Д.Батсайхан: Найман хувийн зээлийн хөтөлбөрийг урт хугацаанд хэрэгжүүлэхэд тэтгэврийн сантай холбох нь зөв
Төрийн банкны гүйцэтгэх захирал Д.Батсайхантай ярилцлаа.
-Орон сууцны зээлийн урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгох тухай Засгийн газрын түвшинд яригдаж байгаа. Энэ нь банкны салбарт хэрхэн нөлөөлөх бол?
-Орон сууцны зээлийн хөтөлбөр хэвийн хэрэгжиж байна. Хэдийгээр энэ хөтөлбөр хэрэгжсэнээр 69 мянган айл өрх орон сууцны асуудлаа шийдсэн ч гэсэн 30 хувийн урьдчилгаагаа бэлэн гаргаад өгчихөж чадахгүй хүмүүс ч бий. Тэр хүмүүст туслахад төр засаг оролцох нь зөв. Гэхдээ зээл хүсч байгаа иргэд өөрсдөө санаачилгатай байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, зээлийн урьдчилгаа төлбөрийг бүрдүүлэхэд зориулж хуримтлалаа үүсгэх хэрэгтэй. Төрийн банк харилцагчдынхаа хуримтлалыг дэмжих зорилгоор “Хуримтлалын дансны үйлчилгээ” гэсэн бүтээгдэхүүнийг бий болгосон.
-Ямар учиртай үйлчилгээ вэ?
-Харилцагч цалингийнхаа тодорхой хувиар хуримтлал үүсгэе гэдэг санаачилга гаргавал банктай нэг удаа гэрээ хийнэ. Улмаар цалингийнхаа тодорхой хувийг хуримтлалын дансандаа төвлөрүүлэх юм. Банк хуримтлалын дансан дахь үлдэгдэлд нь хүү бодож олгоно. Ингээд тухайн харилцагч маань дансандаа төвлөрүүлсэн орлого болон түүнд банкнаас тооцож өгсөн хүүгийн орлогын нийлбэр нь худалдан авах гэж буй байрныхаа 30 хувийг бүрдүүлчихсэн байвал 70 хувийг нь бид зээлэх зарчмаар хамтран ажиллаж байгаа.
Хэдийгээр найман хувь гэдэг тоо бага боловч зээлийн дүн өсөх тусам харилцагчаас гарч байгаа зардал өсдөг. Тэгэхээр урьдчилгаа төлбөрөө аль болох ахиу төлөх нь дээр байдаг юм.
-Урьдчилгаа буурахад эргээд төлөх зардал нь өснө гэж үү?
-Урьдчилгаа буурахад хүү биш, хүүгийн зардал өснө. Тэгэхээр зээл авч байгаа хүмүүс хүүгийн нийт зардлаа бууруулахын тулд урьдчилгаа зардлаа ахиу төлөх хэрэгтэй. Гэвч одоо урьдчилгаа төлбөрийг бөөнөөр нь их хэмжээгээр гаргаад өгчих боломжгүй иргэд олон байгаа учраас төрөөс дэмжих тухай яригдаж байна.
-Урьдчилгаа төлбөрийг арван хувь болгох асуудлыг “Нийгмийн даатгалын сан”-тай холбон ярьж байгаа. Энэ ямар учиртай юм бэ?
-Урьдчилгаа төлбөрийг бууруулахын тулд нийгмийн даатгалын сантай холбож байгаа хэрэг биш. Харин найман хувийн хүүтэй зээлийн хөтөлбөрийг урт хугацаанд тогтвортой хэрэгжүүлэхийн тулд Тэтгэврийн сантай холбох нь зөв. Хэрвээ орон сууцжуулах хөтөлбөрийг тэтгэврийн сантай холбоод өгчих юм бол мөнхийн эргэлдэх цикл бий болгоод өгчихөж байгаа юм. Тасралтгүй байна гэдэг нь хүмүүст хамгийн том боломж. 10 жилийн дараа ч найман хувийн зээл авч болно гэсэн үг. Тийм учраас иргэд одооноос хуримтлалаа бий болгох хэрэгтэй. Хуримтлал нэгээс эхэлдэг шүү дээ.
Байртай болно гэдэг бол тухайн айлын маш том зорилго. Тиймээс тэр том зорилго руугаа хуримтлал үүсгээд үнэхээр хүрэхгүй бол төр дэмжихээс өөр аргагүй. Түүнээс шууд төрөөс хүсэх, шаардах сайн зүйл биш. Ер нь эцсийн дүндээ бол зардал л өснө гэсэн үг. Тийм учраас иргэдийн санхүүгийн боловсролыг дээшлүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Манай банкнаас иргэдийн санхүүгийн боловсролыг дээшлүүлэх аяныг эхлүүлж өрхийн санхүүгийн дэвтрийг боловсруулж гаргасан байгаа.
-Орон сууцны зээлийн урьдчилгаа төлбөр 10 хувь болбол банкны шаардлага өөрчлөгдөх үү. Шалгуур өндөрсөнө гэж ярих юм?
-Шалгуур өөрчлөгдөхгүй. Засгийн газрын тогтоолоор батлагдсан журам байгаа. Найман хувийн хүүтэй зээлийг хэрэгжүүлэхдээ тухайн үед Засгийн газар моргейжийн зээлийн стандартыг бий болгосон. Нэг л стандарттай, тавигддаг шаардлага, нөхцөл нь ижил. Тэрийг хэрэгжүүлдэг банкууд нь бүгд адилхан стандарт барина. Нэмэлт зүйл бид шаардахгүй. Хэдхэн л зүйл байгаа шүү дээ. Урьдчилгаа төлбөрөө дансаараа дамжуулсан байх хэрэгтэй. Дансаараа дамжуулаагүй тохиолдолд ямар эх үүсвэрээр бүрдүүлснээ батлах хэрэгтэй. Баримт байхгүй учраас энэ шаардлага зарим нэг иргэдэд хүндрэл учруулдаг. Зарим нь барилгын компаниудтайгаа хуйвалдаад буруу зөрүү юм хийгээд байна. Үнээ өсгөх замаар урьдчилгаа төлбөрийн хувиа шингээх гэж оролддог. Ийм буруу зөрүү үйлдэл хийж байгаа цөөн хүнээс болоод бусад хүмүүст хүндрэл учраад байгаа юм.
