй байгаа зүйлсээ ач холбогдолоор нь ангилаад системтэй хэрэгжүүлж болно шүү дээ. Өнөөдрийн тухайд манай нийтийн аж ахуйн салбар холын стратеги байхгүй болохоор яг одоо тулгамдсан хэрэгтэй зүйлүүдийг хийж, нэг ёсондоо амиа аргацаасан маягтай байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл манай нийтийн аж ахуйн салбарт хамгийн их дутагдаж байгаа, хүлээгдэж байгаа зүйл бол алсын стратеги төлөвлөгөө. Бид арав эсвэл хорин жилийн дараа ийм болно. Энэ нь Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөтэй ингэж уялдана, үгүй бол аймаг орон нутгийн ерөнхий төлөвлөгөөтэй ийм уялдаатай гэдгийг гаргаж ирэхгүй бол энэ салбарт мянган сайхан төсөл хөтөлбөр хэрэгжээд мэдэгдэхүйц ахиуц гарахгүй. Дээр нь одоо хэрэгжүүлсэн зарим нэг нь үр дүнгүй болох аюултай байна.
-Таныхаар нийтийн аж ахуйн салбарын хамгийн тулгамдсан асуудал гэвэл та юуг нэрлэх вэ?
-Манай улсын хувьд хот суурин газар маань гэр хороолол, төвийн хэсэг гэсэн хоёр хэсгээг бүрдэж байна. Үүнээс улбаалаад нийтийн аж ахуйн хүрэлцээ, хүртээмж, үнэ эрс өөр байгаад л хамаг учир байгаад байна. Гэр хороололд нийтийн ахуйн үйлчилгээ хоёр гурав дахи н үнэтэй тэгсэн хэр нь хүртээмж тааруухан байгаад байдаг. Үүнийг л бид өөрчлөхийг зориод л явж байгаа юм. Үүнийг шийдэж болох уу гэвэл болно. Ганцхан урт хугацаан төлөвлөгөөтэй энэ нь тогтвортой байх хэрэгтэй байгаа юм. Дээрээс нь хотынхоо хөгжилтэй уях хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр талын нэг тарчихсан гэр хорооллын нэг айлаас нэг айлруу дулааны шугам татаад халуун, хүйтэн усаар хангаад явна гэвэл хөрөнгө мөнгөний бололцооноос гадна дараа нь ашиглалтын зардлаа нөхөж чадахгүй болох юм. Тэгэхээр эхлээд тооцооллыг, судалгааг маш сайн хийх хэрэгтэй. Дараа нь холыг харсан, урт хугацааны төлөвлөгөө хэрэгтэй. Мэдээж үүнийг хурдан шийдэж чадахгүй нь тодорхой. Үүнийг сайн хийе гэвэл аажим бөгөөд судалгаа шинжилгээтэй, няхуур гэхдээ тогтвортой хийх хэрэгтэй. Би түрүүн хэлсэн алсын зорилгоо тодорхойлчихоод тасралтгүй хийе гэдгийг л дахин хэлмээр байна. Үүнийг би 30 жил ажилласан ажлын туршилга бусад улс орны түүхээс хараад хэлж байгаа юм.
-Ажлыг хийгээд эхлэхээр батлагдсан зургийн дагуу ажлаа хийхэд алдаа мадаг ихтэй, болохгүй бүтэхгүй байгаа талаар гомдол гарах нь бий. Олон ажлын зураг хийсэн туршилгатай инженерийн хувьд энэ тал дээр ямар байх суурьтай байна вэ?
-Зургийн ажлыг сайжруулах тал дээр ажиллах цаг болжээ гэж би боддог. Ялангуяа шинэ залуу инженерүүдийг чадавхжуулах, тэдний мэргэжлийн ур чадварыг дээшлүүлэх тал дээрцогц арга хэмжээ авмаар санагддаг. Яахав янз бүрийн сургалт энд тэнд болдог, тэнд нь би оролцож л байсан. Гэхдээ энэ нь төдийлөн үр дүнтэй биш байх шиг санагдаад байгаа юм. Инженерүүдийг инженерлэг байлгахгүй бол төсөөлөгчид, таамаглагчид бас байгаад байна. Инженер хүн хэзээ ч би болчих байх гэж бодож байна гэсэн таамаглалыг дэвшүүлж болохгүй. Ингээд хийхэд ингэж болно. Энэ судалгаа, энэ туршилтаар би батлаж байна. Яг энэ зургийн дагуу хийхэд ажиллана гэж баттай хэлдэг, хэлэхийн тулд ажлаа мэддэг, мэргэшсэн байх ёстой. Барилгын тооцооллын инженер хүн байлаа гэхэд 20 давхар байшин бариулчихаад би нурахгүй байх гэж бодож байна гээд зогсож байвал аймаар биз дээ. Би лав тэгж хэлвэл хэзээ ч тэр байшинг худалдаж авахгүй. Харин би үүнийг нь ингэж тооцсон, миний тооцоолол ийм учраас алдаа байхгүй гэвэл өөр биз дээ. Тэгэхээр инженер хүн төсөөлдөг биш тооцоолдог, тооцсон нь алдаагүй байх ёстой. Энэ үүднээс инженерүүд алхам тутамдаа мэргэшиж, чанаржиж байх ёстой юм. Энд хэлэхэд захиалга ч, зургийн байгууллага ч хяналтынханд харшилтай байдаг. Би бол тэднийг ирэхэд алга ташаад экспиртизийн дүгнэлтийг нь үзэж байгаасай гэж боддог. Яагаад гэвэл захиалга ч миний авах гэж байгаа бүтээгдэхүүн ямар чанартайг мэдэх, нөгөө талаас инженер ч гэсэн хүн алдаж болно. Мэргэжлийн хүнээр үзүүлээд алдаагаа засах боломж байхгүй юу энэ. Гэтэл наад Мягмараа аргалчих, бушуухан гарын үсгийг нь зуруулчих гэх хандлагатай байдаг. Мөн зургийн байгууллага өөрийн ажилтны ур чадварыг мэдэх боломжийг олгож байна. Манай инженер юун дээр алдаж байна. Энэ хүнээ манайх юун дээр чадавхжуулах вэ? гэдгийг мэдэх үүднээс экспиртзийн дүгнэлтэд ач холбогдол өгөх хэрэгтэй. Энэ хандлага засраагүй цагт магадгүй дээр ярьсан алс хэтийн стратеги батлагдаад ч бидний ажил өгөөжөө өгөхгүй.