“Төсвийн суурь норм”-ыг шинэчлэх шаардлага тулгарч байна
Монгол Улсын Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт Европын Холбооны нийтлэг зарчим, хэм хэмжээ, стандартыг Монгол Улсад нэвтрүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэхээр заасан. Гэвч одоогоор барилгын салбарын норм дүрмийн тогтолцоог Еврокодод шилжүүлэх ажлын хөтөлбөр, төлөвлөгөө хараахан батлагдаагүй, мөрдөгдөж байгаа баримт бичгүүдэд судлагаа хийж үнэлэлт дүгнэлт хийгдэж байна.
ОХУ болон манай улсад мөрдөгдөж байгаа барилгын төсөвт өртөг тооцох уламжлалт аргачлалд дор дурьдсан дутагдал байна гэж үздэг. Үүнд:
ОХУ болон манай улсад мөрдөгдөж байгаа барилгын төсөвт өртөг тооцох уламжлалт аргачлалд дор дурьдсан дутагдал байна гэж үздэг. Үүнд:
- Барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэсэн бодит зардал нь зураг төслийн үе шатанд тодорхойлсон төсөвт өртгөөс зөрдөг
- Зураг төслийг бүрэн боловсруулж дуусаагүй үед урьдчилсан төсөвт өртөг тодорхойлох , барилгын ажлын зардлыг үнэлэх, төлөвлөлтийн шийдлийн тодорхой мөчлөгт зардлыг урьдчилан үнэлэх боломжгүй
- Барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх үед зураг төсөлд өөрчлөлт оруулах шаардлага гардаг нь төсвийг эргээд засварлах болгодог
Зураг төслийн чанарын түвшингөөс барилгад оруулах хөрөнгө оруулалтын үр ашиг шууд хамаардаг. Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дээшлүүлэхийн тулд төслийн шийдлийг боловсронгуй болгох, юуны өмнө зураг төслийг богино хугацаанд олон хувилбараар хийж, эдийн засгийн талаас нь үнэлгээ өгөх автоматжуулсан систем нэвтрүүлэх, норм дүрмийн тогтолцоог шинэчлэх хөрөнгө оруулалтын бүх үе шатанд зардлыг төлөвлөх шаардлагатай. Иймд ОХУ, Белорус улсад Европын стандарттай уялдуулан барилгыг төлөвлөх, барих, ашиглах, буулгах бүх үе шатны зардлыг бодитоор төлөвлөх боломжоор хангах барилгын үнэ бүрдэл, төсвийн норм үнэлгээний тогтолцоотой болохыг онцгой анхааран ажиллаж байгаа ажээ.
Монгол Улсад барилгын салбарын норм дүрмийн тогтолцоог Еврокодод шилжүүлэх шийд гарсны дагуу салбарын үнэ бүрдлийн тогтолцоог шинэчлэх ажлын анхны баримт бичиг нь “Үнэ бүрдэлтийн үндсэн дүрэм” БНбД 81-94-12 юм. Уг баримт бичигт барилгын ажлын өртгийг төслийн явцтай уялдуулан тодорхойлох, үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын үеийн өртөг зардлыг тооцох, гэрээний төрөл хэлбэрүүдийг ашиглах, адилтгах объектын өртөг тооцох, үе шатны ажлын томсгосон форматуудыг хэрэглэх талаар тусгасан. “Үнэ бүрдэлтийн үндсэн дүрэм” батлагдснаас хойш адилтгах объектын өртөг тооцох аргачлал, мөрдөгдөж байгаа төсвийн суурь нормыг хянан шүүлт хийх, алдааг илрүүлж засварлах, нэгж хүчин чадлын жишиг өртөг тооцох зэрэг олон төсөл хэрэгжиж байна. “Барилгын төсвийн суурь норм, нормын үзүүлэлтүүдэд үзлэг шинжилгээ хийх, алдааг залруулах, шинэчлэх шаардлагатай ажлын жагсаалт гаргах” төслийн хүрээнд 8359 нормыг хянаж 16,4 хувьд нь засвар оруулах шаардлагатай байгааг тогтоосон. Манай улсад мөрдөж байгаа барилгын төсвийн суурь норм ОХУ-ын 1984 оны нормд тулгуурласан ба шинээр барилгын салбарт нэвтэрч байгаа шинэ материал, шинэ технологийн ажлын нормыг жил бүр үндсэн нормд нэмэлтээр боловсруулан мөрддөг. Гэвч судалгааны материал, боловсон хүчний дутагдал зэргээс хамаарч барилгын салбарт нэвтэрч байгаа шинэ материал, шинэ технологийн хурдыг норм боловсруулах ажил гүйцэхгүй байна. Эхний ээлжинд шинэ материал, шинэ технологийн нормууд, барилгын төсвийн суурь нормд оруулах засвар өөрчлөлтийг яаралтай боловсруулан гаргах асуудал тулгамдаж байна.