Дансаараа мөнгөө дамжуулж байгаа тохиолдолд банкны хэд хэдэн шалгуурыг хангадаг. Урьдчилгаа төлбөрөө яаж олсон нь тодорхой, сарын тогтмол орлого нь хэд юм гэдгээ баталчихна. Ирээдүйд энэ хүн зээлээ төлөх чадвартай гэдгээ харуулчихаж байгаа юм. Банк олон юм шаардаад байгаа гэдэг чинь энэ.
Засгийн газар тодорхой хөнгөлөлт үзүүлж болно. Урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгож болно. Гэтэл нөгөө талд нь 50:50 хувийн тэнцэл байх ёстой. Засаг 50 хувийг чинь шийдээд өгч байгаа бол иргэн та өөрөө 50 хувиа шийдээч ээ. Статистикийн судалгаа харахад нийт өрхийн зарлагын 25 хувь нь бусад зардал гэсэн ангилалтай байдаг юм. Бусад зардал гэдэг чинь бидний хэмнэж болох зардал юм. Залуу гэр бүл ч бай, дундаж амьдралтай айл ч бай өрхийн санхүүгийн дэвтрийг нэг хөтлөөд үзээрэй гэж хэлмээр байна. Жишээлбэл би өдөрт 10 мянган төгрөгийг яасан нь ч мэдэгдэхгүй үрдэг. Тэр чинь сардаа 300 мянга жилдээ дөрвөн сая төгрөгийн зардал байдаг. Тэгэхээр өдөрт 10 мянган төгрөг хэмнээд байхад жилд дөрвөн сая төгрөгтэй болно гэсэн үг. Гурван жил хуримтлуулахад 16 сая төгрөгтэй болно. Ингээд хуримтлуулчихсан тохиолдолд Төрийн банк ч бай бүх банкууд найдвартай гэж үзээд зээл гаргах болно. Тиймээс өөрийнхөө санхүүгийн баталгааг гаргахын тулд орлогоо банкаар дамжуулаач гэж зөвлөмөөр байна. Гэртээ хураагаад байх юм бол орлого болж нотлогдохгүй. Хуримтлал үүсгэж чадах бол танд банкны шаардлага чангадахгүй.
-Орон сууцны зээл авахдаа өөр байр барьцаалах боломж бас бий. Ипотекийн зээлийн журамд урьдчилгаа төлбөр арван хувь байх заалт бий. Энэ ямар учиртай юм бэ?
-Урьдчилгаа 30 хувиа төлж чадахгүй бол өөр байр барьцаалж болно гэсэн заалт байгаа. 30 хувиа төлөөд дуусахаар барьцаанд байсан байр нь чөлөөлөгдөөд өөрийнх нь байр барьцаа болоод явчихаж байгаа юм.
-80 метр.кв-аас илүү талбайтай байранд ч найман хувийн хүүтэй зээл олгох талаар яригдаж байгаа. Энэ боломжтой юу?
-Үүнийг зөв гэж үзэж байгаа. 80 метр.кв дотор хязгаарлалт хийгээд нэлээд олон айлын асуудлыг шийдчихлээ. Өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сарын байдлаар 69 мянга гаруй айл өрх орон сууц худалдаад авчихсан байна. Хоёр жил хүрэхгүй хугацаанд 20 жил олгосон зээлээс ч илүү зээл олгосон. Тэгэхээр энэ бол маш амжилттай хэрэгжсэн хөтөлбөр. Гэсэн хэдий ч цаана нь ч бас орон сууцгүй хүмүүс байсаар л байна. Тэдэнд бас боломж олгох шаардлагатай.
-Түрээсийн байрны хөтөлбөрийг таны яриад байгаа айл өрхийн хуримтлалтай холбовол ашигтай биш үү?
-Засгийн газар болон нийслэлээс маш зөв бодлогуудыг хэрэгжүүлж байгаагийн нэг нь түрээсийн байр хөтөлбөр. Түрээсийн байранд амьдрах хугацаандаа хуримтлалаа үүсгээд тэгээд байраа худалдаж авах боломж бий болж байна. Энэ нь иргэдэд маш өгөөжтэй хөтөлбөр. Эсвэл гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Гэр хороололдоо аятайхан сайхан амьдрах боломжийг бас бий болгоё. Тэгээд тэндээ амьдарч байх хугацаандаа хуримтлалаа үүсгээд байрандаа орох боломж бас байна.
-Ахмадууд байртай болох боломж хомс байдаг. Тэдэнд боломж байна уу. Тэтгэвэрт гарах нас нь ойртсон хүмүүс ч бий. Тэднийг байртай болгох боломж хэр байна вэ?
-Найман хувийн зээлийн хөтөлбөр яах аргагүй залуучуудад зориулсан хөтөлбөр л дөө. Ингэхээс ч өөр аргагүй. 20 жилийн хугацаатай зээл өгөх гэж байгаа учраас. Зах зээлийн нийгэм маань хүмүүсийг яс үндэс, нас хүйсээр нь ялгаварлах гэхээсээ илүү хүмүүсийн орлого олдог чадвар дээр нь тулгуурладаг нийгэм юм. Тэгэхээр бид зах зээлийнхээ зарчмаар л явж байгаа гэсэн үг л дээ. Тэдэнд зориулсан хөтөлбөр байж болно. Гэхдээ ахмадууд бол харьцангуй асуудлаа шийдчихсэн л байдаг. Үр хүүхдэдээ байраа өгөөд өөрсдөө байргүй үлдчихдэг. Эсрэгээр нь өөрсдөө байртайгаа үлдээд үр хүүхэд нь орлогоо олж өөрсдөө зээлдээ хамрагдаад байраа авах хэрэгтэй.
