Сүүлийн жилүүдэд барилга бүтээн байгуулалтын салбар хурдацтай хөгжиж байна. Хөгжлөө дагаад  барилгын салбарт шинэчлэх, шийдвэрлэх олон асуудал байгаа. Энэ удаагийхаа ярилцлагын булангийн зочноор Монголын бизнес хөгжлийн холбооны эдийн засагч Б. Дөлгөөнтэй Барилгын салбарын эдийн засгийн өнөөгийн төлвийн талаар  ярилцлаа.

- Та барилгын салбар Монгол улсын эдийн засагт хэр ач холбогдолтой байгааг тоо баримтаар хэлж өгөөч?

Барилгын салбар эдийн засагт маш өндөр ач холбогдолтой. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд нийт эдийн засгийнхаа 10 хувийг барилга, угсралт эзэлж ирсэн. Барилгын салбар бол уул уурхай шиг нөхөн сэргээгдэхгүй гэсэн зүйл байхгүй. Энэ талаараа давуу талтай. Сүүлийн дөрвөн жилийг авч үзвэл уул уурхайгаас бусад салбарын өсөлт дотор барилгын салбар тэргүүлсэн. Нэг үгээр хэлбэл сүүлийн дөрвөн жилд барилгын салбар, худалдаа болон аж үйлдвэрлэлийн салбараас хурдтай өссөн. Барилгын салбарын хувьд 2013 онд хамгийн өндөр хувьтай буюу 80 хувь өссөн, харин 2014 онд өсөлт буурч 16 хувийн өсөлттэй гарсан байна.

- Сүүлийн үед Улаанбаатар хотын барилгажилт хурдтай өсөж, хот маань өнгө төрхөө тэр хэмжээгээр өөрчилж байна. Монгол улсын хэмжээнд Улаанбаатар хот барилгын салбартаа хэдэн хувийг нь эзэлдэг юм бэ?

Өнөөдөр Улаанбаатар хотод 3 сая Монголчуудын маань бараг 1.3 сая буюу 45% нь амьдарч байна. Улсын хэмжээний ихэнх барилга, орон сууц Улаанбаатар хотод баригдаж байгаа гэж хэлж болно. Учир нь 2013, 2014 онд шинээр ашиглалтанд орж, бүртгүүлсэн орон сууцны 82 хувь нь Улаанбаатар хотод байна. Бусад 18 хувь нь хөдөө орон нутагт байсан.
 

- Эдгээр байр бүгд эзэнтэй болж байгаа болов уу?

Миний бодлоор ихэнх нь эзэнтэй болсон байх. Үүний нэг шалтгаан нь Засгийн Газраас хэрэгжүүлж байгаа 8 хувийн зээл юм. Манай иргэд, тэр дундаа залуучууд 8-н хувийн зээлийн хөтөлбөрийг сайн мэдэж байгаа. Анх 2008 онд ипотек буюу үл хөдлөх хөрөнгийн зээл авсан иргэдийн тоо ердөө 16.5 мянга байсан. Хамгийн өндөр цалинтай, жилийн 20 хувийн хүүг төлөх чадвартай хүмүүс авч байсан гэсэн үг шүү дээ. 2013 онд Засгийн газраас 8 хувийн зээл хэрэгжүүлснээр жилийн 8-9 хувийн хүүгээр байр авах болж, улмаар нийт 66,334 иргэд ипотекийн зээлтэй болжээ. Үүний ихэнх нь 8 хувийн зээлд хамрагдсан хүмүүс байгаа. Тэр дундаа та бид хоёр шиг залуучууд энэ хөтөлбөрт ихээр хамрагдсан.
 

                         
- Өнөөдөр манайд баригдаж байгаа барилгуудын ихэнхийг гадныхан барьж байна уу, дотоодынхон барьж байна уу?  
Манай барилгын байгууллагын гүйцэтгэсэн барилга угсралтыг харвал дийлэнх хувь буюу 90-ээс дээш хувийг дан дотоодын барилгын байгууллагууд  гүйцэтгэсэн харагддаг. Энэ нь зөвхөн 2014 онд биш, бас 2012, 2013 гээд өнгөрсөн онуудад ч гэсэн адил байсан. Манай улс барилгын материалын хувьд дийлэнх нэр төрлийг гаднаас авдаг. Энэ талаар манай Монголын Бизнес Хөгжлийн Холбооноос судалгаа хийж байгаа.



- Энэ ямар судалгаа вэ? Судалгааг хийснээр ямар ач холбогдолтой вэ? 