Европын Холбооны улсад баримталж байгаа зарчмаар үнэ бүрдлийн тогтолцоог иж бүрнээр шинэчлэх үү, эсвэл нэгж хүчин чадлын төсөвт өртөг, томсгосон үнэлгээ, индекс, хөрөнгө оруулалтын төсөвт өртөг тооцоход үндэслэл болж байгаа “Төсвийн суурь норм”-ыг шинэчлэх замаар урагшлах уу гэдэг 2 замын нэгийг бодлогын түвшинд тодорхойлох шаардлагатай байна.
Манай яамны зүгээс Герман, Белорус зэрэг улсуудын туршлага судлах ажлыг зохион байгуулсан. Манай улсын хувьд нийгэм эдийн засгийн харилцааны өөр нөхцөлд боловсруулсан барилгын үнэ бүрдэлтийн тогтолцоог мөрдөж байгаа нь өнөөгийн шаардлагын хэмжээнд хүрч хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх хөшүүргийн үүргийг гүйцэтгэхэд учир дутагдалтай байгаа.
Иймд барилгын салбарын эрх зүйн болон норм дүрмийн баримт бичгийн судалгаа хийсэн төслүүдийн үр дүнг хэлэлцэн тодорхой шийдвэрийг гарган хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулах, цаашид хэрэгжүүлэх арга хэмжээг цогцоор нь авч үзэх шаардлагатай байна.
Барилгын норм дүрмийн шинэчлэлийг хийж байгаа Белорус улсын туршлага
Белорусс улс барилгын салбарын норм дүрмийн тогтолцоогоо Европын улсуудад мөрдөгдөж байгаа нэгдсэн норм еврокодод шилжүүлэх ажлын хүрээнд барилгын үнэ бүрдэл, төсвийн норм үнэлгээгээ шинэчилж байгаа үйл явцын талаар интернет орчинд нийтлэгдэж байгаа материалыг судлан энэ мэдээллийг бэлтгэлээ.
Белорус улс нь барилгын салбарт шударгаар өрсөлдөх, барилгын бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах нөхцөл бүрдүүлэх , инноваци нэвтрүүлэх бодлогын хэрэгжилтийн үр дүнг дээшлүүлэхэд чиглэсэн үндэсний барилгын үнэ бүрдлийн тогтолцоог бий болгоход “Үндсэн чиглэл“ эхнийн ээлжинд боловсруулжээ. Үндсэн чиглэлийн гол зорилгыг захиалагч, хөрөнгө оруулагч, зураг төсөлч, гүйцэтгэгч нарын төлөвлөсөн зардлын хэмжээ эцсийн дүндээ эдийн засгийн үндэслэлтэй, тогтвортой гэрээний үнийн дүнг хангах, барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэх боломжийг бүрэн бүрдүүлэх гэж тодорхойлжээ. Үндсэн чиглэл боловсруулах ажил дараах 4 үе шаттай явагдсан байна. Үүнд:
Монгол Улсад барилгын салбарын норм дүрмийн тогтолцоог Еврокодод шилжүүлэх шийд гарсны дагуу салбарын үнэ бүрдлийн тогтолцоог шинэчлэх ажлын анхны баримт бичиг нь “Үнэ бүрдэлтийн үндсэн дүрэм” БНбД 81-94-12 юм. Уг баримт бичигт барилгын ажлын өртгийг төслийн явцтай уялдуулан тодорхойлох, үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын үеийн өртөг зардлыг тооцох, гэрээний төрөл хэлбэрүүдийг ашиглах, адилтгах объектын өртөг тооцох, үе шатны ажлын томсгосон форматуудыг хэрэглэх талаар тусгасан. “Үнэ бүрдэлтийн үндсэн дүрэм” батлагдснаас хойш адилтгах объектын өртөг тооцох аргачлал, мөрдөгдөж байгаа төсвийн суурь нормыг хянан шүүлт хийх, алдааг илрүүлж засварлах, нэгж хүчин чадлын жишиг өртөг тооцох зэрэг олон төсөл хэрэгжиж байна. “Барилгын төсвийн суурь норм, нормын үзүүлэлтүүдэд үзлэг шинжилгээ хийх, алдааг залруулах, шинэчлэх шаардлагатай ажлын жагсаалт гаргах” төслийн хүрээнд 8359 нормыг хянаж 16,4 хувьд нь засвар оруулах шаардлагатай байгааг тогтоосон. Манай улсад мөрдөж байгаа барилгын төсвийн суурь норм ОХУ-ын 1984 оны нормд тулгуурласан ба шинээр барилгын салбарт нэвтэрч байгаа шинэ материал, шинэ технологийн ажлын нормыг жил бүр үндсэн нормд нэмэлтээр боловсруулан мөрддөг. Гэвч судалгааны материал, боловсон хүчний дутагдал зэргээс хамаарч барилгын салбарт нэвтэрч байгаа шинэ материал, шинэ технологийн хурдыг норм боловсруулах ажил гүйцэхгүй байна. Эхний ээлжинд шинэ материал, шинэ технологийн нормууд, барилгын төсвийн суурь нормд оруулах засвар өөрчлөлтийг яаралтай боловсруулан гаргах асуудал тулгамдаж байна.