-Сингапур, Тайланд АНУ гээд л дэлхийн өндөр хөгжилтэй улс орнууд орон сууцжуулах хөтөлбөрийг маш хурдацтай зөв хэрэгжүүлсэн байдаг юм билээ?
-Ер нь орон сууцны хөтөлбөр ямар нэгэн сантай холбогдох нь өөрөө маш зөв зүйтэй зүйл л дээ. Урт хугацаатай моргейжийн зээл өгөхийн тулд нөгөө талд нь урт хугацаатай эх үүсвэр байх хэрэгтэй. Бид урт хугацаатай моргейжийн зээл олгох боломжоо бий болгочихсон. Урт хугацаатай эх үүсвэр нь одоохондоо байхгүй. Тэгэхээр нийгмийн даатгалын сантайгаа холбочихвол аль, аль талдаа ашигтай. Нийгмийн даатгалын сан ч өөрөө байнга хүүгээрээ өсөөд арвижих юм.
-Олон улсын жишиг тийм гэж үү?
-Моргейжийн хөтөлбөр амжилттай хэрэгжсэн улс орнуудын жишиг өөрөө ийм.
-Нөгөө талд барилгын компаниудын зээлийн эргэлт, буцаан төлөлт хэр байна вэ?
-Монголын эдийн засаг хаана ч байхгүй онцлогтой, сэтгэлгээ давамгайлсан эдийн засаг. Бие биенийгээ их даган дуурайдаг. Тэр хошуурал нь эдийн засгийн тооцоогүй санхүүгийн боловсрол дутуугаас үүсээд байгаа юм. Жишээлбэл суманд нэг нь дэлгүүр нээгээд овоо ашигтай болоод ирмэгц бүгд дэлгүүр нээчихдэг. Тэгэхээр хэн нь ч худалдан авагч биш болчихож байгаа юм. Яг үүнтэй адилхан нөхцөл байдал барилгын салбарт үүссэн. Одоо Монгол Улсад 840 барилгын компани байгаа гэсэн тоо байна лээ. Энэ бол зах зээлийн тооцоо хийлгүй асуудалд хандсаны л хар гай. 80 метр.кв-аас доош орон сууц барих юм бол найман хувийн хүүтэй зээлийн хөтөлбөрт хамрагдаад асуудалгүй болчих юм байна гэж сэтгэмэгцээ бүгд барилга бариад эхэлсэн. Бодитой зах зээлээ судлаагүйгээс үүссэн асуудал.
-Барилгын компаниудад үнэ тогтворжуулах зээлээ өгч байхдаа энэ судалгааг хийгээгүй юм уу?
-Банк болгон л өөр, өөрийнхөө түвшинд судалгаагаа хийсэн. Мөн банкнаас зээл авалгүй барилга барьж байгаа компаниуд ч бас байна. Тэд чинь бүгд нийлэхээрээ макро түвшинд тоо нь зөрчихсөн. Уг нь бол бизнес хийж байгаа хүн өөрөө зах зээлээ судлах ёстой юм. Тиймээс иргэдийн санхүүгийн мэдлэгт анхаарах хэрэгтэй. Төр ч бас үүнд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй болов уу гэж би хувьдаа боддог юм.
-Хөдөө байгаа малчдад орон сууцны зээл авах ямар боломж байна вэ?
-Төрийн банкны анх хэрэгжүүлсэн бас нэг хөтөлбөр бол малчдад моргейжийн зээл олгох явдал байсан. Моргейжийн орон сууцны зээл бол зөвхөн нийслэлд зориулсан зээл биш. Аймгийн төвдөө, сумандаа сайхан амьдрах боломжуудыг бий болгох ёстой. Банкны системийн 69 мянга гаруй зээлээс 25 орчим хувь нь хөдөө орон нутагт олгогдсон. Төрийн банкны хувьд нийт олгогдсон зээлийн 40 орчим хувь нь хөдөө орон нутгийнх. Суманд моргейжийн зээл олгох хөтөлбөрийг бас хэрэгжүүлж байгаа юм. Малчдын орлого нь тогтмол биш учраас жаахан зовлонтой. Энэ бэрхшээлийг давахын тулд Монголбанк “Малчдын моргейжийг хоёр хэлбэрээр шийдэж болно” гээд журмандаа өөрчлөлт оруулчихсан юм. Нэг хувилбар нь, жилдээ хоёр удаа төлдөг байдлаар эргэн төлөлтийн хуваарийг нь хийж өгч болно. Нөгөөх нь, малчид орлоготой үедээ хуримтлал үүсгээд хуримтлалаасаа сар болгоныхоо төлбөрийг цувуулж төлж болно. Төрийн банк малчны моргейжийн хөтөлбөрийг анх удаа хэрэгжүүлсэн. Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт суманд 24 айлын орон сууц баригдлаа. Энэ орон сууцны зээлийг манай банк олгосон. “Атимор” гэдэг компани байруудыг нь барьж байгаа юм. Энэ жил 50 орчим сумд орон сууц барихаар төлөвлөж байгаа юм байна лээ. Их чухал хөтөлбөр. Мөн орлогын баталгаагаа Төрийн банкны малчдад зориулсан “Малчин данс” хөтөлбөрөөр гаргаж болно. Малчин дансандаа бүх орлогоо төвлөрүүлээд орлогоо тодорхойлдог давуу талтай.