Манай баг Монгол улс гадаадаас хэчнээн нэр төрлийн  хэр хэмжээний барилгын материал импортоор авч байна, тэдгээр материалыг эргээд Монголдоо үйлдвэрлэх боломжтой юу гэдэг талаас нь судлах зорилготой байгаа юм. Судалгааны хүрээнд бид ямар бүтээгдэхүүнийг Монголдоо үйлдвэрлэх боломжтой вэ, ямар бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхгүй харин зайлшгүй импорлож авах вэ гэдгийг гаргана. Гэхдээ санхүүжилтээс хамаарч хэр өргөн хүрээгээр хийхийг хэлж мэдэхгүй юм. Энэ судалгаа хийгдвэл сонирхолтой олон тоо гарах байх. Жишээлбэл Монголд Блокны үйлдвэрлэл хангалттай байгаа. Тийм ч учраас энэ судалгаагаар 2010 оноос хойш Монголчуудын импортоор авч байгаа блокны эрэлт буурсан гэж гарах ёстой.

Энэ судалгааг хийснээр олон үйлдвэрлэгчид, бас үйлдвэр байгуулах сонирхолтой иргэд дотоодод ямар бараа бүтээгдэхүүн эрэлт ихтэй байгаа, мөн ямар бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэвэл энэ бүтээгдэхүүн импортын бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөхөөс гадна, харьцангуй давуу талтай байж чадаж байгааг харах болов уу. Ингэж мэдээллийг олон нийтэд хүргэж чадвал бүгдээрээ блокны үйлдвэр байгуулах гэж гүйлдэхгүй, харин тэр хөрөнгөөрөө зах зээлд эрэлт хэрэгцээтэй арай өөр боломжийн гэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх байх.

- Тэгэхээр зах зээлийн төлөв байдлаа судлах хэрэгтэй харагдаж байна. Дотоодын үйлдвэрлэгчид юун дээр анхаарч ажиллах шаардлагатай вэ?

Аливаа үйлдвэрлэл төлөвшитлөө буюу доголдолгүй сайн чанартай бүтээгдэхүүнийг гаргах хүртлээ нэг жил болдог. Тэр хүртэл гарч байгаа бүтээгдэхүүний зарим нь чанарт нийцдэггүй гэж хэлж болно. Зөвхөн Монголд ч биш. Анх байгуулагдсан үйлдвэрүүд эхний 1-2 жилд нийт хүчин чадлынхаа 30, 40 хувиар ажиллах нь байдаг л зүйл. Харин үйлдвэр анх ашиглалтанд орсноос дээрх хугацаанд зах зээл дээр тэсэх хэрэгтэй. Нэг үгээр хэлбэл бүрэн зүгширч, импортын бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөж, зах зээлээ эзлэх хэрэгтэй.

- Танай судалгаанаас өөр ямар үр дүн гарах вэ?

Хэрвээ бид судалгаагаа хийвэл барилгын материалын импортын зах зээлийн нарийн мэдээллүүдийг гаргаж ирж чадна. Жишээлбэл арматурыг авч үзэе. Тэгвэл арматурын зах зээлийн төлөв ямар байгааг гаргаж ирнэ. Зах зээлийн төлөв гэдгээр юуг хэлж байна вэ гэхээр импортоор орж ирж байгаа арматурын үнийг яаж тогтоож байна, магадгүй 50-с дээш хувийг нь 1 байгууллага оруулдаг байвал зах зээлд илүү монополь болж байгаа юм.

Учир нь энэ байгууллага зах зээл дээр үнийг тогтоох боломжтой. Тэгэхээр арматурын зах зээл 1 тоглогчоос хамааралтай зах зээл болчиж байгаа юм. Мөн манай судалгаанд 2010 оноос хойш улирлын шинж чанартай үйлдвэрлэлд ямар өөрчлөлтүүд гарч байна гэдгийг гаргаж, үнийн өсөлт, бууралтанд дүн шинжилгээ хийнэ. Яг нарийн тооцоог хийгээгүй болохоор шууд хэлэх боломжгүй байна. Гэхдээ нэг жишээ авъя. Шинээр плитаны үйлдвэр байгуулахаар боллоо гэж бодъё. Гэтэл плитаг үнийн дүнгээр нь авч үзэхэд нийт орж ирж байгаа плитаны 40 хувийг 4000 төгрөгийн, 60 хувийг 10000 төгрөгийн плита эзлэж байвал энэ нь  дотоодын зах зээлд илүү тансаг зэрэглэлийн хэрэглэгчид олонх байна гэсэн үг. Одоо 2015-2020 онд баригдах барилгуудын хэдэн хувь нь тансаг зэрэглэлийн, хэдэн хувь нь энгийн хямд өртөгтэй орон сууц байх вэ гэдгээс хамаараад ямар зэрэглэлийн плитаг түлхүү үйлдвэрлэх вэ гэдэг хүртэл эндээс харагдана.

- Судалгаагаа юун дээр тулгуурлаж хийх вэ?

Бидний судалгаагаар тодорхой үнийн түвшинг нь харгалзан үзэж эдийн засгийн нарийвчилсан тоон үзүүлэлтээр гаргана. Энд импортын барааны эргэлт, үнийн түвшинг харна. Хэрэв хэн нэгэн үйлдвэр байгуулах гэж байгаа бол хамгийн багадаа 3 сая доллартай тэнцэхүйц хэмжээгээр орж ирж байгаа бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэх хэрэгтэй. Жилд 5 тэрбумын жилийн борлуулалт хийж чадахгүй бол дотоодод үйлдвэр байгуулаад томоохон хүчин чадлаар ажиллаж чадахгүй гэсэн үг шүү дээ.