Европын Холбооны улсад баримталж байгаа зарчмаар үнэ бүрдлийн тогтолцоог иж бүрнээр шинэчлэх үү, эсвэл нэгж хүчин чадлын төсөвт өртөг, томсгосон үнэлгээ, индекс, хөрөнгө оруулалтын төсөвт өртөг тооцоход үндэслэл болж байгаа “Төсвийн суурь норм”-ыг шинэчлэх замаар урагшлах уу гэдэг 2 замын нэгийг бодлогын түвшинд тодорхойлох шаардлагатай байна.
Манай яамны зүгээс Герман, Белорус зэрэг улсуудын туршлага судлах ажлыг зохион байгуулсан. Манай улсын хувьд нийгэм эдийн засгийн харилцааны өөр нөхцөлд боловсруулсан барилгын үнэ бүрдэлтийн тогтолцоог мөрдөж байгаа нь өнөөгийн шаардлагын хэмжээнд хүрч хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх хөшүүргийн үүргийг гүйцэтгэхэд учир дутагдалтай байгаа.
Иймд барилгын салбарын эрх зүйн болон норм дүрмийн баримт бичгийн судалгаа хийсэн төслүүдийн үр дүнг хэлэлцэн тодорхой шийдвэрийг гарган хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулах, цаашид хэрэгжүүлэх арга хэмжээг цогцоор нь авч үзэх шаардлагатай байна.
Барилгын норм дүрмийн шинэчлэлийг хийж байгаа Белорус улсын туршлага
Белорусс улс барилгын салбарын норм дүрмийн тогтолцоогоо Европын улсуудад мөрдөгдөж байгаа нэгдсэн норм еврокодод шилжүүлэх ажлын хүрээнд барилгын үнэ бүрдэл, төсвийн норм үнэлгээгээ шинэчилж байгаа үйл явцын талаар интернет орчинд нийтлэгдэж байгаа материалыг судлан энэ мэдээллийг бэлтгэлээ.
Белорус улс нь барилгын салбарт шударгаар өрсөлдөх, барилгын бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах нөхцөл бүрдүүлэх , инноваци нэвтрүүлэх бодлогын хэрэгжилтийн үр дүнг дээшлүүлэхэд чиглэсэн үндэсний барилгын үнэ бүрдлийн тогтолцоог бий болгоход “Үндсэн чиглэл“ эхнийн ээлжинд боловсруулжээ. Үндсэн чиглэлийн гол зорилгыг захиалагч, хөрөнгө оруулагч, зураг төсөлч, гүйцэтгэгч нарын төлөвлөсөн зардлын хэмжээ эцсийн дүндээ эдийн засгийн үндэслэлтэй, тогтвортой гэрээний үнийн дүнг хангах, барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэх боломжийг бүрэн бүрдүүлэх гэж тодорхойлжээ. Үндсэн чиглэл боловсруулах ажил дараах 4 үе шаттай явагдсан байна. Үүнд:
- Европын Холбооны улсуудын барилга- архитектурын үйл ажиллагааны зах зээлд тогтсон барилгын ажлын өртөг зардлыг тооцох , барилгын салбарын үнэ бүрдлийн тогтолцоог боловсронгуй болгох үйл явц, туршлагыг судлан шинжлэх ,
- Барилга байгууламжийн талбай, эзлэхүүн тооцох аргачлал, барилгын ажлын өртөг зардлын ангилалыг Европын Холбооны улсуудад мөрдөгдөж байгаатай адилтгах,
- Адилтгах объектын төсөвт өртөгийн мэдээллийн сан байгуулах аргачлал боловсруулах,
- Зураг төсөл- техникийн загварууд /проектно-технические модели/ тэдгээрийн төсөвт өртгийн томсгосон үзүүлэлтийг тогтоох санал, аргачлал боловсруулах
Эдгээр 4 үе шатаар явагдсан судлагаа эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнд үндэсний барилгын үнэ бүрдлийн тогтолцоог боловсронгуй болгох үзэл баримтлалыг боловсруулан 2012 онд Барилга- архитектурын яамны тушаалаар батлуулсан байна.