-Хуримтлал үүсгэхийн тулд дэвтэр нээгээд л байх хэрэгтэй юү?
-Шинээр хүүхэд төрөхөд хоёр дэвтэр нээгээч ээ гэж хүмүүст зөвлөдөг юм. Нэг нь ургийн дэвтэр. Нөгөөх нь санхүүгийн дэвтэр. Өлгий сүүний мөнгөнөөс нь эхлээд бүгдийг нь бичээд байх хэрэгтэй. Хүн төрсөн цагаасаа эхлээд л насан өөд болтлоо санхүүгийн харилцаанд ордог нь л хууль байхгүй юу. Санхүүгийн дэвтэр хөтөлснөөр хүүхэд өөрөө санхүүгийн зөв боловсролтой болж хүмүүжих юм. Суурь дүнг нь бичихгүйгээр жагсаагаад л бичээд бай. Тэгж байгаад хүүхэд чинь өсөөд өөрөө гарын үсэг зурдаг болно, зардлаа өөрөө хянадаг болно. Ингээд зардлаа хянаад сурчихсан хүүхэд бол санхүүгийн тал дээр айлтгүй болно.
-Эдийн засаг хямарсантай холбоотойгоор чанаргүй зээл их гарч байна гэсэн судалгаа байна. Банкны активт хэр нөлөөлж байна вэ?
-Энэ яах аргагүй асуудал. Ялангуяа Монголын эдийн засгийн индикаторыг аваад үзэх юм бол дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт 2014 онд 7.8 хувьтай байгаа. Сүүлийн дөрвөн жилийн дундаж нь 12 хувьтай байгаа. Ер нь бол буурсан. Гэхдээ 7,8 хувь гэдэг бол чамлахааргүй өсөлт. Инфляци сүүлийн гурван жилийн дунджаар 12 хувьтай байсан бол одоо 9 хувьтай байна. Валютын ханш бас л өндөр байна. Энэ хүчин зүйлүүдтэй холбоотойгоор уул уурхайн салбар зогсонги байдалтай, барилгын салбар бас нэлээд хүнд байдалтай байна. Энэ хоёр салбарыг дагаад банкны системд байгаа зээлийн багц чанаргүйтэж, чанаргүй зээлийн хэмжээ 40 гаруй хувиар өссөн байгаа. Үүнд банкууд анхаарлаа хандуулж ажиллах ёстой. Төрийн банкны хувьд өнгөрсөн жилээс анхаарч эхлээд байна. Чанаргүй зээл өсөөд байхад Төрийн банкных харьцангуй бууралттай байгаа. Чанаргүй зээл гарна гэдэг бол харилцагч дээр л хүндрэл үүсэж байна гэсэн үг. Тиймээс харилцагчдаа их анхаарч ажиллах ёстой юм. Харилцагчийн өмнө үүсч байгаа хүндрэлийг аль болох эрт илрүүлээд, харилцагчтайгаа хамтран ажиллах замаар хүндрэлээс гаргаж чадвал банкны зээлийн чанар сайжирна. Төрийн банкнаас хэрэгжүүлж буй “Харилцагч таныг сонсъё” аяны хүрээнд бид харилцагчдынхаа мэдээллийн баазыг үүсгэхээр ажиллаж байна. Жишээлбэл хэн нэгэн харилцагчийн маань борлуулалт тааруу байгаа бол нөгөө нэг харилцагч маань бүтээгдэхүүн худалдаж авдаг байх жишээтэй. Хоёр харилцагчаа хооронд нь холбож өгөх гээд байгаа юм. Тэгэх юм бол харьцангуй бие, биеэ дэмжээд хамтдаа урагшаа хөгжих боломжийг харж байгаа юм.
-Танай банк ТОП-100 аж ахуйн нэгжээр шалгарсанд баяр хүргэе. Хоёр дахь удаагаа шалгарч байна уу даа?
-Төрийн банк ТОП-100 аж ахуйн нэгжид хоёр жил дараалан шалгарч байна. Тэр тусмаа энэ жил эхний 17-д шалгарлаа. Төрийн өмчид компаниудаас TOP-20-д хоёрхон компани шалгарсны нэг нь манай банк. Энэ бол бидний том амжилт юм. Манай хамт олны ажлын үр дүн, манай банкны олон мянган харилцагчдын маань итгэл. Манай банк нийтдээ 540 салбар нэгжтэй. 1,7 сая харилцагчтай. Тиймээс бидний амжилтыг хамтдаа бүтээлцсэн нийт харилцагчдадаа баярлалаа гэж хэлмээр байна. Бид 2014 онд хоёр их наяд төгрөгийн активтай боллоо, банкинд хүмүүсийн итгэх итгэлийг илэрхийлдэг үндсэн үзүүлэлт болох татан төвлөрсөн хөрөнгийн хэмжээ маань 1.8 их наяд хүрч 16 хувиар өссөн байна. Өнгөрсөн онд банкны системийн дундаж өсөлт найман хувьтай байсан. Бид үүнээс хоёр дахин илүү өсөлттэй байна. Зээлийн багцын чанар эрс сайжирсан. Чанаргүй зээлийн активт эзлэх хувь 0,5 хувьтай байгаа нь банкны системийн үзүүлэлтээсээ эрс сайн үзүүлэлт юм. Энэ бол бидний амжилтын бас нэг хэсэг байх гэж бодож байна.
2014 оны зорилтууд маань бас их сайн биеллээ. Бид хамгийн сайн үйлчилгээтэй, хамгийн сайн харилцаатай банк байх, хамгийн үр ашигтай, эрсдэлгүй банк байх гэсэн дөрвөн зорилт дэвшүүлсэн. Эдгээр зорилтуудыг маань улс орон даяар ажиллаж буй манай 540 салбар нэгжийн 3800 орчим ажилтнууд маань хичээнгүйлэн хэрэгжүүлсэн. Тиймээс нийт ажилтнууддаа баярлалаа гэж хэлмээр байна.