- Зах зээлийн шуурганд дотоодын үйлдвэрлэгчидээ хэрхэн дэмжиж хөгжүүлэх вэ? Эдийн засгийн нөхцөл байдлаас шалтгаалж импортийн хэмжээ нэмэгдэх хандлага хэр ажиглагдаж байна?

Эдийн засгийн өсөлт буурч, зарим салбар хямарч байгаа өнөөгийн нөхцөлд дотоодын үйлдвэрлэгчид хоёр зүйлийг анхаарах хэрэгтэй. Нэгдүгээрт бүтээмж, хоёрдугаарт чанар стандарт. Дотоодын үйлдвэрлэгчид маань үр ашиг бүтээмжээ нэмэгдүүлснээр үйлдвэрээс гарч байгаа нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох зардлыг бууруулна. Улмаар зах зээл дээрх үнээ буулгаж, зах зээлд эзлэх хувиа нэмэгдүүлж болно. Үнээ буулгадаггүй юм гэхэд цэвэр ашиг нэмэгдэнэ шүү дээ.

Хэрэв үр өгөөжөө нэмэгдүүлэхгүйгээр үнэ буулгаж өрсөлдөнө гэвэл нэг бол ашгаа багасгана, эвсэл орж байгаа орцын чанарыг бууруулж улмаар бүтээгдэхүүний чанарт нөлөөлнө. Ашгаа багасгаж өрсөлдөж болох боловч чанараа муутгавал ашиг нэмэгдэвч үйлдвэрээ цаашид дампууруулна гэсэн үг. Тиймээс дотоодын үйлдвэрлэгчид бүтээгдэхүүнийхээ чанар дээрээ анхаарах хэрэгтэй. Үйлдвэрийн технологийн шугамаа сайжруул, түүхий эдийн орц найрлагыг чанаржуул, эргээд олон улсын хамгийн зохистой арга барилыг хэрэгжүүл. Ийм замаар бүтээгдэхүүний чанар стандартыг сайжруулснаар зах зээл дээр тэсч үлдэнэ. Хэрэв стандарт, чанар зэргээ бид орхигдуулбал эргээд зах зээлийг импортын бүтээгдэхүүн эзлэнэ. Барилгын салбарт бодлогын аюул нүүрлэж байна.  Үүнийг үйлдвэрлэгчид сайтар ойлгоосой гэж хүсэж байна.  

- Та эдийн засгийн өнөөгийн хямралын гарцийг юу гэж харж байна вэ?

Эдийн засгийн хямрал гэдэг нэг ёсондоо бизнесийхнээс авч буй нэг төрлийн шалгалт. Энэ шалгалтанд хамгийн үр өгөөж бүтээмж өндөртэй, хамгийн зардал багатай, ухаалаг, холыг харсан бизнес онц дүн авна. Хямрал боллоо гээд бүх компаниуд алдагдалтай ажиллана гэсэн үг биш. Харин хямрал болохоор манай дотоодын зэх зээлийн хэмжээ буурах болно. Тэгвэл эрэлт буурвал эргээд бид өөр зах зээлийг хайх хэрэгтэй. Нэг ёсондоо экспортоор бүтээгдэхүүнээ гаргах ёстой. Манай урд,  хойд хоёр хөршийн зах зээл дээр бид л өрсөлдөж чадвал тэнд хангалттай том зах зээл байна. Үүний бататгаж хэлэх хэд хэдэн шалтгаан бий. Хятадаас эхлэе. Юуны түрүүнд сүүлийн 30 жилд Хятад улсад 500 сая хүн ядуурлаас гарч, дундаж давхрага тэр хэмжээгээр хүрээгээ тэлсэн.

Тэгвэл энэ олон хотын ердөө 5- 6-г л сонгож аваад манай үйлдвэрлэгчид энэ зах зээл дээр нь гараасай. 2020 он гэхэд Хөх хотод Монгол жинс, Монгол гутал, Монгол сүү зарж байвал би баярлана. Гэхдээ 5 жилийн тэр амжилтын анхны алхмыг өнөөдөр тавих ёстой. Хойд хөрш маань Украйны асуудлаас болоод тэдний худалдаа эдийн засгийн хамтын ажиллагаа нилээд хүндэрч, улмаар 9 тэрбум ам.доллартай тэнцэх хэмжээний хүнсний бүтээгдэхүүнийг ОХУ Европын холбооны улсуудаас авахаа больчихлоо шүү дээ. Тэр бүтээгдэхүүнийг Монголд үйлдвэрлээд ядаж 900 мянган ам.долларын бүтээгдэхүүн гаргая л даа. Энэ бол хямралын хамгийн том гарц гэж би харж байна.