Үндсэн чиглэлийг боловсруулан мөрдөх ажлын хүрээнд төсөвт өртгийн томсгосон үзүүлэлт болон адилтгах объектын төсөвт өртгийг тогтоосноор хөрөнгө оруулалтын тооцоо, зураг төслийн эхний шатанд хэрэглэх боломжтой болжээ. Төсөвт өртгийн томсгосон үзүүлэлт, адилтгах объектын төсөвт өртгийг тогтоохдоо Европын Холбооны улсуудаас гадна ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд багтаж байсан орнуудын барилгын зардлын тооцооны нарийвчлалыг сайжруулсан, хөрөнгө оруулалтын үндэслэл, үр дүнг дээшлүүлсэн, үнийн тогтвортой байдлыг хангасан туршлагыг судлан үзсэн байна.
Барилга байгууламжийг төлөвлөх, барих, ашиглах, буулгах бүх үе шатанд зардлыг төлөвлөх, тооцох эрх зүйн, норм нормативын баримт бичгийг боловсруулахдаа Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын барилгын салбарын үнэ бүрдэлтийн тогтолцоог үндэслэл болгожээ. Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын барилгын салбарын үнэ бүрдэлтийг зохицуулах эрх зүйн нормативт :
“Барилга байгууламжийн талбай ба эзлэхүүн” DIN 277,
“Барилгын ажлын зардлыг тооцох” DIN 276,
“Зураг төслийн ажлын үе шат“ HOAI,
“Барилгын ажлын захиалга бэлтгэх , гэрээ байгуулах журам” VOB /DIN1960, DIN 1961, DIN18299/,
“Үнийн лавлах” BKI ордог байна.
ХБНГУлсад DIN 277, DIN 276 стандартыг хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанд оролцогч бүх талууд заавал мөрддөг нь хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийг зохицуулах систем болдог гэжээ. Барилгын санхүүжилтийн үндэслэл болох барилгын өртөг зардлыг тооцоход шаардагдах эрх зүй-нормативын баримт бичгийг нягт нямбай, системтэй боловсруулж барилгын бүх зардалыг нарийвчлан тогтоож, хөрөнгө оруулалттай уялдуулж чадсан байдаг. Барилга байгууламжийг барих газрын хэмжээ, түүнд зарцуулах хөрөнгө оруулалтыг тогтоох үндэслэл нь бодит -хэрэгцээт талбайн хэмжээ болдог ба хэрэгцээт талбайг тогтоох үндэслэл нь барилгын талбайн ангилал байна. Барилга байгууламжийн нийт талбайг үйл ажиллагаатай нь уялдуулан тодорхой ангилалд хуваан үздэг.
Белорус улс нь үнэ бүрдлийн тогтолцоог бий болгох “Үндсэн чиглэл“ –ийг боловсруулахдаа дээрх баримт бичгүүдийг судлан өөрийн орны норм нормативын онцлогтой уялдуулах алхам хийсэн байна. Барилгын өртөг тооцох ажлыг шинэчлэх ажлын хүрээнд барилгын үе шат бүрт / хөрөнгө оруулалтын өмнөх, хөрөнгө оруулалтын, ашиглалтын, буулгалтын / зардлыг тооцох өөр өөрийн нарийвчлалтай томсгосон норматив боловсруулсан гэнэ. Мөн дээрх үе шат бүрт өртгийн үзүүлэлтийг уялдуулах технологийн загварыг гаргасан байна. Барилгын ажилд оролцогч талуудын хэрэглэх үндсэн үзүүлэлтээр DIN 277-ын дагуу талбай, эзлэхүүнийг сонгосон. Барилга байгууламжийн нийт талбайг хашлага ханын гадна ба дотор ирмэгээс тооцон тогтоох бөгөөд дотор ирмэгээр тогтоосон нийт талбайг ашигтай талбай, инженерийн дэд бүтэц эзлэх талбай, хөдөлгөөнийн урсгал / шат, лифт, коридор гм/ эзлэх талбай гэж ангилсан байна. Нэгдсэн үзүүлэлтийн харилцан уялдааг сайжруулах зориулалтаар нийт барилга байгууламжийг бүх талаараа хашлага хана хучилттай, хучилттай боловч хашлага хана бүрэн бус, хучилтгүй гэж ангилсан байна. Зардлын тооцооллыг нарийвчлахын тулд барилга байгууламжийг үйл ажиллагааны зориулалт чиглэлээр орон сууц, оффис, эрүүл мэнд, боловсрол гэх мэт 9 бүлэгт хуваасан.