-Орон сууцны зээлийн урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгох тухай Засгийн газрын түвшинд яригдаж байгаа. Энэ нь банкны салбарт хэрхэн нөлөөлөх бол?
-Орон сууцны зээлийн хөтөлбөр хэвийн хэрэгжиж байна. Хэдийгээр энэ хөтөлбөр хэрэгжсэнээр 69 мянган айл өрх орон сууцны асуудлаа шийдсэн ч гэсэн 30 хувийн урьдчилгаагаа бэлэн гаргаад өгчихөж чадахгүй хүмүүс ч бий. Тэр хүмүүст туслахад төр засаг оролцох нь зөв. Гэхдээ зээл хүсч байгаа иргэд өөрсдөө санаачилгатай байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, зээлийн урьдчилгаа төлбөрийг бүрдүүлэхэд зориулж хуримтлалаа үүсгэх хэрэгтэй. Төрийн банк харилцагчдынхаа хуримтлалыг дэмжих зорилгоор “Хуримтлалын дансны үйлчилгээ” гэсэн бүтээгдэхүүнийг бий болгосон.
-Ямар учиртай үйлчилгээ вэ?
-Харилцагч цалингийнхаа тодорхой хувиар хуримтлал үүсгэе гэдэг санаачилга гаргавал банктай нэг удаа гэрээ хийнэ. Улмаар цалингийнхаа тодорхой хувийг хуримтлалын дансандаа төвлөрүүлэх юм. Банк хуримтлалын дансан дахь үлдэгдэлд нь хүү бодож олгоно. Ингээд тухайн харилцагч маань дансандаа төвлөрүүлсэн орлого болон түүнд банкнаас тооцож өгсөн хүүгийн орлогын нийлбэр нь худалдан авах гэж буй байрныхаа 30 хувийг бүрдүүлчихсэн байвал 70 хувийг нь бид зээлэх зарчмаар хамтран ажиллаж байгаа.
Хэдийгээр найман хувь гэдэг тоо бага боловч зээлийн дүн өсөх тусам харилцагчаас гарч байгаа зардал өсдөг. Тэгэхээр урьдчилгаа төлбөрөө аль болох ахиу төлөх нь дээр байдаг юм.
-Урьдчилгаа буурахад эргээд төлөх зардал нь өснө гэж үү?
-Урьдчилгаа буурахад хүү биш, хүүгийн зардал өснө. Тэгэхээр зээл авч байгаа хүмүүс хүүгийн нийт зардлаа бууруулахын тулд урьдчилгаа зардлаа ахиу төлөх хэрэгтэй. Гэвч одоо урьдчилгаа төлбөрийг бөөнөөр нь их хэмжээгээр гаргаад өгчих боломжгүй иргэд олон байгаа учраас төрөөс дэмжих тухай яригдаж байна.
-Урьдчилгаа төлбөрийг арван хувь болгох асуудлыг “Нийгмийн даатгалын сан”-тай холбон ярьж байгаа. Энэ ямар учиртай юм бэ?
-Урьдчилгаа төлбөрийг бууруулахын тулд нийгмийн даатгалын сантай холбож байгаа хэрэг биш. Харин найман хувийн хүүтэй зээлийн хөтөлбөрийг урт хугацаанд тогтвортой хэрэгжүүлэхийн тулд Тэтгэврийн сантай холбох нь зөв. Хэрвээ орон сууцжуулах хөтөлбөрийг тэтгэврийн сантай холбоод өгчих юм бол мөнхийн эргэлдэх цикл бий болгоод өгчихөж байгаа юм. Тасралтгүй байна гэдэг нь хүмүүст хамгийн том боломж. 10 жилийн дараа ч найман хувийн зээл авч болно гэсэн үг. Тийм учраас иргэд одооноос хуримтлалаа бий болгох хэрэгтэй. Хуримтлал нэгээс эхэлдэг шүү дээ.
Байртай болно гэдэг бол тухайн айлын маш том зорилго. Тиймээс тэр том зорилго руугаа хуримтлал үүсгээд үнэхээр хүрэхгүй бол төр дэмжихээс өөр аргагүй. Түүнээс шууд төрөөс хүсэх, шаардах сайн зүйл биш. Ер нь эцсийн дүндээ бол зардал л өснө гэсэн үг. Тийм учраас иргэдийн санхүүгийн боловсролыг дээшлүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Манай банкнаас иргэдийн санхүүгийн боловсролыг дээшлүүлэх аяныг эхлүүлж өрхийн санхүүгийн дэвтрийг боловсруулж гаргасан байгаа.
-Орон сууцны зээлийн урьдчилгаа төлбөр 10 хувь болбол банкны шаардлага өөрчлөгдөх үү. Шалгуур өндөрсөнө гэж ярих юм?
-Шалгуур өөрчлөгдөхгүй. Засгийн газрын тогтоолоор батлагдсан журам байгаа. Найман хувийн хүүтэй зээлийг хэрэгжүүлэхдээ тухайн үед Засгийн газар моргейжийн зээлийн стандартыг бий болгосон. Нэг л стандарттай, тавигддаг шаардлага, нөхцөл нь ижил. Тэрийг хэрэгжүүлдэг банкууд нь бүгд адилхан стандарт барина. Нэмэлт зүйл бид шаардахгүй. Хэдхэн л зүйл байгаа шүү дээ. Урьдчилгаа төлбөрөө дансаараа дамжуулсан байх хэрэгтэй. Дансаараа дамжуулаагүй тохиолдолд ямар эх үүсвэрээр бүрдүүлснээ батлах хэрэгтэй. Баримт байхгүй учраас энэ шаардлага зарим нэг иргэдэд хүндрэл учруулдаг. Зарим нь барилгын компаниудтайгаа хуйвалдаад буруу зөрүү юм хийгээд байна. Үнээ өсгөх замаар урьдчилгаа төлбөрийн хувиа шингээх гэж оролддог. Ийм буруу зөрүү үйлдэл хийж байгаа цөөн хүнээс болоод бусад хүмүүст хүндрэл учраад байгаа юм.