Талбайн хувиарлалт, үзүүлэлтийн дагуу өртгийн хэмжээг тогтоож хөрөнгө оруулалтын үе шат бүрт ашиглан төсөвт өртгийг тооцохоор төлөвлөжээ. Уг аргачлалын давуу тал нь хөрөнгө оруулалтад оролцогч талууд барилгын зардлыг бууруулах, үнэ өртгийг бодит байдлаар тогтоох боломж олгодог байна.
Өртөг зардлын тооцоог нэг адил форматаар, зориулалт, нарийвчлалаар нь 4 түвшингөөр тодорхойлох нь тооцооллыг автоматжуулах, шилэн болгох боломжийг хангажээ. Өртгийн бүх үзүүлэлт нь технологийн дарааллаар тогтоогдохын зэрэгцээ тухайн барилгын ажил бүтээцийн зардлын эзлэх хувь хэмжээг тогтоож өгсөн байна.
Өртгийн 1 дүгээр түвшин хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийн үе шатанд хэрэглэгдэх ба дараа дараагийн түвшинд зардлын ангилалыг нарийвчлан өртгийг тогтоодог. 1 дүгээр түвшингийн өртөг нь зөвхөн барилгын талбай бэлтгэх, барилгын ажил, инженерийн шугам сүлжээний ажил гэсэн бүлэгт зааглагдана. Түвшин ахих тусам өртөг тогтоох ангилал нь нарийвчлагдан задарна. Жишээ нь: 2 дугаар түвшинд барилгын ажил нь 00 түвшнээс дээш, доош гэсэн бүлэгт хуваагдан 00 түвшнээс дээшх хэсгийг 7 бүлэг болгосон байна. Энэ 7 бүлгийн 3 дугаар дэд бүлэг нь барилга байгууламж, барилгын бүтээцийн гэсэн дэд бүлэг байдаг. Дараагийн түвшинд дээрх дэд бүлэг маань 9 бүлэгт /газар шороо, суурь, гадна хана, дотор хана, хучилт, дээвэр, барилгын гадагш гарсан хэсэг /довжоо, галын шат гм/, бусад барилга бүтээцэд хамаарах ажил/ технологийн дэс дараалал, барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээний төрөлтэй уялдуулан нарийвчлагдана. Цаашлаад 9 бүлэг нь тус тусдаа барилгын ажлын элементээр нарийвчлагдана. Өртөг зардлын үзүүлэлт тухайн ажлыг гүйцэтгэхэд шаардагдах нөөцийн хэмжээнд үндэслэгдэнэ гэжээ.
Түвшин бүрийн өртөг зардлын тооцоог хийж, хэмжээг тогтооход адилтгах объектын зураг төслийн мэдээллийн санг бүрдүүлж тэдгээрийн өгөгдөлд үндэслэдэг. Адилтгах объектын мэдээллийн санг нийгэм эдийн засгийн, техникийн, өртгийн үзүүлэлтээр бүрдүүлэх аргачлалыг шийдсний үндсэн дээр түвшин бүрийн өртөг зардлын хэмжээг тогтоосон байна. Өртөг зардлын хэмжээг хэмнэлттэй энгийн, дунд зэргийн, тансаг гэсэн ангилалаар 1м2, 1м3-д ноогдуулан тогтооно. Тухайн өртгийн үзүүлэлтэд байршлаас хамаарах, барилгажих талбайн нөхцөлөөс хамаарах гэх мэт илтгэлцүүрийг тогтоон хэрэглэдэг байна. Белорус улсын эрдэм шинжилгээний байгууллага одоогоор адилтгах объектын мэдээллийн санд 147 нэг маягийн зураг, 733 давтан хэрэглэх зураг, 1847 тухайлсан ажлын зургийг хамруулж тооцоо судалгаандаа ашигласан байна. Мөн өртгийн үзүүлэлтийг тогтооход эхний ээлжинд мөрдөгдөж байгаа төсвийн норм үнэн зөв, бодит байдлыг хангасан байх шаардлагатай тул ОХУ-д төсвийн нормыг хянан сайжруулах төсөл хэрэгжсэн байна.
“Зураг төслийн ажлын үе шат , үнэ“ HOAI баримт бичиг нь зураг төсөл, төслийн ажлын үнийн тооцоо хийх, ажлын бүтэц, бүрэлдэхүүн, гэрээний агуулгын үндэслэл болдог байна. “HOAI” баримт бичигт төслийн ажлыг 9 үе шатанд хувааж тус бүрт нь зураг төсөлчдийн захиалагчийн өмнө хүлээх хариуцлага ноогдох үнийн хуваарийг тодорхойлсон байдаг. Зураг төслийн ажлын аль үе шатанд өртгийн хэддүгээр түвшинг сонгон тооцоо хийхийг тогтоосон байна.
Захиалагчийн гүйцэтгэгчтэй хийх барилгын ажлын гэрээг “Барилгын ажлын захиалга бэлтгэх , гэрээ байгуулах журам” VOB /DIN1960, DIN 1961, DIN18299/-д үндэслэн байгуулна. “VOB” –оор барилгын ажлын захиалга бэлтгэх, ажлын жагсаалт- тоо хэмжээ гаргах, материалын хэрэгцээ тооцох, ажлыг зохион байгуулах, ажлын хөлс олгохыг журамласан байдаг гэжээ. Гэхдээ ажлын тоо хэмжээ, ажлын хөлс зэрэг тодорхойлт нь манай улсад мөрдөгдөж байгаа тодорхойлтын агуулгатай зуун хувь дүйцэдгүй гэж ойлгогдохоор байна. Барилгын ажлын захиалгын гол үзүүлэлт нь барилгын ажлын тоо хэмжээ байна.
Барилгын ажлын явцад оролцогч бүх талууд DIN 277, DIN 276, HOAI, VOB стандартуудыг баримтлан зардлын бүтцээ нарийвчлан тогтоож , өртгийн үзүүлэлт, индексийг ашиглан төслийн төлөвлөлтөө хийдэг байна.
Өртгийн үзүүлэлтийг барилгын үнэ бүрдлийн лавлах “BKI Baukosten” – д тогтоосон байна. BKI – лавлахад 74 барилгын төрлөөр үл хөдлөх хөрөнгийн байгаа үе шат, төслийн үе шат, тодорхой нөхцөл байдлыг харгалзсан үнийг тогтоосон байдаг гэжээ. BKI – лавлахад DIN 276 стандартад заасан зардлын нэр төрөл, HOAI журамд тусгасан ажлын үе шатаар үнийг тодорхойлно.
Эндээс харахад эдгээр эрх зүйн ба нормативын баримт бичгүүд нь хоорондоо нягт уялдаатай ба иж бүрнээрээ мөрдөгдөж байна. Иймд барилгын үнэ бүрдэлтийн тогтолцооны шинэчлэлтийн асуудал нь зөвхөн нэг нормыг боловсронгуй болгох бус цогц асуудлыг шийддэг болох нь харагдаж байна.
ЗТЭШИ
Зөвлөх эдийн засагч С. Нямаа
Үндсэн чиглэлийг боловсруулан мөрдөх ажлын хүрээнд төсөвт өртгийн томсгосон үзүүлэлт болон адилтгах объектын төсөвт өртгийг тогтоосноор хөрөнгө оруулалтын тооцоо, зураг төслийн эхний шатанд хэрэглэх боломжтой болжээ. Төсөвт өртгийн томсгосон үзүүлэлт, адилтгах объектын төсөвт өртгийг тогтоохдоо Европын Холбооны улсуудаас гадна ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд багтаж байсан орнуудын барилгын зардлын тооцооны нарийвчлалыг сайжруулсан, хөрөнгө оруулалтын үндэслэл, үр дүнг дээшлүүлсэн, үнийн тогтвортой байдлыг хангасан туршлагыг судлан үзсэн байна.
Барилга байгууламжийг төлөвлөх, барих, ашиглах, буулгах бүх үе шатанд зардлыг төлөвлөх, тооцох эрх зүйн, норм нормативын баримт бичгийг боловсруулахдаа Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын барилгын салбарын үнэ бүрдэлтийн тогтолцоог үндэслэл болгожээ. Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын барилгын салбарын үнэ бүрдэлтийг зохицуулах эрх зүйн нормативт :
“Барилга байгууламжийн талбай ба эзлэхүүн” DIN 277,
“Барилгын ажлын зардлыг тооцох” DIN 276,
“Зураг төслийн ажлын үе шат“ HOAI,
“Барилгын ажлын захиалга бэлтгэх , гэрээ байгуулах журам” VOB /DIN1960, DIN 1961, DIN18299/,
“Үнийн лавлах” BKI ордог байна.
ХБНГУлсад DIN 277, DIN 276 стандартыг хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанд оролцогч бүх талууд заавал мөрддөг нь хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийг зохицуулах систем болдог гэжээ. Барилгын санхүүжилтийн үндэслэл болох барилгын өртөг зардлыг тооцоход шаардагдах эрх зүй-нормативын баримт бичгийг нягт нямбай, системтэй боловсруулж барилгын бүх зардалыг нарийвчлан тогтоож, хөрөнгө оруулалттай уялдуулж чадсан байдаг. Барилга байгууламжийг барих газрын хэмжээ, түүнд зарцуулах хөрөнгө оруулалтыг тогтоох үндэслэл нь бодит -хэрэгцээт талбайн хэмжээ болдог ба хэрэгцээт талбайг тогтоох үндэслэл нь барилгын талбайн ангилал байна. Барилга байгууламжийн нийт талбайг үйл ажиллагаатай нь уялдуулан тодорхой ангилалд хуваан үздэг.