Дансаараа мөнгөө дамжуулж байгаа тохиолдолд банкны хэд хэдэн шалгуурыг хангадаг. Урьдчилгаа төлбөрөө яаж олсон нь тодорхой, сарын тогтмол орлого нь хэд юм гэдгээ баталчихна. Ирээдүйд энэ хүн зээлээ төлөх чадвартай гэдгээ харуулчихаж байгаа юм. Банк олон юм шаардаад байгаа гэдэг чинь энэ.
Засгийн газар тодорхой хөнгөлөлт үзүүлж болно. Урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгож болно. Гэтэл нөгөө талд нь 50:50 хувийн тэнцэл байх ёстой. Засаг 50 хувийг чинь шийдээд өгч байгаа бол иргэн та өөрөө 50 хувиа шийдээч ээ. Статистикийн судалгаа харахад нийт өрхийн зарлагын 25 хувь нь бусад зардал гэсэн ангилалтай байдаг юм. Бусад зардал гэдэг чинь бидний хэмнэж болох зардал юм. Залуу гэр бүл ч бай, дундаж амьдралтай айл ч бай өрхийн санхүүгийн дэвтрийг нэг хөтлөөд үзээрэй гэж хэлмээр байна. Жишээлбэл би өдөрт 10 мянган төгрөгийг яасан нь ч мэдэгдэхгүй үрдэг. Тэр чинь сардаа 300 мянга жилдээ дөрвөн сая төгрөгийн зардал байдаг. Тэгэхээр өдөрт 10 мянган төгрөг хэмнээд байхад жилд дөрвөн сая төгрөгтэй болно гэсэн үг. Гурван жил хуримтлуулахад 16 сая төгрөгтэй болно. Ингээд хуримтлуулчихсан тохиолдолд Төрийн банк ч бай бүх банкууд найдвартай гэж үзээд зээл гаргах болно. Тиймээс өөрийнхөө санхүүгийн баталгааг гаргахын тулд орлогоо банкаар дамжуулаач гэж зөвлөмөөр байна. Гэртээ хураагаад байх юм бол орлого болж нотлогдохгүй. Хуримтлал үүсгэж чадах бол танд банкны шаардлага чангадахгүй.
-Орон сууцны зээл авахдаа өөр байр барьцаалах боломж бас бий. Ипотекийн зээлийн журамд урьдчилгаа төлбөр арван хувь байх заалт бий. Энэ ямар учиртай юм бэ?
-Урьдчилгаа 30 хувиа төлж чадахгүй бол өөр байр барьцаалж болно гэсэн заалт байгаа. 30 хувиа төлөөд дуусахаар барьцаанд байсан байр нь чөлөөлөгдөөд өөрийнх нь байр барьцаа болоод явчихаж байгаа юм.
-80 метр.кв-аас илүү талбайтай байранд ч найман хувийн хүүтэй зээл олгох талаар яригдаж байгаа. Энэ боломжтой юу?
-Үүнийг зөв гэж үзэж байгаа. 80 метр.кв дотор хязгаарлалт хийгээд нэлээд олон айлын асуудлыг шийдчихлээ. Өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сарын байдлаар 69 мянга гаруй айл өрх орон сууц худалдаад авчихсан байна. Хоёр жил хүрэхгүй хугацаанд 20 жил олгосон зээлээс ч илүү зээл олгосон. Тэгэхээр энэ бол маш амжилттай хэрэгжсэн хөтөлбөр. Гэсэн хэдий ч цаана нь ч бас орон сууцгүй хүмүүс байсаар л байна. Тэдэнд бас боломж олгох шаардлагатай.
-Түрээсийн байрны хөтөлбөрийг таны яриад байгаа айл өрхийн хуримтлалтай холбовол ашигтай биш үү?
-Засгийн газар болон нийслэлээс маш зөв бодлогуудыг хэрэгжүүлж байгаагийн нэг нь түрээсийн байр хөтөлбөр. Түрээсийн байранд амьдрах хугацаандаа хуримтлалаа үүсгээд тэгээд байраа худалдаж авах боломж бий болж байна. Энэ нь иргэдэд маш өгөөжтэй хөтөлбөр. Эсвэл гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Гэр хороололдоо аятайхан сайхан амьдрах боломжийг бас бий болгоё. Тэгээд тэндээ амьдарч байх хугацаандаа хуримтлалаа үүсгээд байрандаа орох боломж бас байна.
-Ахмадууд байртай болох боломж хомс байдаг. Тэдэнд боломж байна уу. Тэтгэвэрт гарах нас нь ойртсон хүмүүс ч бий. Тэднийг байртай болгох боломж хэр байна вэ?
-Найман хувийн зээлийн хөтөлбөр яах аргагүй залуучуудад зориулсан хөтөлбөр л дөө. Ингэхээс ч өөр аргагүй. 20 жилийн хугацаатай зээл өгөх гэж байгаа учраас. Зах зээлийн нийгэм маань хүмүүсийг яс үндэс, нас хүйсээр нь ялгаварлах гэхээсээ илүү хүмүүсийн орлого олдог чадвар дээр нь тулгуурладаг нийгэм юм. Тэгэхээр бид зах зээлийнхээ зарчмаар л явж байгаа гэсэн үг л дээ. Тэдэнд зориулсан хөтөлбөр байж болно. Гэхдээ ахмадууд бол харьцангуй асуудлаа шийдчихсэн л байдаг. Үр хүүхдэдээ байраа өгөөд өөрсдөө байргүй үлдчихдэг. Эсрэгээр нь өөрсдөө байртайгаа үлдээд үр хүүхэд нь орлогоо олж өөрсдөө зээлдээ хамрагдаад байраа авах хэрэгтэй.