Белорус улс нь үнэ бүрдлийн тогтолцоог бий болгох “Үндсэн чиглэл“ –ийг боловсруулахдаа дээрх баримт бичгүүдийг судлан өөрийн орны норм нормативын онцлогтой уялдуулах алхам хийсэн байна. Барилгын өртөг тооцох ажлыг шинэчлэх ажлын хүрээнд барилгын үе шат бүрт / хөрөнгө оруулалтын өмнөх, хөрөнгө оруулалтын, ашиглалтын, буулгалтын / зардлыг тооцох өөр өөрийн нарийвчлалтай томсгосон норматив боловсруулсан гэнэ. Мөн дээрх үе шат бүрт өртгийн үзүүлэлтийг уялдуулах технологийн загварыг гаргасан байна. Барилгын ажилд оролцогч талуудын хэрэглэх үндсэн үзүүлэлтээр DIN 277-ын дагуу талбай, эзлэхүүнийг сонгосон. Барилга байгууламжийн нийт талбайг хашлага ханын гадна ба дотор ирмэгээс тооцон тогтоох бөгөөд дотор ирмэгээр тогтоосон нийт талбайг ашигтай талбай, инженерийн дэд бүтэц эзлэх талбай, хөдөлгөөнийн урсгал / шат, лифт, коридор гм/ эзлэх талбай гэж ангилсан байна. Нэгдсэн үзүүлэлтийн харилцан уялдааг сайжруулах зориулалтаар нийт барилга байгууламжийг бүх талаараа хашлага хана хучилттай, хучилттай боловч хашлага хана бүрэн бус, хучилтгүй гэж ангилсан байна. Зардлын тооцооллыг нарийвчлахын тулд барилга байгууламжийг үйл ажиллагааны зориулалт чиглэлээр орон сууц, оффис, эрүүл мэнд, боловсрол гэх мэт 9 бүлэгт хуваасан.
Талбайн хувиарлалт, үзүүлэлтийн дагуу өртгийн хэмжээг тогтоож хөрөнгө оруулалтын үе шат бүрт ашиглан төсөвт өртгийг тооцохоор төлөвлөжээ. Уг аргачлалын давуу тал нь хөрөнгө оруулалтад оролцогч талууд барилгын зардлыг бууруулах, үнэ өртгийг бодит байдлаар тогтоох боломж олгодог байна.
Өртөг зардлын тооцоог нэг адил форматаар, зориулалт, нарийвчлалаар нь 4 түвшингөөр тодорхойлох нь тооцооллыг автоматжуулах, шилэн болгох боломжийг хангажээ. Өртгийн бүх үзүүлэлт нь технологийн дарааллаар тогтоогдохын зэрэгцээ тухайн барилгын ажил бүтээцийн зардлын эзлэх хувь хэмжээг тогтоож өгсөн байна.
Өртгийн 1 дүгээр түвшин хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийн үе шатанд хэрэглэгдэх ба дараа дараагийн түвшинд зардлын ангилалыг нарийвчлан өртгийг тогтоодог. 1 дүгээр түвшингийн өртөг нь зөвхөн барилгын талбай бэлтгэх, барилгын ажил, инженерийн шугам сүлжээний ажил гэсэн бүлэгт зааглагдана. Түвшин ахих тусам өртөг тогтоох ангилал нь нарийвчлагдан задарна. Жишээ нь: 2 дугаар түвшинд барилгын ажил нь 00 түвшнээс дээш, доош гэсэн бүлэгт хуваагдан 00 түвшнээс дээшх хэсгийг 7 бүлэг болгосон байна. Энэ 7 бүлгийн 3 дугаар дэд бүлэг нь барилга байгууламж, барилгын бүтээцийн гэсэн дэд бүлэг байдаг. Дараагийн түвшинд дээрх дэд бүлэг маань 9 бүлэгт /газар шороо, суурь, гадна хана, дотор хана, хучилт, дээвэр, барилгын гадагш гарсан хэсэг /довжоо, галын шат гм/, бусад барилга бүтээцэд хамаарах ажил/ технологийн дэс дараалал, барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээний төрөлтэй уялдуулан нарийвчлагдана. Цаашлаад 9 бүлэг нь тус тусдаа барилгын ажлын элементээр нарийвчлагдана. Өртөг зардлын үзүүлэлт тухайн ажлыг гүйцэтгэхэд шаардагдах нөөцийн хэмжээнд үндэслэгдэнэ гэжээ.