-Сингапур, Тайланд АНУ гээд л дэлхийн өндөр хөгжилтэй улс орнууд орон сууцжуулах хөтөлбөрийг маш хурдацтай зөв хэрэгжүүлсэн байдаг юм билээ?
-Ер нь орон сууцны хөтөлбөр ямар нэгэн сантай холбогдох нь өөрөө маш зөв зүйтэй зүйл л дээ. Урт хугацаатай моргейжийн зээл өгөхийн тулд нөгөө талд нь урт хугацаатай эх үүсвэр байх хэрэгтэй. Бид урт хугацаатай моргейжийн зээл олгох боломжоо бий болгочихсон. Урт хугацаатай эх үүсвэр нь одоохондоо байхгүй. Тэгэхээр нийгмийн даатгалын сантайгаа холбочихвол аль, аль талдаа ашигтай. Нийгмийн даатгалын сан ч өөрөө байнга хүүгээрээ өсөөд арвижих юм.
-Олон улсын жишиг тийм гэж үү?
-Моргейжийн хөтөлбөр амжилттай хэрэгжсэн улс орнуудын жишиг өөрөө ийм.
-Нөгөө талд барилгын компаниудын зээлийн эргэлт, буцаан төлөлт хэр байна вэ?
-Монголын эдийн засаг хаана ч байхгүй онцлогтой, сэтгэлгээ давамгайлсан эдийн засаг. Бие биенийгээ их даган дуурайдаг. Тэр хошуурал нь эдийн засгийн тооцоогүй санхүүгийн боловсрол дутуугаас үүсээд байгаа юм. Жишээлбэл суманд нэг нь дэлгүүр нээгээд овоо ашигтай болоод ирмэгц бүгд дэлгүүр нээчихдэг. Тэгэхээр хэн нь ч худалдан авагч биш болчихож байгаа юм. Яг үүнтэй адилхан нөхцөл байдал барилгын салбарт үүссэн. Одоо Монгол Улсад 840 барилгын компани байгаа гэсэн тоо байна лээ. Энэ бол зах зээлийн тооцоо хийлгүй асуудалд хандсаны л хар гай. 80 метр.кв-аас доош орон сууц барих юм бол найман хувийн хүүтэй зээлийн хөтөлбөрт хамрагдаад асуудалгүй болчих юм байна гэж сэтгэмэгцээ бүгд барилга бариад эхэлсэн. Бодитой зах зээлээ судлаагүйгээс үүссэн асуудал.
-Барилгын компаниудад үнэ тогтворжуулах зээлээ өгч байхдаа энэ судалгааг хийгээгүй юм уу?
-Банк болгон л өөр, өөрийнхөө түвшинд судалгаагаа хийсэн. Мөн банкнаас зээл авалгүй барилга барьж байгаа компаниуд ч бас байна. Тэд чинь бүгд нийлэхээрээ макро түвшинд тоо нь зөрчихсөн. Уг нь бол бизнес хийж байгаа хүн өөрөө зах зээлээ судлах ёстой юм. Тиймээс иргэдийн санхүүгийн мэдлэгт анхаарах хэрэгтэй. Төр ч бас үүнд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй болов уу гэж би хувьдаа боддог юм.
-Хөдөө байгаа малчдад орон сууцны зээл авах ямар боломж байна вэ?
-Төрийн банкны анх хэрэгжүүлсэн бас нэг хөтөлбөр бол малчдад моргейжийн зээл олгох явдал байсан. Моргейжийн орон сууцны зээл бол зөвхөн нийслэлд зориулсан зээл биш. Аймгийн төвдөө, сумандаа сайхан амьдрах боломжуудыг бий болгох ёстой. Банкны системийн 69 мянга гаруй зээлээс 25 орчим хувь нь хөдөө орон нутагт олгогдсон. Төрийн банкны хувьд нийт олгогдсон зээлийн 40 орчим хувь нь хөдөө орон нутгийнх. Суманд моргейжийн зээл олгох хөтөлбөрийг бас хэрэгжүүлж байгаа юм. Малчдын орлого нь тогтмол биш учраас жаахан зовлонтой. Энэ бэрхшээлийг давахын тулд Монголбанк “Малчдын моргейжийг хоёр хэлбэрээр шийдэж болно” гээд журмандаа өөрчлөлт оруулчихсан юм. Нэг хувилбар нь, жилдээ хоёр удаа төлдөг байдлаар эргэн төлөлтийн хуваарийг нь хийж өгч болно. Нөгөөх нь, малчид орлоготой үедээ хуримтлал үүсгээд хуримтлалаасаа сар болгоныхоо төлбөрийг цувуулж төлж болно. Төрийн банк малчны моргейжийн хөтөлбөрийг анх удаа хэрэгжүүлсэн. Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт суманд 24 айлын орон сууц баригдлаа. Энэ орон сууцны зээлийг манай банк олгосон. “Атимор” гэдэг компани байруудыг нь барьж байгаа юм. Энэ жил 50 орчим сумд орон сууц барихаар төлөвлөж байгаа юм байна лээ. Их чухал хөтөлбөр. Мөн орлогын баталгаагаа Төрийн банкны малчдад зориулсан “Малчин данс” хөтөлбөрөөр гаргаж болно. Малчин дансандаа бүх орлогоо төвлөрүүлээд орлогоо тодорхойлдог давуу талтай.
-Хуримтлал үүсгэхийн тулд дэвтэр нээгээд л байх хэрэгтэй юү?
-Шинээр хүүхэд төрөхөд хоёр дэвтэр нээгээч ээ гэж хүмүүст зөвлөдөг юм. Нэг нь ургийн дэвтэр. Нөгөөх нь санхүүгийн дэвтэр. Өлгий сүүний мөнгөнөөс нь эхлээд бүгдийг нь бичээд байх хэрэгтэй. Хүн төрсөн цагаасаа эхлээд л насан өөд болтлоо санхүүгийн харилцаанд ордог нь л хууль байхгүй юу. Санхүүгийн дэвтэр хөтөлснөөр хүүхэд өөрөө санхүүгийн зөв боловсролтой болж хүмүүжих юм. Суурь дүнг нь бичихгүйгээр жагсаагаад л бичээд бай. Тэгж байгаад хүүхэд чинь өсөөд өөрөө гарын үсэг зурдаг болно, зардлаа өөрөө хянадаг болно. Ингээд зардлаа хянаад сурчихсан хүүхэд бол санхүүгийн тал дээр айлтгүй болно.
-Эдийн засаг хямарсантай холбоотойгоор чанаргүй зээл их гарч байна гэсэн судалгаа байна. Банкны активт хэр нөлөөлж байна вэ?
-Энэ яах аргагүй асуудал. Ялангуяа Монголын эдийн засгийн индикаторыг аваад үзэх юм бол дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт 2014 онд 7.8 хувьтай байгаа. Сүүлийн дөрвөн жилийн дундаж нь 12 хувьтай байгаа. Ер нь бол буурсан. Гэхдээ 7,8 хувь гэдэг бол чамлахааргүй өсөлт. Инфляци сүүлийн гурван жилийн дунджаар 12 хувьтай байсан бол одоо 9 хувьтай байна. Валютын ханш бас л өндөр байна. Энэ хүчин зүйлүүдтэй холбоотойгоор уул уурхайн салбар зогсонги байдалтай, барилгын салбар бас нэлээд хүнд байдалтай байна. Энэ хоёр салбарыг дагаад банкны системд байгаа зээлийн багц чанаргүйтэж, чанаргүй зээлийн хэмжээ 40 гаруй хувиар өссөн байгаа. Үүнд банкууд анхаарлаа хандуулж ажиллах ёстой. Төрийн банкны хувьд өнгөрсөн жилээс анхаарч эхлээд байна. Чанаргүй зээл өсөөд байхад Төрийн банкных харьцангуй бууралттай байгаа. Чанаргүй зээл гарна гэдэг бол харилцагч дээр л хүндрэл үүсэж байна гэсэн үг. Тиймээс харилцагчдаа их анхаарч ажиллах ёстой юм. Харилцагчийн өмнө үүсч байгаа хүндрэлийг аль болох эрт илрүүлээд, харилцагчтайгаа хамтран ажиллах замаар хүндрэлээс гаргаж чадвал банкны зээлийн чанар сайжирна. Төрийн банкнаас хэрэгжүүлж буй “Харилцагч таныг сонсъё” аяны хүрээнд бид харилцагчдынхаа мэдээллийн баазыг үүсгэхээр ажиллаж байна. Жишээлбэл хэн нэгэн харилцагчийн маань борлуулалт тааруу байгаа бол нөгөө нэг харилцагч маань бүтээгдэхүүн худалдаж авдаг байх жишээтэй. Хоёр харилцагчаа хооронд нь холбож өгөх гээд байгаа юм. Тэгэх юм бол харьцангуй бие, биеэ дэмжээд хамтдаа урагшаа хөгжих боломжийг харж байгаа юм.
-Танай банк ТОП-100 аж ахуйн нэгжээр шалгарсанд баяр хүргэе. Хоёр дахь удаагаа шалгарч байна уу даа?
-Төрийн банк ТОП-100 аж ахуйн нэгжид хоёр жил дараалан шалгарч байна. Тэр тусмаа энэ жил эхний 17-д шалгарлаа. Төрийн өмчид компаниудаас TOP-20-д хоёрхон компани шалгарсны нэг нь манай банк. Энэ бол бидний том амжилт юм. Манай хамт олны ажлын үр дүн, манай банкны олон мянган харилцагчдын маань итгэл. Манай банк нийтдээ 540 салбар нэгжтэй. 1,7 сая харилцагчтай. Тиймээс бидний амжилтыг хамтдаа бүтээлцсэн нийт харилцагчдадаа баярлалаа гэж хэлмээр байна. Бид 2014 онд хоёр их наяд төгрөгийн активтай боллоо, банкинд хүмүүсийн итгэх итгэлийг илэрхийлдэг үндсэн үзүүлэлт болох татан төвлөрсөн хөрөнгийн хэмжээ маань 1.8 их наяд хүрч 16 хувиар өссөн байна. Өнгөрсөн онд банкны системийн дундаж өсөлт найман хувьтай байсан. Бид үүнээс хоёр дахин илүү өсөлттэй байна. Зээлийн багцын чанар эрс сайжирсан. Чанаргүй зээлийн активт эзлэх хувь 0,5 хувьтай байгаа нь банкны системийн үзүүлэлтээсээ эрс сайн үзүүлэлт юм. Энэ бол бидний амжилтын бас нэг хэсэг байх гэж бодож байна.
2014 оны зорилтууд маань бас их сайн биеллээ. Бид хамгийн сайн үйлчилгээтэй, хамгийн сайн харилцаатай банк байх, хамгийн үр ашигтай, эрсдэлгүй банк байх гэсэн дөрвөн зорилт дэвшүүлсэн. Эдгээр зорилтуудыг маань улс орон даяар ажиллаж буй манай 540 салбар нэгжийн 3800 орчим ажилтнууд маань хичээнгүйлэн хэрэгжүүлсэн. Тиймээс нийт ажилтнууддаа баярлалаа гэж хэлмээр байна.