Түвшин бүрийн өртөг зардлын тооцоог хийж, хэмжээг тогтооход адилтгах объектын зураг төслийн мэдээллийн санг бүрдүүлж тэдгээрийн өгөгдөлд үндэслэдэг. Адилтгах объектын мэдээллийн санг нийгэм эдийн засгийн, техникийн, өртгийн үзүүлэлтээр бүрдүүлэх аргачлалыг шийдсний үндсэн дээр түвшин бүрийн өртөг зардлын хэмжээг тогтоосон байна. Өртөг зардлын хэмжээг хэмнэлттэй энгийн, дунд зэргийн, тансаг гэсэн ангилалаар 1м2, 1м3-д ноогдуулан тогтооно. Тухайн өртгийн үзүүлэлтэд байршлаас хамаарах, барилгажих талбайн нөхцөлөөс хамаарах гэх мэт илтгэлцүүрийг тогтоон хэрэглэдэг байна. Белорус улсын эрдэм шинжилгээний байгууллага одоогоор адилтгах объектын мэдээллийн санд 147 нэг маягийн зураг, 733 давтан хэрэглэх зураг, 1847 тухайлсан ажлын зургийг хамруулж тооцоо судалгаандаа ашигласан байна. Мөн өртгийн үзүүлэлтийг тогтооход эхний ээлжинд мөрдөгдөж байгаа төсвийн норм үнэн зөв, бодит байдлыг хангасан байх шаардлагатай тул ОХУ-д төсвийн нормыг хянан сайжруулах төсөл хэрэгжсэн байна.
“Зураг төслийн ажлын үе шат , үнэ“ HOAI баримт бичиг нь зураг төсөл, төслийн ажлын үнийн тооцоо хийх, ажлын бүтэц, бүрэлдэхүүн, гэрээний агуулгын үндэслэл болдог байна. “HOAI” баримт бичигт төслийн ажлыг 9 үе шатанд хувааж тус бүрт нь зураг төсөлчдийн захиалагчийн өмнө хүлээх хариуцлага ноогдох үнийн хуваарийг тодорхойлсон байдаг. Зураг төслийн ажлын аль үе шатанд өртгийн хэддүгээр түвшинг сонгон тооцоо хийхийг тогтоосон байна.
Захиалагчийн гүйцэтгэгчтэй хийх барилгын ажлын гэрээг “Барилгын ажлын захиалга бэлтгэх , гэрээ байгуулах журам” VOB /DIN1960, DIN 1961, DIN18299/-д үндэслэн байгуулна. “VOB” –оор барилгын ажлын захиалга бэлтгэх, ажлын жагсаалт- тоо хэмжээ гаргах, материалын хэрэгцээ тооцох, ажлыг зохион байгуулах, ажлын хөлс олгохыг журамласан байдаг гэжээ. Гэхдээ ажлын тоо хэмжээ, ажлын хөлс зэрэг тодорхойлт нь манай улсад мөрдөгдөж байгаа тодорхойлтын агуулгатай зуун хувь дүйцэдгүй гэж ойлгогдохоор байна. Барилгын ажлын захиалгын гол үзүүлэлт нь барилгын ажлын тоо хэмжээ байна.
Барилгын ажлын явцад оролцогч бүх талууд DIN 277, DIN 276, HOAI, VOB стандартуудыг баримтлан зардлын бүтцээ нарийвчлан тогтоож , өртгийн үзүүлэлт, индексийг ашиглан төслийн төлөвлөлтөө хийдэг байна.
Өртгийн үзүүлэлтийг барилгын үнэ бүрдлийн лавлах “BKI Baukosten” – д тогтоосон байна. BKI – лавлахад 74 барилгын төрлөөр үл хөдлөх хөрөнгийн байгаа үе шат, төслийн үе шат, тодорхой нөхцөл байдлыг харгалзсан үнийг тогтоосон байдаг гэжээ. BKI – лавлахад DIN 276 стандартад заасан зардлын нэр төрөл, HOAI журамд тусгасан ажлын үе шатаар үнийг тодорхойлно.
Эндээс харахад эдгээр эрх зүйн ба нормативын баримт бичгүүд нь хоорондоо нягт уялдаатай ба иж бүрнээрээ мөрдөгдөж байна. Иймд барилгын үнэ бүрдэлтийн тогтолцооны шинэчлэлтийн асуудал нь зөвхөн нэг нормыг боловсронгуй болгох бус цогц асуудлыг шийддэг болох нь харагдаж байна.
ЗТЭШИ
Зөвлөх эдийн засагч С. Нямаа